Halyqty aýyzsýmen qamtamasyz etý jáne sý qoryn keleshek urpaqqa saqtaý úshin jan-jaqty sharalar qabyldaý – bizdiń tikeleı mindetimiz.
Qasym-Jomart TOQAEV
Qazaqstan halqyn joǵary sapaly sýmen qamtamasyz etýge múmkindik beredi
2024 jyly 3100 shaqyrym sýmen jabdyqtaý jelisi salynyp, qaıta jańartyldy. Byltyrǵy jyl qorytyndysy boıynsha qazaqstandyqtardyń 98,9%-y sýmen jabdyqtaý qyzmetterimen qamtamasyz etilgen: qala turǵyndarynyń 99,4%-y jáne aýyl turǵyndarynyń 97,8%-yna sapaly aýyzsý qoljetimdi.
Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn iske asyrý sheńberinde 2024 jyly elimizdiń 6 óńirinde: Aqmola, Almaty, Qyzylorda, Soltústik Qazaqstan, Mańǵystaý jáne Ulytaý oblystarynda toptyq sý qubyrlaryn salý jáne rekonstrýksıalaý boıynsha 8 joba aıaqtaldy. Bul 208 myń turǵyny bar 49 eldimekendi sýmen qamtý sapasyn jaqsartty. Elimizdiń 9 oblysy: Aqmola, Atyraý, Almaty, Qyzylorda, Mańǵystaý, Túrkistan, Batys Qazaqstan, Soltústik Qazaqstan jáne Ulytaý oblystarynda toptyq sý qubyrlaryn salý jáne rekonstrýksıalaý boıynsha 23 jobany iske asyrý bastaldy. Barlyq jobalardy júzege asyrý nátıjesinde 420 eldimekendi sýmen qamtý sapasyn jaqsartý úshin 2100 shaqyrymnan astam sý qubyry salynady. 162 myń turǵyny bar 67 eldimeken ortalyqtandyrylǵan sý júıesine qosylmaq. 2024 jyly aýyzsýdyń sapasyna sanıtarlyq-epıdemıologıalyq qadaǵalaýdy qamtamasyz etý úshin 241 sý qubyry tekserildi. Onyń 209-y aýyldyq jerde, 24-i qalalarda, 8-i toptyq sý qubyrlary. Anyqtalǵan zań buzýshylyqtardy joıý týraly 44 nusqama berildi. Jalpy alǵanda, elimizdiń sý qubyrlarynan alynǵan 66 myńnan astam synama zertteldi. Prezıdent tujyrymdaǵandaı, «bizge jalpy memlekettik baǵdarlama qajet. Baý-baqshany sýarý úshin aýyzsýdy paıdalanýǵa bolmaıdy. Onyń ornyna sý únemdeý tehnologıasyn qoldanysqa engizip, jer astynan jańa sý kózderin izdeý kerek. Qoǵamda resýrstardy únemdep paıdalaný mádenıetin qalyptastyrý mańyzdy. Resýrstardy tutynýdyń áleýmettik normalaryn engizý qajet». Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha 2024 jyly «Qazgıdrogeologıa» ulttyq gıdrogeologıalyq qyzmeti quryldy. Mekeme elimizdegi sý tapshylyǵy bar óńirlerde jerasty sý resýrstaryn ıgerý jáne paıdalaný úshin izdeý barlaý jumystaryn júzege asyrady. Respýblıkanyń batysyndaǵy eldimekenderdi jerasty kózderinen aýyzsýmen qamtamasyz etýge erekshe nazar aýdaryldy. Boljam boıynsha, Qazaqstandaǵy jerasty sýlarynyń qory shamamen 40 mlrd tekshe metr, onyń 15 mlrd tekshe metri paıdalanýǵa daıyn. Elimizde jyl saıyn aýyzsý qajettiligi úshin 1,2 mlrd tekshe metr sý jumsalatynyn aıta ketken jón. Jerústi sýlarynyń kólemin ulǵaıtý úshin 2030 jylǵa qaraı jalpy kólemi 2,6 mlrd tekshe metr sý jınaı alatyn 42 jańa sý qoımasyn salý josparlanyp otyr. Sý resýrstaryn tıimdi paıdalaný maqsatynda sý salasyn sıfrlandyrý, zamanaýı sý únemdeý tehnologıalaryn engizýdi yntalandyrý jáne qurǵaqshylyqqa tózimdi aýyl sharýashylyǵy daqyldaryna kóshý, sondaı-aq iri eldimekenderde tazartylǵan sarqyndy sýdy qaıta paıdalaný boıynsha keshendi jumys júrgizilýde. Sonymen qatar, turmystyq jaǵdaıda sý únemdeý boıynsha ádistemelik nusqaýlyq bekitildi. Sý únemdeý ozyq tehnologıalaryn engizýdi jedeldetý aıasynda kásiporyndardy ónerkásipte sýdy qaıta paıdalaný júıelerine kóshýge yntalandyrý boıynsha is-sharalar ázirlendi. Sý kodeksiniń jańa redaksıasynda kásiporyndarda bes jyl merzim ishinde sýdy aınalymdy jáne (nemese) qaıta paıdalaný júıelerine kóshý josparynyń bolýy jónindegi talap qarastyrylǵan. Ár oblystaǵy ónerkásip oryndarynda sýdy qaıta paıdalanýdy ulǵaıtý boıynsha 2030 jylǵa deıin modeldik jospar ázirlendi jáne bekitildi. 2030 jyldyń sońyna deıin ekonomıka salalaryndaǵy sýdy qaıta paıdalaný úlesin 17%-dan 28%-ǵa deıin ulǵaıtý josparlanyp otyr. Sonymen qatar, turmystyq jaǵdaıda sý únemdeý boıynsha Ádistemelik nusqaýlyq bekitildi, qujat krandardaǵy aqaýdy ýaqytyly joıý, aerasıalyq krandy paıdalaný, eki túımeli sý aǵyzý sısternalaryn qoldaný, avtomatty sensorlyq.
Sý aralastyrǵyshtardy ornatý, kir jýatyn mashınany tolyq júkteme kezinde ǵana qosý jáne t.b. is-sharalardy qamtıdy. 2024 jyly elimizdiń 6 óńirinde jeke tulǵalar úshin aýyzsýdy tarıfteý tártibi qaıta qaraldy. Tutynýdyń áleýmettik normalary engizildi (aıyna 3 m3 artyq sý tutynǵan jaǵdaıda, normadan asyp ketken sý kólemi úshin tarıf joǵarylaıdy). Bul shara 6 óńirde: Aqmola, Aqtóbe, Túrkistan, Ulytaý oblystary men Almaty jáne Shymkent qalalarynda aıyna orta eseppen 1,65 mln tekshe metr sý únemdeýge múmkindik berdi. Tutynýdyń áleýmettik normalary engizilgenge deıin barlyq 6 óńir boıynsha aýyzsýdy tutynýdyń ortasha kólemi 21,1 mln tekshe metr edi, búgingi tańda bul kórsetkish 19,5 mln tekshe metrge deıin tómendedi. Qorshaǵan ortany qorǵaý: 2,5 mlrd tekshe metr sý jiberiledi.
Bıyl jergilikti ekojúıeni saqtaý úshin 2,5 mlrd tekshe metr sý jiberý josparlanyp otyr. 2024 jyly osy maqsatta 1,5 mlrd tekshe metr sý jiberildi. Máselen, QR Sý resýrstary jáne ırrıgasıa mınıstrligi habarlaǵandaı, Aqtóbe oblysynyń Elek ózenine 90 mln tekshe metr sý jiberilgen. Túrkistan oblysynyń sý sharýashylyǵy nysandarynan 144 mln tekshe metr, al D.Qonaev atyndaǵy Úlken Almaty kanaly «Qazsýshar» fılıalynyń nysandarynan 133 mln tekshe metr sý jiberildi. Qyzylorda oblysynyń kólder júıesin saqtaýǵa 889 mln tekshe metr, Pavlodar oblysynyń Shiderti ózeniniń saǵalaryna 87,5 mln tekshe metr, Teńiz-Qorǵaljyn memlekettik qoryǵynyń kólderiniń ekologıalyq jaǵdaıyn jaqsartý úshin Nura ózenine 29,7 mln tekshe metr sý jiberildi.