Qumar oıyn qurdymǵa qulatady

Jastar arasynda teris áreketke táýeldilik beleń alyp barady

Búginde qumar oıynǵa sharpylmaǵan, basy baılanbaǵan adam qalmaı barady. Statısıka boıynsha 3/2 adam muny ómirinde bir ret bolsyn oınap kórgen. Bizdiń qoǵam jańadan táı-táı basqan bala sıaqty. Ár nársege elikteý basym. Sonyń ishinde jyltyraǵanǵa jastar kóp tutyǵady. Osyndaı oqıǵalar burynnan kóńilde turǵan edi. Osynyń tigisin jatqyzyp, arǵy-bergi tusyn eptep aıtý kerek-aq. Áıtpese, «aýrýyn jasyrǵan óledi». Mundaı qumartýshylyq bizdiń zamanaýı qoǵamnyń aıyqpas dertine aınalyp barady. Osyny másele retinde qaýzap, saralap jazýdy jón kórdik.

OIYN BATPANDAP KİRİP, MYSQALDAP SHYǴADY

Qazirgi tańda qumar oıyn batpandap kirip, mysqaldap shyǵyp jatyr. Uıat-aıat, ataq-dańqyńa kir kelýge qarap turǵan joq. Ataǵy jer jarǵan bıznes adamdary, áıgili jandar, ánshi-bıshi – bári báriniń basyn shyrmap bitti. Bir kirip ketken soń, artqa qaıtý jeńil emes kórinedi.

Osy kúni ınternet ashyq. Kimniń qaıda, ne istep, ne qoıyp júrgeni jasyryn bol­maı qaldy. Áleýmettik jeli naǵyz – geo­laksıa. Barsha isiń kópshilikke aıan. Jasy­ryn, uryn baryp, úndemeı is bitire almaısyz. Eger sizdi tanıtyn bir adam bolsa, syrtyńyzdan vıdeoǵa túsirip ala­dy. Sodan keıin ǵalamtorǵa jarıalap ji­beredi. Al onan soń jasyrynyp kórińiz.

Búginde ınternet jarnamanyń dáýreni júrip tur. YouTube qarap rahattanbaısyz. Jıi-jıi ár nárseni jarnamalaı beredi. Sonyń ishinde qumar oıyndar ózine tarta­dy. Toraptyń toryna kim-kóringen ilinip qalýda. Aıtyp-aıtpaı ne kerek, dúken, saýda ortalyqtarynyń janynda oıyn av­tomattary qoıylǵan. Oǵan baryp, sońǵy tıynyn tigip turǵandar udaıy baıqalady. Olar bolsa aınalasyna zer salmaıdy. Bar oıy álgi túrli-tústi apparatty shuqylap álek. Kózin shel basqan. Oıy – jeńil aqsha utý. Jas jigitterdiń jastyq ǵumyry ne­sıemen ótýde. Jyldam aqshaǵa jegilip, sony tóleı almaı shermende kúıge túsedi. Osynyń barlyǵyn aqsha salyp, sony uta­myn dep bos qıaldaýdan bastalady. Na­ryqtyq zamanda adamdar jeńildiń asty­men, aýyrdyń ústimen júrýge yntyq. Biraq taǵdyr ondaıǵa des bermeıdi. Neǵurlym oıyn oınap, ártúrli ádis-tásildi paıdala­nyp utyp ketýińiz múmkin. Deıturǵanmen, ońaı kelgen pul qumǵa sińgen sý sıaqty soǵurlym joǵalady. Eshqandaı quny bol­maıdy. Sonda da sanasyn tez aqsha taýyp alýǵa burǵandar kóp.

MUNYŃ ARTY JAQSYLYQQA APARMAIDY

Birde bir tanystyń basy daýǵa qaldy. Ol kezde Túrkistanda stýdent edik. Birge jataqhanada jatamyz. Júris-turysymyz bir aýmaqta. Bárimiz jaspyz, jalyndap janyp turmyz. Jigittik jastyq shaqtyń albyrt kezi bolady. Ózimniń janymda júr­gen dos bala qumar oınaı bastady. Ony alǵashqyda jasyrdy. Eshkimge aıtpady. Keıin málim boldy. Sóıtip, bir kúnderi 1-kýrstyń stýdentin janyna ertti. Bálkim, bir-birin tartqan shyǵar. Sol shaqta bizdiń joǵary oqý orynynda oqyǵanymyzǵa 3 jyl bolǵan. Men olardan qashyq júrdim. Óıtkeni, qarjy taýyp, óz-ózimdi asyraýym kerek. Osy boıynsha ártúrli dámhanada isteımiz. Bireýdiń úıindegi qol jumysta­ryn jasaımyz. Kólik jýýǵa baramyz. Áı­teýir aqsha tabýdy kózdep júremiz. Biraq adal jolmen. Sóıtip, álgi eki jigitten jy­raqtadyq. Álgiler kúnde de, túnde de oıyn­hanaǵa barady. Sonda qonady desek, artyq aıtpaǵandyq bolar. Bireýi stıpendıasyn túgel saldy. Bir-birimen ym-jymy bir edi. Tipti, qaı oıyn apparaty qalaı utys be­retinin zerttepti. Bárin bilip, túsinip alǵan. Árkimmen qaqtyǵystary da bolypty. Birde 2 myń teńge salyp, 34 myń teńge utypty. Alaıda, odan da kóp utamyn dep, aqyry 5 myń qaryz bolyp tynypty. Keıinnen onysyna ókinip, nege utqan shaqta, oıyndy tastap ketip qalmaǵandyqtaryna qaıran qalysty. Demek, ol ortanyń ózindik bas aınaldyrar keri áseri bar degen sóz. Ony­syn ózderi aıtty. Olardy qısyq jolynan qaıtarýǵa tyrystyq. Aqyry bireýi oqýdan shyqty. Sóıtip, Atyraýǵa ketti. Endigisiniń basy taý-tasqa soǵyldy, kók tıynsyz qal­dy, beti qaıtty. Sóıtip, «ıtten súıek qa­ryz» boldy. Bul qarapaıym ǵana oqıǵa. Negizi, ońaı aqsha – ońaı jerde jatpaıdy. Osy sátter álige deıin kóz aldymyzda. Ondaıdyń betin aýlaq qylsyn.

JÚIKENİ TOZDYRADY

Adam bolǵan soń, keıde oı serpiltýdi kózdeısiń. Sóıtip, jan-jaǵyńa qaraısyń. Jurttyń bári aýyr jumystan sharshap, ońaıdy kókseıdi. Biraq ońaı jerde nan joq. Osyny bireý túsinedi, kelesi uqpaı­dy. Al keıbireýlerge – «eki qoıyń – bir som». Eshteńege bas aýyrtpaıdy. Óz álemi bar. Jumys istep jarytpaıdy. Qumar oıynǵa berilip ketedi. Sońynda barynan aırylady.

Qumar oıyn eń áýeli adamnyń sanasyn ýlaıdy. Ony jeńemin dep sózben aıtý ońaı, ispen dáleldeý qıyn. Áıteýir jatqan álek. Kúndiz-túni kazıno jaǵalap, tabany­nan taýsylady. Bar abyroıyn tógedi. Ot­basynan bezedi. Ondaǵy jyn-oınaqqa eli­gedi. Ártúrli qylyqqa barady. Ózine joq jerden jaý tabady. Qaryzǵa batady. So­ńynda bas saýǵalaýmen júredi.

Jalpy, kazıno jas tańdamaıdy eken. Ózine ataǵy dardaı adamdy da, qarapaıym jalshyny da elitetin kórinedi. Halyqqa belgili óner adamdarynyń tutylyp, mıl­lıondap qaryzǵa kirip, bereshegi kóbeı­genin estidik.

Qur qajetsiz oıynǵa kirý júıkeni toz­dyrady. Buny psıhologtar dabyl qaǵyp aıtyp keledi. Dese de, qulaq túretinder az. Dert basqa kirse, ońaılyqpen shyqpasy anyq. Sondyqtan ózimizdiń altyn basy­myzdy baqyr úshin qor qylmaǵan jón.

ZAŃMEN TYIYM SALÝ QAJET

Jaqynda halyq qalaýlylary qumar oıynǵa baılanysty ún qatty. Muny kúlli adamzatqa, qala berdi jastarǵa óte zıan ekendigin naqty mysaldarmen keltirip berdi. Sondaı-aq, ınternettegi qumar oıynǵa elitetin álgi aıtylǵan jarnama betterin toqtatýdy, zańmen tyıym salýdy usyndy. Quptarlyq ıgi is.

Qazaqstanda eki oıyn ortalyǵy bar. Olar – Qonaev pen Býrabaı. Osy eldime­kenderde túrli oıynhanalar ornalasqan. Sol oryndarǵa jaqyndaǵannan bastap, oıynǵa elitetin bannerler ilingen. Onda bara qalsańyz, han saraıyndaı salynǵan úılerdi kóresiz. Ásirese, keshki ýaqytta, túngi sátterde nebir qýlyq-sumdyq ótedi. Qanshama ret adamdar qumar oınap, qaryz­ǵa belshesinen batyp, ómirimen qoshtasty. Ondaǵy túńgi kóbelekter de tyıylar emes. Úı, jeńil kólik, dúnıe-múlik tigilip jata­dy. Biraq ta kóp aqsha kóterip, jyrǵap ketken myrqymbaılardy estip-kórgen emespiz. Utqan kúnniń ózinde onyń da óz esebi bolar. Ony tekten-tek uttyryp, ji­berip qoımas.

Elimizde «Oıyn bıznesi týraly» zań qarastyrylǵan. Onda oıyn mekemeleri, býkmekerlik keńseler, oıyn bıznesi talap­tary, t.b. baptar taıǵa tańba basqandaı jazylǵan. Zań jaǵynan aıyp joq. Ýaqyt- saǵaty kelse tolyqtyrý men túzetýler engizilip te qalar. Alaıda, osynyń mán- maǵynasyn uǵyp, durys oryndaı bilsek bolǵany.

JAQSY İSPEN SHUǴYLDANAIYQ

Ár otbasynyń syry basqa. Kóp adamdy joqshylyq qysady. Sodan soń sergeldeńge túsedi. Qazir ne kóp, kredıt, ıpotekasy barlar jetedi. Sony tóleımin dep bas qa­tady. Bul qazirginiń talabyndaı.

Balany jastaıynan eńbekke baýlyǵan durys sıaqty. Onyń ózinde 1 teńgeni 10 tıyn qylý jaıyn oılasa eken. 10 qoıdy 2-3 otarǵa jetkizýdi dittese deımiz. Sonda ǵana jasóspirim óskende jerde qalmas. Memleket te jastarǵa 2,5 %-ben nesıe be­rýde. Muny shaǵyn jáne orta bızneske baǵyttaǵan. Osyǵan iligip, qujatyn túzip, bıznes josparyn jasap ótkizse, kásip bas­taýǵa jol ashylady. Negizi bizdiń elge óń­deýshi kásiporyndary aýadaı kerek. Jeras­ty qazba baılyǵy túgesilgende, balamaly qýat kózderi, kópvektorly ekonomıkamen shuǵyldaný qajet bolady. Sondyqtan el bolashaǵyn búginnen oılaý kerek. Qur bos­qa oıynhanalarǵa mıllıondaǵan pul qur­typ, jastyqty oıyn-saýyqqa buryp ótkize berse, túbi qurdym bolady. Bul týraly nebir kınofılmder túsirilgen.

Qazir kem-ketik januıalar kóp. Qansha­ma bala em-domǵa qarajat jetpeı, kezegin kútýde. Baı-baǵlandar odan da qolyndaǵy artyq qarjysyn muqtaj jandarǵa berse jaqsy-aq bolar edi. Saýapty istiń paıdasy shash-etekten.

Dúnıe – qoldyń kiri. Baılyq – birde bar, birde joq. Sondyqtan taban et, mańdaı termen beınettengenge, nátıjesin kórgenge ne jetsin. Qazaqta «Eńbektiń nany tátti» degen maqal-mátel bar. Bireýge qaryz bolyp, qumar oınap, aqyrynda dalada qalmaıyq. Odan da januıany asyrap baǵyp, ata-ana, jaqyn-jýyqtarǵa ýaqyt bóleıik. Bes kún jalǵanda bul ǵumyrdy aıqaı-súrenge arnamaıyq. Bireýdiń qateliginen sabaq alaıyq. Jaman jolǵa túspeıik. Qasyqtap jıǵan abyroıdy, shelektep tógip almaıyq. Túzý jolmen júrýge, adal eńbek qylýǵa jazsyn.

«Almaty-akshamý», №88, 25 shilde, 2023 jyl