Taıaý Shyǵysta tutanǵan ot Gazanyń qabyrǵasynan qarǵyp ótip, tutas aımaqqa aýa jaıylyp ketý qaýpinde tur. Qaqtyǵys kún ótken saıyn órship bara jatqandaı. Izraılge tosyn shabýyl jasap, aýqymdy urysty bastaǵan HAMAS tutas Palestınaǵa ókildik etpese de, udaıy shıelenisip kele jatqan tarıhı daý ushqyny qaıta laýlap jandy. Al Gazadaǵy emhanaǵa túsken zymyran qyzyp turǵan qazanǵa maı quıǵandaı, máseleni tipti aýyrlatty. Izraıl–Palestına arasyndaǵy aýyq-aýyq burq ete qalatyn qaqtyǵysqa álemniń eti úırengen. Biraq kezekti soıqannyń soıy bólek. Orta Shyǵystyń ár túkpirindegi ıslamshyl qozǵalystar, qarýly toptar HAMAS uıymyna qosylyp, Izraıldi nysanaǵa alýy múmkin. Bundaı qaýiptiń bar ekenin Tel-Avıv te moıyndap otyr. Sonymen, álem kóz tikken aımaqqa qatysty habar-oshar, aqparattarǵa jáne bir sholý jasap kórelik.
AIMAQQA JAIYLÝ QAÝPİ BAR...
Janjalǵa aımaqtaǵy basqa elder de aralasyp ketýi múmkin degen qaýip kúshti. Gazadaǵy emhanada bolǵan jarylystan keıin Izraıldiń qarýly qarymta shabýylyna degen narazylyq órshidi. Jarylysta qansha adamnyń kóz jumǵanyna qatysty derekter ártúrli. Áý basta 500 shamasyndaǵy adam bir mezette mert bolǵany jaıynda málimet taraǵan. Izraıl tarapy bul qyrǵynshylyqtyń ózderine qatysy joq ekenin, zymyran shabýyly taǵy bir ıslamshyl qozǵalysqa tıesili dep málimdedi. Biraq naqty jaýaby áli de joq. Emhanada basym kóbi beıbit turǵyndar, aýrýlar, shabýyldan jan saýǵalap tyǵylǵan áıelder men balalar bolǵan. Bir ýaqytta sonsha kóp beıbit azamattardyń qanǵa bógip qalýy aımaqtaǵy musylman qaýymynyń ashý-yzasyn týdyrdy. Iordanıada, Batys jıektegi palestınalyqtar arasynda, Iranda, Mysyr, Lıvıa, Sırıa jáne Túrkıa syndy elderde narazylyq sherýleri qatarynan birer kún jalǵasyp jatyr. Tipti, bul oqıǵadan keıin AQSH-ty qamtyǵan birqatar batys elderinde de Izraıldiń qarýly shabýyldaryn aıyptaǵan demonstrasıalar boldy.
Dál osy oqıǵa Izraılge qarsy aımaqtaǵy narazylyqqa tuzdyq boldy. Ári evreı memleketine degen qarsylyq qarqyndy túrde keńeıip barady. Izraıl qorǵanys mınıstrliginiń ózi aımaqtaǵy ózge qarýly toptardyń shabýyl qaýpiniń kúsheıgenin aıtty. Keshe Taıaý-SHyǵystaǵy BBC tilshisi Sanam Vakıl jasaǵan habarynda jaǵdaıdy: «Tutas aımaq qandaı da bir oqıǵa bolyp ketedi dep kútip turǵandaı. Aımaqta turaqsyzdyq anyq baıqalady. Tipti, shıelenisti báseńdetý úshin arnaıy kanaldar qosyla bastady», – dep baǵalady. Bunyń ózinen kóp nárseni uǵynýǵa bolady. Qazir baıqap otyrǵanymyzdaı, aımaqtaǵy eń iri oıynshylar Iran, Túrkıa, Saýd Arabıasy syndy elder ózara qońyraý soǵyp, máseleni talqylaı bastady. Áńgime aýany janjaldyń aımaqqa jaıylyp ketýiniń aldyn alý boıynsha bolyp jatyr. Dese de, jaǵdaı baqylaýdan shyǵyp ketý qaýpi osy árekettermen qatar damyp jatyr.
SOǴYSQA KİMDER ARALASÝY MÚMKİN?
Qazirgi jaǵdaıǵa qaraǵanda, aımaqtaǵy elderdiń eshqaısysy tikeleı soǵysqa aralasqysy joq. Biraq uzaq ýaqyttan beri turaqsyzdyq jaılaǵan Orta Shyǵysta túrli qarýly toptar, radıkal uıymdar da áreket etip keledi. Ásirese, Sırıa men Irak jerlerinde bundaı toptar belsendi. Olardyń árqaısysynyń súıengen «ıesi» bar. Birin Túrkıa, birin Iran, taǵy birin AQSH, endi birin Katar degendeı syrtqy oıynshylar qoldap otyr. Túrli kúshter yqpal etetin, ári túrli maqsattaǵy bul uıymdardyń basym kóbi radıkal sıpatqa ıe, ári dinı ıdeologıaǵa qurylǵan. Sondyqtan antısıonıstik baǵytta ortaq maqsat týyndap jatsa tańqalýǵa bolmaıdy.
Irannyń keıbir resmı tulǵalarynyń ózi aımaqtaǵy qarýly toptardyń Izraılge qarsy HAMAS- pen birigip ketýi yqtımal ekenin aıtqan. Aıtalyq, IIR SİM basshysy «Qarsylyq kórsetý uıymynyń» lıderleri evreı kúshterimen betpe-bet urysqa daıyn ekenin málimdegen. Bul qatarda kóp eldiń basa mán beretini Irannyń tikeleı qoldaýyna ıe «Hezbolla» toby. Lıvanda salystyrmaly qýatty kúshke ıe bul topty kóptegen Batys elderi terrorlyq uıym retinde tanyǵan. Bıyl jyl basynda olardyń Iran jerinde áskerı jattyǵýdan ótkeni týraly da málimetter shyǵyp edi.
Iran Islam Respýblıkasy óziniń Izraılge qarsylyǵyn jasyrǵan emes. Musylmandar tanymyndaǵy Qudys qalasynyń ornyna qatysty eń batyl ustanymyn kórsetip júrgen eldiń biri de osy Iran. Palestına men Izraıl ortasyndaǵy kezekti qaqtyǵys áý basta Irandy soǵys alańyna tartý úshin iri kúsh ortalyqtarynyń jospary degen de boljamdar aıtylǵan. Árıne, Irannyń soǵys qımyldaryna tikeleı bolmasada janamalaı aralasyp, Orta Shyǵystyń janjal batpaǵyna bata túsýi onyń aımaqtaǵy jáne álemdegi strategıalyq básekelesteri úshin tıimdi. Alaıda, qazirgi jaǵdaıda Iranǵa bundaı janjalǵa aralasý tıimsiz. Ózi bolmaǵan kúnde de qoldaý kórsetken toptarynyń urysqa aralasýy da aımaqtaǵy yqpaldy kúshterdiń arasyndaǵy teńgerimge áser etýi múmkin.
UZAQQA SOZYLATYN MAIDAN
Álemniń nıeti aınyp, jahannyń júzi qubylyp turǵanda Qudys mańynda qaqtyǵystyń bastalýy qaı jaǵynan da jaqsylyqtyń nyshany emes. HAMAS shabýylynan keıin Izraıl premer-mınıstri Benámın Netanáhýdyń jasaǵan málimdemesi de kisini oılandyrady. Ol sol kezde jaǵdaıdy soǵys dep baǵalady, ári bul soǵystyń uzaqqa sozylatynyn aıtty. Rasynda da, múddeli barlyq taraptyń is-áreketteri, úrdistiń damý baǵyty qaqtyǵystyń biz kútkennen uzaqqa sozylatynynan habar beredi. Bul shyn mánisinde Ýkraınadan keıin ashylǵan álemdegi ekinshi úlken soǵys alańy. Qatpary qalyń oqıǵanyń eń túpki astarynda taǵy da sol jahandyq tártipti qaıta qurýdaǵy iri kúshterdiń básekesi jatyr. Bundaı aýqymdy múdde talastarynda eń jamany – zardabyn qarapaıym halyq tartady. Sońǵy tolyqtalmaǵan derekterge qaraǵanda, bar bolǵany 45 sharshy shaqyrym aýmaqtaǵy Gazada 3 myńnan astam adam kóz jumdy. Qaqtyǵys uzaqqa sozylatyn bolsa, Gaza sektory qabyrystanǵa aınalýy da ǵajap emes. Ǵasyrlarǵa sozylǵan ári qaıtalanbaly qaıshylyq qashan núktesine jetedi, ol da belgisiz.