Bıyl Qurban aıt 9 shildege týra kelip tur.
Isi musylman jaǵdaıy jetip jatsa, qurban shalyp, jarly-jaqybaılardy jarylqaý kerek.
Almaty-akshamy.kz saıty Qurban aıtqa qatysty árbir musylman bilýi tıis derekterdi usynady.
1. Qurban sóziniń anyqtamasy: Arab tilinde: Tilimizge enip ketken «qurban» sózi arab tilinde – «jaqyndaý» degen maǵynany bildiredi. Termındik maǵynasy: Alla Taǵalanyń razylyǵyna jaqyndaý nıetimen qurban aıt kúnderinde shalynatyn arnaıy maldyń aty. Qurban shalýdyń artyqshylyǵyna, saýapty is ekendigine qatysty paıǵambarymyzdyń birneshe hadısteri bar.
«Adam balasy qurban aıt kúninde (qurban shalyp) qan aǵyzýdan da súıikti basqa ispen Allah Taǵalaǵa jaqyndaǵan emes. Qany aǵyzylǵan mal qıamet kúni múıizderi, tuıaqtary jáne júnderimen keledi. Aǵyzylǵan qan jerge tambaı jatyp, Allah Taǵalanyń quzyrynda úlken maqamǵa jetedi. Sondyqtan qurbandaryńdy kóńil rızashylyǵymen shalyńdar». Paıǵambarymyz (ﷺ) tómendegi myna hadıste Alla rızashylyǵy úshin shalynǵan qurbannyń árbir qyly úshin saýap jazylatyndyǵyn súıinshilegen:
«Sahabalar Paıǵambarymyzǵa (ﷺ): – Ýa, Allanyń Elshisi, qurbandyq degen ne? – dep suraq qoıdy. – Qurbandyq – senderdiń Ibrahım (a.s.) babalaryńnyń súnneti, – dedi. – Odan bizge qandaı saýap bar? – Árbir tal qylshyǵy úshin saýap alasyńdar. – Qoıdyń júninen she? – Qoıdyń júniniń árbir tal qylshyǵyna da saýap jazylady».
2. Qurban aıtta qurban shalýdyń úkimi Hanafı mázhabynda qurban aıtta shamasy jetken derge qurban shalý – ýájip. Ýájiptiginiń dálelderi: Alla Taǵala Quran Kárimde paıǵambarymyzǵa (ﷺ) : «Namaz oqy jáne qurban shal» – dep, ámir etip, qurban shalýdyń ýájiptigin bildirgen. Paıǵambarymyz (ﷺ) «Kimde-kim múmkinshiligi bola tura qurban shalmasa, bizdiń namaz oqıtyn jerimizge jaqyndamasyn!» – dep buıyrǵan.
3. Qurban shalý kimge ýájip? Qurban shalý ýájip bolý úshin tómendegi myna sharttar bolýy qajet. Musylman bolý; Qurban aıt ýaqytynda jolaýshy bolmaý; Negizgi qajetterden tys nısap mólsherindegi qarjyǵa ıe bolý. Nısap mólsheri – 85 gram altyn ıakı qunyna teń keletin aqsha. Zeket ǵıbadaty sıaqty qurbannyń ýájip bolýy úshin nısap mólsherine jetken malǵa bir jyl tolý shart emes. Qurban shalǵan ýaqytta mindetti túrde nıet etý kerek. Óıtkeni, maldy ǵıbadat úshin soıatyny sıaqty, tek qana etin paıdalaný úshin de soıýǵa bolady. Eskertý: Nısap mólsherinde artyq qarajaty bolmasa da kedeı musylman kisiniń qurban shalýyna bolady. Shalǵan qurbandyǵy nápil qurban úkiminde bolady.
4. Qurban shalýdyń ýaqyty Qurban shalýdyń ýaqyty qurban aıttyń birinshi kúni aıt namazynan keıin bastalyp, aıtyń úshinshi kúni aqshamǵa az ýaqyt qalǵanǵa deıin jalǵasady. Qandaı da bir mańyzdy sharıǵı sebepke baılanysty qurban aıt namazyna bara almaı, aıt namazyn oqymaǵan kisi namaz oqyp bolatyndaı ýaqyt ótkennen keıin qurbanyn shala berýine bolady. Aıt namazdan buryn shalynǵan mal qurbandyqqa eseptelmeıdi.
5. Qurbandyqqa jaramdy maldar Qoı, eshki, sıyr jáne túıe maldaryn ǵana qurbandyqqa shalýǵa bolady. Qurban retinde shalynatyn qoı jáne eshki kem degende bir jasar, sıyr eki jasar, túıe bes jasar bolýy kerek. Alty-jeti aılyq kepe qozy bir jasar qoı sıaqty semiz, etti bolsa, qurbandyqqa shalýǵa jaraıdy. Qoı men eshkiniń erkegin, sıyrdyń urǵashysyn shalý abzal. Elik, arqar sıaqty ańdar men taýyq, qoraz, qaz, úırek sıaqty qustar qurban retinde soıylmaıdy.
6. Birigip qurban shalý Qoı nemese eshkini tek bir adam qurban retinde shala alady. Al sıyr nemese túıeni ıaǵnı, iri qarany bir kisiniń jalǵyz ózi úshin shalýyna bolady. Sondaı-aq jeti kisige arnap, ortaq shalýlaryna bolady. Qurbandy ortaqtasyp shalǵan ýaqytta árbir adam qurban shalý nıetimen ortaqtasýy kerek. Bir kisi qurban úshin, al ekinshi bir kisi tek qana etin alý nıetimen ortaqtassa, shalynǵan mal barlyq ortaqtar úshin qurban bolyp eseptelmeıdi.
7. Qurbandyqqa jaramaıtyn maldar Mynadaı kemshiligi bar maldar qurbandyqqa jaramsyz bolyp sanalady. Bir kózi soqyr Soıylatyn jerge jete almaıtyn dárejede kóterem Qulaǵy nemese quıryǵy týmadan joq nemese basym bóligi kesilgen Tisteriniń kóbi túsip qalǵan Emshekteriniń basy julynyp qalǵan Bir múıizi nemese ekeýi de túbinen synǵan. Qurban shalýy ýájip bolǵan kisiniń qurbandyq malynda atalmysh kemshilikterdiń bireýi satyp alǵannan keıin paıda bolsa nemese alǵan maly ólip qalsa, qaıtadan qurbandyqqa jaraıtyn mal satyp alyp shalýy kerek. Al qurban shalý ýájip bolmasa da, saýap úshin shalýdy nıet etken kedeı adamnyń satyp alǵan qurbanynda bir kemshilik paıda bolsa, sol maldy shala beredi. Tipti qurban shalýy ýájip bolmaǵan kedeı adam boıynda kemshiligi bar maldy satyp alyp, qurban retinde shalýyna bolady. Óıtkeni, kedeı adamnyń shalǵan qurbandyǵy– nápil qurban. Nápil ǵıbadatta keshirim bar.
8. Qurban shalýda ókildik Qurbandyq malyn múmkinshilik bolsa, moınyna ýájip bolǵan adamnyń ózi shalǵany abzal. Jáne onyń saýaby mol. Alaıda ózge bireýge ókildik berýine de bolady. Qurban shalýy ýájip kisi basqa bir adamdy telefon arqyly nemes hat sıaqty joldarmen óziniń ornyna basqa adamdy ókil retinde qurban shalýy úshin taǵaıyndaı alady. Ókilge «meniń ornyma qurban alyp, shal» dep aıtylǵan ýaqytta, ókil sol adamnyń atyna qurban alyp shalady.
9. Qurban maly qalaı shalynady? Qurban retinde shalynatyn maldy qınamaý úshin, ótkir pyshaq qoldaný kerek. Maldy soıý úshin jerge jatqyzǵannan keıin pyshaqty kóz aldynda jalaqtatyp, qaıraý – mákrúh. Al, qınamaı soıý – súnnet. Qurban retinde shalynatyn mal qubylaǵa qarata jatqyzylyp, duǵa retinde myna aıat oqylady: إنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيَايَا وَ مَمَاتِي لّهِلِ رَبِّ الْعَالَمِينَ لا شَرِيكَ لَهُ «Inna salatı ýa nýsýkı ýa mahıaıa ýa mámátı lılláhı Rabbıl ‘alamına lá shárıka láh»459. «Kúmánsiz meniń namazym jáne basqa ǵıbadattarym, ómirim de, ólimim de búkil álemderdiń Rabby Alla úshin. Onyń esh serigi joq». Odan keıin: ألله أكْبَرُ, ألله أكْبَرُ, لا إلَهَ إلاَّ اللهُ وَاللهُ أكْبَرُ, ألله أكْبَرُ وَلِلَهِ الْحَمْدُ «Allahý ákbar, Allahý ákbar lá ılaha ıllallahý, ýAllahý ákbar, Allahý ákbar ýa lıllahıl-hamd» – dep, tákbir aıtyp, «Bısmıllahı, Allahý ákbar» – dep baýyzdalady. Tek qana qurbannyń ıesiniń ǵana «Bısmıllahı, Allahý ákbar» – deýi jetkilikti emes. Qurbandy baýyzdaǵan adam da «Bısmıllahı, Allahý ákbar» – deýi kerek. Ádeıi umytpastan «Bısmıllah» dep aıtpasa, qurbannyń etin jeýge bolmaıdy. Óıtkeni, Allanyń aty aıtylyp, baýyzdalmaǵan maldyń etin jeý – haram. Qurbannyń ıesi qurbandy baýyzdaıyn dep jatqan qasaptyń qolynyń ústine qolyn qoıyp, birge ba ýyzdasa, ekeýiniń de «Bısmıllah» dep aıtýlary kerek. Soıylatyn mal qurban nıetimen baýyzdalý kerek. Maldyń jany shyqqannan keıin baryp qana terisi sypyrylady. Jany shyqpaı jatyp basyn kesip alyp tastaý nemese terisin sypyrý–mákrúh.
10. Qurbandyqqa shalynǵan maldyń eti men terisi Baı nemese kedeı bolsyn qurban aıtta shalǵan qurbandyǵynyń etin jeýine bolady. Qurbandyqqa shalynǵan maldyń etin úsh bólikke bólip taratý –mustahap. Bir bóligi – týǵan-týys, kórshilerine baı bolsa da syıǵa tartylady, ekinshi bóligi – kedeı jáne muqtaj adamdarǵa, úshinshi bóligi – óziniń otbasyna, bala-shaǵasyna beriledi. Biraq shalynǵan maldy túgeldeı kedeı-muqtajdarǵa taratýǵa bolatyny sıaqty, túgeldeı óziniń otbasyna qaldyra alady. Qurbandyqqa shalynǵan maldyń etin, terisin, sıraqtaryn, basyn jáne sútin satý – mákrúh. Qurban malynyń atalmysh bólshekteri satylǵan jaǵdaıda quny kedeılerge sadaqa retinde beriledi. Qurbandyqqa shalynǵan maldyń terisin kedeılerge, qaıyrymdylyq qorlaryna berýge bolady. Eskertý: Qurbanǵa shalynǵan maldyń eshqandaı bólsheginen qasaptyń aqysy retinde tóleýge bolmaıdy.
11. Qurbandyqqa arnaıy mal alyp soımaı, ornyna sol qurbannyń qunyn aqshalaı sadaqa retinde kedeılerge berýge bola ma? Qurbandyqta qan aǵyzý negiz bolǵandyqtan mal soıyp, qan aǵyzbasa, qurbandyq mindeti moınynan túspeıdi.
12. Bul ómirden ótken adam úshin qurban shalýǵa bola ma?
Ólgen kisi óziniń atyna qurban shalýdy tapsyryp ketpese de, saýabyn ólige baǵyshtaý nıetimen qurban aıt kúnderinde qurban shalýǵa bolady. Shalǵan qurbanynyń etinen jeýine ruqsat. Biraq óliniń tapsyryp ketken ósıetin oryndaý nıetimen shalǵan qurbanynyń etinen jeýge bolmaıdy. Etin tolyq sadaqa retinde taratý kerek.