Senim mol, úmit zor

Qazaqstan qoǵamy jańarý kezeńin bastan ótkerýde. Kómeskilengen dúnıe keıinge ysyrylyp, tyń nárse alǵa ozýda. Buryn tuıyqtalyp qalǵan tuıyq tarqatylyp keledi. Alda jaqsylyq ornaıdy degen úmit zor.

Ádiletti Qazaqstannyń irgetasyn qalaý árbirimizge tikeleı qatysty. Otan barlyǵymyzǵa ortaq. Osynda ǵumyr keship jatqan árbir adam qymbat. Qoǵam bolǵannan keıin san túrli oı bolary anyq. Alaıda, eldik, ulttyq múdde tóńireginde barshamyzdyń ustanymy­myz bir. Dálirek, elge belgili azamattardyń tujyrymy, usynysy, baılamy mańyz­dy. Osyǵan oraı saıasatker, qoǵam qaıratkeri Dos KÓSHİMNİŃ oı-pikirin bilgen edik.

NIET BOLSA,  BÁRİ OŃALADY

Biz ótkennen sabaq alýymyz qajet. Qaı tusymyz álsiz, sol jaǵyn ońdaıyq. Eldiń nesibesi ózine beriletin ýaqyt ornady. Jańa tolqyn el tizginin ustaıtyn shaq týdy. Mem­leket basqaratyn jańa kadr almasyp jatyr. Sonyń ishinde jas azamattardyń kelgeni du­rys. Olar Otanǵa mańdaı terin syǵyp, osy eldiń otymen kirip, kúlimen shyǵyp júrse, nur ústine nur.

Ádilet - keń uǵym. Muny bir ǵana sózben sýrettep jazý ońaı emes. Jaqsylyqqa qaraı bet burýǵa kirisken syńaılymyz. Biraq toq­meıilsip, ıgi isterdi ysyryp qoıýǵa bolmaı­dy. Ketken kemshilikten sabaq alyp, ilgeri qadam basa berý kerek. Nıet bolsa, bári ońa­lady.

ǴALAMDYQ  TÁJİRIBE

Biz qıt etse, shetelge qarap boı túzeıtin boldyq. Oǵan eshkim qarsy emes. Alaıda, ózimizdiń ótkenimizge kóz júrgirtý qajet. Qazaq kóshpeli jáne jartylaı kóshpeli tur­mysty bastan ótkerdi. Árbir aýyldy óziniń rý basylary, aqsaqaldar basqardy. Qaı jer­ge kóshý kerek, tórt túliktiń yńǵaıy qalaı, ózen-sýly jerdi izdedi. Bir aýyl óz ishindegi túıtkildi ózi tarqatty. Syrtqa ıek artpady. Bizde dala demokratıasy boldy. Ony joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Ózderińiz bilesizder, Abylaı hannyń janynda aqylshysy Buqar jyraý boldy. Handyqtyń ishki-syrtqy ahýa­lyn baǵamdap otyrdy. Tipti, bizde han saı­laýǵa halyq qatysty. Ár eldiń rýbasy, ásker­basy, abyzy, piri jınalyp han kóterdi. Dál Eýropa júıesindegideı monarhıa bola qoı­ǵan joq. Óıtkeni, bıler ınstıtýty qatty jumys istep turdy. Sonymen birge, turaqty ásker bola qoımaǵan. Tek handy qorǵaıtyn tóleńgitter, qolbasshylary boldy. Áskerı demokratıaly bılik júıesi myqtap ornaǵan- tuǵyn. Sál qıpaqtasa, qaǵyp tastaýǵa ázir edi. Osylaısha san ǵasyr boıy kún keshti.

Qazaq dalasynda aqsaqaldar ınstıtýty myqty jumys istedi. El arasynda «úlken­ge – qurmet, kishige – izet qaǵıdaty» saltanat qurdy. Sonyń nátıjesinde myzǵymas birlik boldy. Jaý shaba qalǵan sátte bári jınalyp, qarsy turdy. Al han osyny qolbasshylary­men birge uıymdastyrdy. Hannyń negizgi mısıasy syrtqy dıplomatıalyq qarym- qatynasty turaqty saqtaý bolatyn. Sony júzege asyrdy.

Eýropa elderi, AQSH-ty aıtpaı óte al­maımyz. Qansha degenmen bizden áldeqaıda buryn órkenıet kóshine tústi. Búginde barsha álem aýzynan sýy quryp, qaraıtyn dárejege jetti. Olardyń eldi basqarý júıesindegi qa­jetti jaqtaryn alaıyq. Alaıda, artyq ket­ken, shekaradan asqan, qazaqy mentalıtetke, sheńberge kelmeıtinin almaıyq. Osy jaǵyn rettep, júıege keltirip alý asa mańyzdy dep bilemiz.

ULTTYQ ÁL-AÝQAT

2024 jyldan Ulttyq qordyń 50%-y ár balanyń esepshotyna aýdaryla bastaıtyn kórinedi. Bul proses 18 jasqa deıin júzege asyp otyrmaq. Buǵan árbir ata-ana qýana qa­raıtyny anyq. Sonymen qosa, kámelettik jasqa jetkende banktik esepshotyńyzda qarjy bolǵany kim-kimge de úmit syılaıty­ny aıqyn.

Biz oıymyzdy sál áriden qaýzaıyq. Álginde aıtqanymdaı, sheteldiń ozyq táji­rıbesin baǵamdap kórelik. 2009 jyldary Germanıada bir jeke jaǵdaıymmen boldym. Birshama ýaqyt solardyń ómir súrý daǵdysy­na zer saldyq. Sonda áleýmettik jaǵdaıdy qatyryp jasap qoıǵan sıaqty. Eger nemis otbasynda úlken qarıa bolsa, qut eken. Mu­nyń ekonomıkalyq astary bar. Iaǵnı medbıke óz úıinde qarıa ata-anasy nemese ájesin baqsa, ústemaqy alady. Máselen, 3000 eýro aılyq alsa, ol 2 eselenedi. Sóıtip, 6 myń eýroǵa kóteriledi. Al endi baqpaı kórińiz?! Bárin rettep qoıǵan.

Biz erte kezden Qazaq elinde óndiris oryndaryn ashý qajettigin aıtyp kelemiz. Shıkizatty shetelge sata berýdiń túbi nemen tynary aıtpasa da túsinikti. İshki naryqqa eshteńe óndirmesek, onda erteńgi kún muń. Buıyrsa, Qytaı óz portyn elimizge bergeli tur. Aspan asty eli arqyly álemmen saýda- sattyq jasaıtyn halimiz týyp qalar. Sodan úmittenemiz.

Aldaǵy ýaqytta Qazaqstanǵa kem degende 2 munaı óńdeý zaýytyn salý qajet. EURO-4 standartyna saı bolǵanyn qalaımyz. Bul zamanaýı zaýyt bolsa, munaıdy shıkileı sat­paı, óńdesek, túrli buıym shyǵarsaq, elge kól kósir paıda bolar edi. Bizde KSRO-dan qalǵan 3 zaýyt bar. Onyń Atyraýdaǵysy is­ten shyǵyp turǵanǵa uqsaıdy. Qaıtsin, ábden eskirdi ǵoı. Oǵan ókpe bola qoımas. Óndiris ekonomıkaǵa qan júgirtedi. Eksport artsa, ımport azaısa jaqsy dep bilemiz.

Qazaq jeriniń asty-ústi baı. Oǵan shúbá joq. Jaratqan bergen baılyqty aqyl-para­satpen ádil úlestireıik. Álgi 162 adam el baılyǵynyń 55%-yn ustap otyrǵany qınal­tady. Sonymen birge, árbir metalýrgıa kombınaty, temir, kómir shahtasy, munaı men gaz, ýran óndiretin ken oryndaryn ózimizdiń azamattar qolǵa alýy tıis. Ýaǵynda she­teldikke berdik. Endigi jerge memleket quraý­shy ulttyń úlesi basym bolǵaı. Ata-babadan qalǵan altyn sandyq ózgege buıyrmasa eken.

Biz ál-aýqatymyzdy Arab emıratynan áldeqaıda joǵary ete alamyz. Qolǵa alyna­tyn sharýa shash-etekten. Osy baǵytta talmaı eńbek isteı bilsek, bárin basyp ozamyz.

ASHYQ QOǴAM

Qazaqstanda ádildik, ashyqtyq, jarıaly­lyq týraly jaqsy bastamalar kóterilip ke­ledi. Birqatary júzege asyp ta jatqan jaǵda­ıy bar. Senim mol, úmit zor. Osy baǵytty tańdadyq pa, keri sheginýge bolmaıdy. Alda Májilis, máslıhat saılaýy ótkeli tur.

Eń ózekti dúnıe – jigerli jastardy ósirý qajet. Olardyń potensıalyn elge jumsa­ıyq. Yńǵaıy kelse, shetelde kásipti dóńge­letip, ár salada úzdik nátıje kórsetip júr­genderdi shaqyraıyq. Syrttaǵy jastarymyzdy elge aldyryp, qaıtsek Qa­zaqstandy órkendetemiz prınsıpin ustana­ıyq. Jas azamattar, sonyń ishinde bilgir ma­man, qolynan is keletinderdi bılik butaqtaryna yńǵaılap, tárbıelep qoıýymyz kerek. Sonda ǵana qoǵam jańarady.

Alysqa uzamaı, óz basymyzdan mysal aı­taıyq. Meniń qyzym Ulybrıtanıada 2 jyl magıstrlik bilim jınady. Jarnama salasy­nyń qyr-syryn ıgerdi. 3 jyldan beri elde. Dese de, mardymdy jumys joq. Jalaqy kó­lemi aıtpasa da túsinikti. Sáýirde taǵy da shetke barmaqshy. Qarsy bolmadym. Biraq 4-5 jyl tájirıbe jınaqtap, qaıtyp kelýi kerek. Qazaq ózimiz degende qanshyl halyq­pyz. Osyndaı jaǵdaıdyń aldyn alyp, jas­tardy osynda órkendetý kerek. Jumaq meken ol – Qazaq topyraǵy. Osyny umytpaıyq.

P.S. Biz Qazaq eliniń damyǵan derjavalar sanatyna engenin kókseımiz. İzgi hám basty nıetimiz de sol. Otanshyl jandar ǵumyr keshetin ádil qoǵam ornaǵanyn qalaımyz. Óıtkeni, ata-babadan qalǵan baıtaq jer, ulan-ǵa­ıyr alqap – qazaqtyń baǵa jetpes baılyǵy.

Daıyndaǵan Oljas JOLDYBAI