Sený qıyn. Biraq Shynargúldiń taǵdyry senbesińe qoımaıdy. Tabany kúrekteı 14 jylǵy ómirin ol qalaǵa irgeles turǵan Almaty oblysynda quldyqta ótkizgen. Alǵashqy eki jylda ol óziniń quldyqta júrgenin ańǵarmaǵan. Kók bazarǵa azanymen mánti satýǵa shyqqan kúnderdiń birinde ol esebin taýyp, qashyp shyǵady.
Biz suhbattasqan 4 saǵat ýaqyt quddy bir shytyrman oqıǵaly fılm kórip shyqqanmen teń boldy.
- Shynargúl, (esimi ózgertilgen – avt.) quldyqqa qalaı túsip júrsiz? Ózińiz jaıly az-kem aıtyp berseńiz.
- Ózimniń týǵan anam sińlimdi bosanyp jatyp, qaıtys bolǵan. Sodan meni Talǵardan Narynqol jaqqa 1973 jyly asyrap alyp ketken. Týǵan eki sińlim bar. Olardy týysqandarymyz asyrap alǵandyqtan, shyny kerek, olardy kórgen emespin. Ákem baýyrdyń aýrýynan ketken. Meni eki ret izdep kelgeni bar. Odan keıin kórmedim. 1986 jyly qalaǵa kelip, oqýǵa túse almaı qaldym. Bilimim jetip turdy, biraq aýyl sharýashylyǵyna jumysqa bararda kıimim joq, bara almaı qaldym. Meni asyrap alǵan sheshem aýrýshań, momyn kisi edi. Onyń týysy (keıin meni quldyqta ustaıtyn kisiniń qyzy) «Saıahatta» dıspecher bolatyn. Men ony sondaǵy sýretinen kórip, Baqytgúl táte dep ózime jaqyn tartyp, bardym. Oqýǵa túse almaǵandyqtan, meniń odan basqa barar jerim joq. Tipti, jolyma bir tıyn joq. Meni Narynqolǵa salyp jiberedi degen úmitpen úıine bardym. Biraq «áne jiberem, mine, jiberem» degen syltaýmen úıinen shyǵarmady. Meniń sol kezderi eshteńeden habarym joq, biraq sol jaqyn tartyp barǵan Baqytgúl jeńgetaılyqpen aınalysyp, túrmege otyryp shyqqan eken. Onyń ákesi – prokýror, meniń shesheme kúıeý bala bolatyn. Sol kisi qaıtys bolǵan kezde sheshem kóńil aıtyp baryp, ary qaraı aýylǵa birge qaıtatyn bolǵanbyz. Biraq meni quldyqta ustaıtyn Baqanastaǵy úıge sheshem meni qalaı óz qolymen aparǵanyn bilmeı qaldy. Úılerine barǵanda kórdik, óte dáýletti turady. Biraq qańǵybas adamdar tolyp júr. Eki balasy jolserik bolyp isteıdi. Olar sol qańǵybas adamdardy Máskeýden poıyzben alyp qaıtady eken. Men poıyzda vagon da jýdym. Balalary mal urlaýǵa urlyqqa shyǵady. Aryq mal bolsa ony semirtip, Qyrǵyzstanǵa asyryp jiberetin. Ol jaqtan da mal alyp qaıtady. Úıde tamaqtyń bárin men jasaımyn. Qonaqtar kele qalsa, taza kıim kıgizip, «mynaý meniń ápkemniń qyzy» dep otyrǵyzyp qoıady. Sodan árıne, «mynaý quldyqta júr-aý» degen oı eshkimniń aqylyna kelmek túgili, túsine de kirmeıdi. Maǵan malaısyń demeı, biraq aldap jumsap, malǵa salyp qoıatyn. Bir-eki jyl jaqsy qarady, biraq keıin mal sıaqty qaraıtyn boldy. Ózim quldyqta júrgenimdi túsingennen keıin bir kúni úıden qashaıyn dep árekettendim. Ony balalary bilip qoıyp, meni aıamaı, qatty uryp, soqqyǵa jyqty. Al sheshem úıge kelgen kezderi úıdegiler meni bir sátke sheshemmen ońasha qaldyrǵan emes. Ondaı múmkindik bermeıtin. Aýylda jumys bolmaǵandyqtan, sheshem meniń osy úıde júre bergenimdi qalaıtyn. Óıtkeni, ne ishem, ne jeımin dep qınalmaımyn. Olar shesheme «qyzyńa qaladan úı alyp beremiz» dep ótirik ýáde bergen. Ári olar qonaqqa, toıǵa kelgen kezderi shesheme aqsha, kıim-keshek berip, rıza qylyp attandyratyn. Quldyqta júrgen birneshe jyldan keıin shesheme ebin taýyp, «jaǵdaıym máz emes, úıdegiler meni uryp-soǵady» dep aıtyp kórip em, sheshem senbedi. «Naǵashylaryńnyń úıinde júrsiń, úı alyp beremiz degen, az qaldy, shyda» dep, ary qaraı sóıletpeı tastaıtyn. Quldyqta bolǵanymdy sheshem aýyryp jatqan kezde, 18 jyldan keıin aıtqanymda da ol kisi maǵan senbeı ketti.
- Ózińiz quldyqtan qashyp shyqqanda, balalaryńyz qaıda edi? Jeke ómirińiz qalaı boldy?
- Men quldyqta júrgen úıdiń balasy bireýge qaryz bolǵan kórinedi. 19 jasymda meni ózimnen úlken beıtanys jigitke syrtymnan 800 dollarǵa satyp jibergen. Sodan aıaǵym aýyr ekenin shesheme aıtýǵa týra keldi. Biraq ony úıdegiler menen buryn shesheme: «qyzyń ózi jeńiltek, sóıtip júrip urynyp qaldy» dep taǵy ótirik aıtqan. Sodan birinshi balamdy bosanǵan kezde ony aýyldaǵy sheshem asyrap alyp, óziniń atyna jazǵyzyp aldy. Ekinshi qyzym men ulymnyń ákesi de menimen birge qul bolyp istegen jigit edi. Biraq ulyma aıaǵym aýyr kezde ol ushty-kúıli joǵalyp ketti. Ol urlanyp kelgen maldy soıatyn qasapshy edi. Negizi qannan qorqatyn. Qyzym qozy baǵady. Bir qozynyń jatyp qalǵanyn kórse, balalary qyzymdy uratyn. Bizge qınap araq ishkizedi. Túngi on ekide mal keldi deıdi, bárimiz mal soıýǵa shyǵamyz. Ony dalada soıyp, terisin dalaǵa órtep, ishek-qarnyn sol jerdegi ózenge jýyp-shaıamyz. Qystyń kúni ózenniń muzdaı sýy súıegińnen ótedi. Maldy baýyzdamaı, birtúrli soıatyn. Týsha-týsha qylyp, Kamazdarǵa salyp, klıentterge jóneltedi. Jylynaıyq dep ot jaǵaıyq desek, túnde dalada janǵan otqa adamdar kelip, bilip qoıady dep bizdi uratyn. Sıyr, elik, kıik deısiz be, qoldaryna ne túsedi, sonyń bárin túnde ákelip soıyp, satyp jatady. Tipti, dońyzdyń etin de sıyrdyń etine aralastyryp satyp jiberetin. Men quldyqta júrgen úıdiń kenje balasy qorqynyshty edi. Jaýyzdyǵynan adam shoshıdy. Úıdegilerdiń bári araq ishetindikten, ekinshi qyzymdy shesheme aparyp tastap, 7-8 jyl kórmedim. 2008 jyly ulyma aıaǵym aýyr kezde álgi úıden qashyp shyqtym.
- Qashýdyń retin qalaı taptyńyz?
- Meni quldyqta ustap júrgender Besaǵashtan eski úı alyp, sol jerge úı salady. Ondaǵy kórshi uıǵyr táteler manty pisirip, bazarǵa satady eken. Maǵan da «sen qur júrmeı, osylarmen manty jasap, sat» degen soń, sol jumysqa shyǵatyn boldym. Túngi saǵat ekiden tańǵy saǵat 6-ǵa deıin manty túıip, pisirip, 1000 dana mantyny ekige bólip salyp, bazarǵa alyp ketem. Manty myjylyp qalsa, taıaq jeımin. Jasaǵan mantymnan ózime bir túıir jegizbeıdi. Qalǵan-qutqan tamaqtan jeımiz. Úıge qonaq kóp keletindikten, asta-tók tamaq bolsa da, biz aýlada júrgen qańǵybastarmen birge jýyndyǵa baratyn tamaqty jeıtinbiz. Sodan Kók bazarǵa manty satýǵa shyǵyp júrgen kezderi qashyp ketýdi oılastyryp júrdim. Bir kúni tańerteń qyzym ekeýmizdiń qujatymyzdy tyǵyp ala shyǵyp, mantydan túsken aqshanyń bir tıynyn da almaı, hat jazyp, ishine aqshasyn orap, uıǵyr áıelden berip jiberdim. «İstegen jaqsylyǵyńyzǵa rahmet, endi sizdiń úıińizde júre almaımyn, qyzymdy kórmegeli 7-8 jyl boldy, bala-shaǵamdy saǵyndym, janym solarmen birge, atsańyz, atyp tastańyz, endi sizge qyzmet istemeımin, keshirińiz» dep jazyp, kishkene betoramaldy uıǵyr áıelden berip jiberdim. Qashyp shyqqan soń qara shaıym bolsyn, ózim qaınatyp ishkenime qýanyp, biraz ýaqyt boıy óz-ózime kele almaı júrdim. Keıin balalarymdy jınap, el qatarly kún kóre bastadym. Biraq aqshadan qatty qınalǵan kezderimde balalarymdy tastap ketip qalǵym kelgen kezder boldy. Sebebi, bankten nesıe alýǵa barǵanymda, maǵan ólgen adamnyń JSN-men jalǵan qujat jasatqany bazadan shyǵa kelip, meni bir kúnge qamap qoıǵan jaǵdaı da boldy. Sodan keıin on jyl degende ózim men balalarymnyń qujatyn zorǵa jasatyp, byltyr ǵana aldym.
- Nege on jyl ýaqyt jumsadyńyz qujat jasaýǵa? Bizde qazir qujat salasy avtomattandyrylǵan emes pe? Sonda siz úsh balańyzben on jyl boıy Qazaqstan azamaty retinde esepte bolmaǵansyzdar ma?
- Qashyp shyqqan soń mende jeke kýálik, balalarda týý týraly qujat joq. Talǵardaǵy ýchaskelik polısıa ınspektoryna barsam, olar úsh-aq kúnde jasap beremiz dep 100 dollar surady. Mende ondaı aqsha joq. Olar suraǵan aqshasyn jumys istep, ólip-talyp endi jınadym-aý degende olardyń stavkalary ósip ketedi. Sondaıda sharshap ketip, qolymdy bir silteıtinmin. Solaı qý aqsha jetpeı, sońynan júgirip júrgende, barlyq qujatty on jyl degende baryp zorǵa aldym. Onyń ózi Alataý aýdanyndaǵy Kóshi-qon polısıasyndaǵy Azamat degen jigit aralasqan soń bitti. Ol meniń ne úshin qujatsyz júrgenimdi, balalarymda nege týý týraly kýálik joqtyǵyn túsindirip jazǵan ómirbaıanymdy oqyp, túnimen uıyqtaı almaı shyqqan eken. Azamatqa erekshe rızamyn, barlyq jumysty óz jaýapkershiligine alyp, bitirip berdi. Qazir Allaǵa shúkir deımin.
Balalarym kishkentaıynan sportqa beıim. Úlkeni kúreske barady, fýtbolǵa qatysady. Balam qujatsyz júrgen kezderi kórshiler de bilip alǵan, jarys bola qalsa, «meniń balamnyń atynan qatysyp kelsinshi» dep, 2000-3000 teńge beredi. Sonda balam únemi birinshi oryndar alyp keletin. Bir kúni shydaı almaı jyladym. Barmashy desem, energıasy tasyp turǵan balam onsyz tura almaıdy. «Anashym, gazdyń, svettiń aqshasyn tóleısiz, sizge kómek bolady» dep jubatyp qoıady. Óziniń qujatyn alǵan soń, balam birinshi ret óz atynan jarysqa qatysyp, birinshi oryn alyp keldi. Júregim jaryla jazdap, qatty qýandym. Onyń ózi úlken baqyt eken. Qazir dúkenderge manty, bálish pisiremin. Tapsyrysqa ystyq tamaq daıyndap, taksımen salyp jiberemin. Keıde burynǵy ómirimdi esime alsam, qorqynyshty tús sekildi. Sizge aıtyp, biraz jeńildep qaldym, áıtpese, kóp eshkimge aıta bermeımin ótken ómirimdi. Baǵanadan beri otyryp aıtqan áńgimemde aıtylmaı qalǵan da oqıǵalar bar. Biraq eń aýyr kúnder artta qaldy. Shúkir deımin...
- Suhbatyńyzǵa raqmet!
MAMAN PİKİRİ:
Orazgúl ARYSTANOVA, «Analardy qoldaý» ortalyǵynyń zańgeri:
SALǴYRTTYQ KÓP
– Shynargúl apaıdyń qyzy kafede istep júrgende sol kafede turatyn qaıyrymdylyq qorynyń jáshikterin jınaýǵa kelgen jigitti kóredi. Sodan ol jigitke bar jaǵdaıyn aıtyp, kómek suraǵan. Álgi jigit oǵan «Analardy qoldaý» ortalyǵyndaǵy meniń nómirimdi beredi. Ol kez byltyr qarasha aıy bolatyn. Apaı uldary men qyzynyń jáne óziniń qujaty joqtyǵyn, sol úshin resmı jumysqa ornalasa almaı júrgenin jáne balalary bireýdiń atymen jarysqa baratynyn aıtty. Sodan birden sotqa qujattaryn jınadyq, Kóshi-qon polısıasynyń protokoly bar, mektepten alǵan qujattary bar, sóıtip balalardyń qujatyn jasap berdik.
Tańqalatynym, bala kishkentaı kezinde nege esepke turmaǵan? Emhanadan bastap, mektepke barǵanda áleýmettik jumyskerler ákimshilikke shyǵyp, «nege bul áıel qujatsyz júr» dep komısıaǵa shyǵý kerek edi. Sol jumystar jasalmaǵan. Ýchaskelik polısıa aqsha suraǵan, ol da jemqorlyqtyń, zań buzýshylyqtyń kórinisi. Memlekettik organdardyń óz jumysyna salǵyrttyq tanytyp, kóz juma qaraǵany úshin bárin qylmystyq jaýapkershilikke tartý kerek dep oılaımyn. Bul jaǵdaı jalǵyz Shynargúl apaıdyń basyndaǵy másele emes. Shyny kerek, qansha adam osyndaı máselemen júr bizdiń elde. Ózim osy kisiniń qujatymen aınalysqaly beri kóp osyndaı salǵyrttyqqa tap bolyp jatyrmyn. Bul materıaldardy biz sotqa tapsyrǵanbyz, biraq olar bizden materıal qabyldamaı jatyr. Biz ózimiz demeýshi taýyp, balalardyń bárine DNQ analız tapsyrdyq. Biraq sonda da materıaldy bizge keri qaıtaryp jatyr. Bir qynjyltatyny, sot Shynargúl táteni shaqyryp, mynaý qandaı jaǵdaı, nege bulaı boldy dep suramaǵan. Sonda qyzmette otyrǵan adam jáı, qarapaıym adamnyń ómirine qyzyqpasa, suramasa, qandaı sheshim shyǵarýǵa bolady? Bul da men úshin tereń bir suraq bolyp qalyp tur. Alataý aýdandyq sot isin qaraǵan sýdıa ne ózi, ne hatshysy shyǵyp, birde-bir shyǵyp sóıleskenin kórmedim. Birinshi proseske qatysqanymyzda ol ózin joǵary ustap, mensinbegen adamdaı sóıledi. Men baqylaýshy bolyp syrttaıbaqylap otyrǵanmyn. Zalda otyrǵanymdy bildirip, sóıleskende, sózge kelip qaldym.Shynargúl apaıdy óz erkinen tys bas bostandyǵynan aıyrý jaǵdaıy QR Qylmystyq kodeksiniń 126-babymen jazalaný kerek. Onda 3 jyldan 5 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrý kózdelgen.