Qurban aıt – musylmandardyń eń ulyq dinı meıramdarynyń biri. Ol ıslam kúntizbesi boıynsha Zúlhıjja aıynyń 10-y kúni, qasıetti qajylyq ǵıbadatynyń aıaqtalýyna oraı atap ótiledi. Bul kún — Alla razylyǵy úshin qurban shalý kúni.
Bıyl Qurban aıt 6 maýsymǵa sáıkes kelip otyr. Qazaqstannyń keıbir óńirlerinde aıttan bir kún buryn «shek» nemese «shektik» berý dástúri saqtalǵan. Bul kún bıyl 5 maýsymǵa týra keledi. Osy dástúrge qatysty kóptiń kókeıinde «Shek berý – sharıǵatqa saı ma?» degen saýal týyndaıdy. Maqalada osy suraqtarǵa jaýap berip, dástúrdiń túpki mánine úńilemiz.
Shek berý degen ne?
Shek berý nemese shektik – Qurban aıttyń qarsańynda, dálirek aıtsaq, Arafa kúni (aıtyń aldyndaǵy kún - esk.) qaıtys bolǵan adamnyń atynan qurbandyq shalyp, etin sadaqaǵa berý. Bul dástúr eldiń ár óńirinde ártúrli atalady. Mysaly:
• Mańǵystaý men Aqtaý óńirinde – shektik;
• Soltústik Qazaqstanda – shek berý;
• Almaty oblysynda bul dástúr onsha keń taralmaǵan.
Shek berý – qaıtys bolǵan adamnyń úıinde beriletin sadaqa. Adamdar arasynda bul amaldy «qaıtys bolǵan adamnyń úıinde qazanyń shegi bolsyn, qaıǵy bolmasyn» degen nıetpen jasaıtyndar bar. Dástúr boıynsha bul amal marqumnyń qazasynan keıin úsh jylǵa deıin jalǵasady.
Shek berý sharıǵatqa qaıshy ma?
Bul suraqtyń jaýabyn QMDB sharıǵat jáne pátýa bóliminiń bas mamany Elbek Tasbolatulynan aldyq.
Jaýap: joq, shek berý sharıǵatqa qaıshy emes. Bul amal Quranda nemese hadıste naqty túrde kórsetilmese de, musylman qaýymnyń saýap nıetimen jasaǵan is-áreketiniń biri retinde qarastyrylady. Marqumnyń atynan qurbandyq shalý, Quran oqyp, duǵa jasaý – Islamda quptarlyq amal.
Degenmen sharıǵatta aıt kúninen bir kún buryn shalynǵan qurbandyq – naqty Qurban aıt qurbandyǵyna jatpaıdy, ıaǵnı ol – nápil sadaqa retinde qabyldanady. Eger qurban aıt kúni shalynsa, ol – sharıǵattaǵy naqty qurbandyq sanalady, ári marqumnyń ózine saýap bolyp jazylady.
«Shek» sózi neni bildiredi?
Dástúr ataýyna qatysty eki túrli boljam aıtylady:
1. «Shek» sózi arab tilindegi «shák» – kúmán, kúmándi kún degen uǵymnan shyǵýy múmkin. Qazaqsha aıtqanda shák keltirýge keledi.
Burynda jańa aıdyń týǵanyn anyqtaý úshin adamdar aspandy kózben baqylaıtyn. Eger Zýlqaada aıynyń 29-kúni bult basyp, aı kórinbeı qalsa, kelesi kún – kúmándi kún sanalatyn. Iaǵnı, jańa aı týdy ma, aıt bastaldy ma ol jaǵy belgisiz bolatyn. Bul kúni aıt bolyp ketýi múmkin degen saqtyqpen ata-babalarymyz qurbandyqty marqumdar atynan bir kún buryn qurban shalyp otyrǵan. Bul – olardyń kóregendigi men jomarttyǵynyń kórinisi.
2. Arafa kúniniń saýapty bolýyna baılanysty.
Hadıste Arafa kúni ustaǵan oraza bir ótken jáne bir keler jyldaǵy kúnálardy keshiredi delinedi. Osy kúngi jasaǵan árbir saýapty is eselenip qaıtady. Osy múmkindikti paıdalanyp, marqumdardyń atynan qurbandyq shalý arqyly olardyń da saýabyn arttyrý maqsat etiledi.
Qazir bul dástúr qajet pe?
Búginde astronomıalyq esepter arqyly jańa aıdyń naqty týǵanyn aldyn ala bilýge bolady. Aıdyń týýy kúmán týǵyzbaıdy, sol sebepti shák kúniniń mańyzy joıyldy deýge bolady. Biraq shek berý dástúri – halqymyzdyń dinı sana men dástúr sabaqtastyǵyn ushtastyra bilgeniniń kórinisi. Sondyqtan shek berýdi jalǵastyrý – ersi emes, kerisinshe, ata-baba amanatyna qurmet dep qaraýǵa bolady.
Shek berý – saýapty amal
Shek berý – dinimizge qaıshy emes, dástúrimizge saı saýapty amal. Degenmen Qurban aıt qurbandyǵynyń sharttaryna tolyq saı bolý úshin, marqumnyń atynan qurbandyqty Qurban aıt kúniniń ishinde shalǵan abzal. Al aıttyń aldyndaǵy shek berý – nápil sadaqa bolyp, saýaby óz ornymen beriledi.