Ǵylymı zertteýlerge súıensek, jer sharynyń 74 paıyzyn sý alyp jatyr. Alaıda soǵan qaramastan álemde sý jetispeıdi, ásirese aýyzsý tapshylyǵy kúnnen-kúnge anyq baıqalýda.
BUU málimetinshe, búginde álem halqynyń jatysyna jýyǵy sýdyń jetkiliksizdiginen zardap shegýde. Sarapshylar dúnıe júzi boıynsha 780 mıllıonnan astam adam taza aýyzsýǵa qol jetkize almaı otyrǵanyn, al 1,7 mlrd adam tushshy sýǵa muqtaj ekenin aıtady. Álemde taza sýdyń joqtyǵy men antısanıtarlyq jaǵdaıdyń saldarynan jyl saıyn myńdaǵan adam qaıtys bolady.
Sý tapshylyǵy qazirgi zamannyń jahandyq ózekti máselesine aınalǵanyn
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev óziniń jýyrdaǵy Joldaýynda erekshe atap ótti. 2030 jylǵa qaraı sý tapshylyǵynyń kólemi 40 paıyzǵa jetýi múmkin ekenin aıta kele, Prezıdent jańa tehnologıalar men sıfrlandyrý arqyly sýdy únemdeýge kóshýimiz kerektigin eskertti. «Sý tapshylyǵyn joıýdyń basqa joly joq. Bul – asa mańyzdy mindet» degen Memleket basshysy, Úkimetke sý paıdalanýdy retteý jáne ony únemdeý tehnologıasyn engizý jumysyn yntalandyrý úshin naqty sheshimder ázirleýdi tapsyrdy. Sondaı-aq sý nysandarynyń ekojúıesin saqtap, ony únemdi paıdalaný úshin asa mańyzdy 120 kanal qaıta jańǵyrtylatynyn,
Aqmola, Almaty, Batys Qazaqstan, Jambyl, Qyzylorda, Túrkistan oblystarynda jańadan 9 sý qoımasy salynatynyn málimdedi. Jalpy, elimizde ondaǵan jyldar boıy qomaqty qarjy bólingenine qaramastan, aýyz sý máselesiniń áli sheshimin tappaǵanyna toqtalǵan Prezıdent, Óńirlerdi damytýdyń ulttyq jobasy aıasynda bes jyl ishinde halyqtyń 100 paıyzyn taza aýyzsýmen qamtamasyz etý Úkimettiń aldynda turǵan basty mindet ekenin aıtty. Osy oraıda, Memleket basshysynyń Jarlyǵymen Sý resýrstary jáne ırrıgasıa mınıstrliginiń óz aldyna jeke mınıstrlik bolyp qurylýy da – osy baǵytta atqarylar is-sharalarǵa aıryqsha mańyz berilip otyrǵanynyń aıǵaǵy.
Tushshy sý tapshylyǵy adamzat bolashaqta tap bolatyn basty qaterdiń biri ekeni Dúnıejúzilik ekonomıkalyq forýmnyń jyl saıynǵy baıandamalaryna negiz bolýda. Bul arada tipti sýǵa muqtajdyqtyń ózi ǵana emes, onyń qarýly qaqtyǵystar men áleýmettik kataklızmderge ákelip soǵýy, sý tapshylyǵynan zardap shekken aımaqtardan jurttyń jappaı kóshýi jáne klımattyń ózgerýi sıaqty búkil ǵalamǵa ortaq aýyr saldary alańdatady.
Qazirdiń ózinde Eýropanyń ońtústigindegi shtattar tabıǵı sý qoımalary men jasandy sý qoımalarynyń buzylýyna oraı, sýdy únemdeýge qatysty shuǵyl sharalardy qolǵa alýda. Fransıanyń keıbir aımaqtarynda baý-baqshalar men gúlzarlardy sýarýǵa, baseınderdi toltyrýǵa tyıym salynsa, Ulybrıtanıada tipti tehnıkalyq sýdyń ózin qoldanýǵa shekteý engizilgeni ǵalamtor materıaldarynan málim bolyp otyr.
Álemde aýyz sýdyń qatty tapshylyǵy Úndistanda baıqalýda, odan keıingi kezekte Efıopıa men Afrıka qurlyǵyndaǵy halyq eń tyǵyz qonystanǵan memleket – Nıgerıa tur. Olardyń árqaısysynda shamamen 60 mıllıonǵa jýyq adam aýyzsýǵa jarymaı otyr. Qytaıdyń shetkeri aımaqtaryndaǵy turǵyndar da taza sýdyń jetkiliksizdiginen qıyndyq kórýde. Al tushshy sý qory jetkilikti elderdiń kósh basynda Brazılıa, Reseı, Kanada tur.
Ǵalymdardyń kópshiliginiń pikirinshe, 2040-2050 jyldarǵa qaraı sý tapshylyǵy daǵdarysy shyn máninde álemdik sıpat ıelenbek. Osynyń aıasynda búginde kelesi soǵys munaı nemese gaz úshin emes, sý úshin bolady degen áńgime qaýlap tur.
Aıta keterligi, sonshalyqty ótkir bolmaǵanymen, taza aýyzsý máselesi bizdiń elimizde de bar. Bizdegi İle, Ertis, Jaıyq, Talas, Syrdarıa sıaqty iri ózenderdiń barlyǵy kórshi elderden, atap aıtqanda, Qytaı, Reseı, Ózbekstan jáne Qyrǵyzstannan bastaý alady jáne túrli sebeptermen bul sýlardyń qory jyldan jylǵa azaıa túsýde. Sondyqtan transshekaralyq ózenderdi tıimdi paıdalanýdy memleketaralyq kelisimder negizinde sheshý ózekti máselege aınalýda.
Osyndaı jaǵdaıda el-jurtqa tirshilik kózi, yrystyń ózi sanalatyn asa mańyzdy resýrsty únemdep paıdalaný mádenıetin sińirý, uǵyndyrý asa qajet. Degende, «Qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan» beıǵam zamanda, ıaǵnı mundaı másele týyndamaı turǵan jaımashýaq kezdiń ózinde «Sýdyń da suraýy bar» dep, esepsiz nárse joq ekenin meńzegen ata-babalarymyzdyń kóregendigine qalaı tánti bolmassyń!..