Bizdegi nesıe arzandaı ma?
Qazaqstanǵa shetelden úsh bank keledi eken degendi estigen biraz adam «endi kredıt arzandaı ma?» degen suraqqa jaýap izdegeni ras. Eger biz kredıt paıyzynyń qurylymyn bilsek, ondaı suraqtardyń jaýabyn ońaı taba alatyn bolamyz.
Bizdiń naryqta otandyq bankter men shetel bank[1]teriniń enshiles uıymdary jumys isteıdi. Otandyq bank[1]ter S&P reıtıńi boıynsha V kategorıasyna jatady. İshindegi eń myqtysy Halyq bank, onyń reıtıńi VV+. Ekinshi oryndaǵy Kaspıdiń reıtıńi VV. Al bizdegi shetel bankteriniń reıtıńi anaǵurlym joǵary. «Sıtıbank Qa[1]zaqstan» men «Shınhan bank Qazaqstan» A+ reıtıńine ıe. Bankterdiń baǵyttary túrli bolǵanymen, negizgi banktik bıznes barlyǵyna ortaq: kredıt, komısıa, kaznacheılik operasıalar. Osynyń ishinen bankke eń kóp tabys áke[1]letini – kredıt.
Kredıt paıyzy birneshe faktordan quralady. Eń ma[1]ńyzdysy – eldegi bazalyq stavka. Qazir bizdiń bazalyq stavka 16,5%, +/- 1 korıdorymen tur. Plús mınýs 1 korı[1]dor dep bekitilse, demek, kez kelgen bank Ulttyq Bankke jyldyq 15,5 paıyzben depozıt ornalastyra alady. Al Ulttyq Bankten kredıt alǵysy kelse, onda 17,5 paıyzben alady. Biraq bankter sol 15,5 paıyzdan da joǵary tabysy bar, esh táýekeli joq ulttyq/kvazımemlekettik kompanıa[1]lardyń oblıgasıalaryn alyp ta ońaı kiris ala alady. Demek, qazirgi jaǵdaıda eshbir bank, tipti shetelden kelse de teńgemen 15,5 paıyzdan tómen kredıt bere almaıdy. Eger beretin bolsa, ár bergen nesıesinen shyǵyn alyp otyrady.
Kredıttiń nomınaldy paıyzy bazalyq stavka máni, provızıa, táýekel premıasy, banktiń marjasynan (taby[1]sy) quralady. Bazalyq stavka -1 korıdormen bank úshin 15,5% deıik. Endi bizdegi provızıalar qurý qaǵıdasy men MSFO 9 (qarjylyq eseptiliktiń halyqaralyq standarty) boıynsha, kez kelgen bank ár bergen kredıtine provızıa (rezerv) jasaqtaýǵa mindetti. QNRDA ony baqylap otyra[1]dy. Mysaly, bank 1 mıllıon teńge berse, kem degende 0,3%, ıaǵnı 30 myń teńgeni sol kredıttiń provızıasynda eshqaıda qurtpaı bloktap ustap otyrýy tıis. Provızıa mólsheri LGD (qaryz alýshynyń defolty kezindegi bank shyǵyndary), OKÝ (kútiletin kredıttik shyǵyndar), bank kapıtalynyń jetkiliktiligi syndy parametrlerdi esepke alyp, kredıttiń ár sanatyna bólek esepteledi. Biz, ıaǵnı halyq alyp júrgen kredıtter «kollektıvti kredıt» kate[1]gorıasyna jatady.
Provızıadan bólek, táýekel premıasy degen dúnıe bar. Bank oblıgasıa satyp almaı, sol aqshany sizge berý úshin ústinen 2-3% táýekel premıasyn qosady. Oǵan qosa, bank paıdasy bar. Bizdegi komersıalyq bankterdiń teńgeleı kredıttegi eń az marjasy 4%. Keı bankter odan da joǵary 5–7% alady. Myqty sheteldik bank 3% qoıýy múmkin. Biraq bankterdiń oıynsha teńgedegi merzimi 5 jyldan asatyn kredıtterdiń táýekeli joǵary. Teńgege áli tolyq senim qalyptaspady. Sondyqtan 5 jyldan artyq nesıeni olar tek qunyn joǵaltpaıtyn kepilzat arqyly bere alady.
Sonymen, nomınaldy bank stavkasyn esepteıik: bank úshin (-1 korıdor) baza 15,5%, provızıa 0,3%, táýekel syı[1]aqy 3%, marja 4% = 22,8%. Iaǵnı bizdegi standartty nomı[1]naldy stavka osy. Eger sýper keremet sheteldik bank kelip, týra osy jaǵdaıda marjany 3 paıyzǵa deıin azaıtyp, kredıt berse, onda onyń stavkasy 21,8% bolady.
Demek, sheteldik bank kelse de, prosentti azaıta almaıdy. Olar kelip ekonomıkaǵa, kásipkerlikke kredıt berse, bıznes klımat jaqsa[1]ra bastaıdy.