Ata saltymyzdaǵy eń izgi jón-joranyń biri – qonaqjaılyq. Dastarqany jıylmaıtyn, al jalǵyz otyrsa as batpaıtyn qazekem qonaq kútýge kelgende qashanda aldyna jan salmaǵany anyq.
«Kisi kelse esikke, Júgire shyq, keshikpe. Qarsy almasań meımandy, Kesir bolar nesipke», – dep ózin qoıyp, urpaǵyn da soǵan tárbıelegen ata-babalarymyz úshin qonaqjaılyq buljymas úrdiske, tipti ómir súrý formasyna aınalǵan desek artyq emes. Shildehana, besik toı, tusaý kesý, súndet toıdan bólek, qyz uzatý men kelin túsirýge qatysty ádet-ǵuryptyq kóptegen rásimderdi aıtpaǵanda, kúndelikti turmysta erýlik, erýlikke – qarýlyq, abysyn asy, soǵymbasy, kóńil shaı, aýyzashar dep, áıteýir sebep taýyp qonaq shaqyrǵandy jany súıetin qazaqtan basqa halyq, sirá, joq shyǵar.
Jalpy, eskiden jetken áńgime bul dástúrdiń shyǵý tórkinin ózinshe taratady. Oǵan súıensek, Alash babamyz qartaıǵan kezinde bar dáýletin tórtke bólip, úsh bóligin úsh balasyna – Uly júz, Orta júz jáne Kishi júzge bergen desedi. Al ózinde qalǵan tórtinshi bólikti «qonaq sybaǵasy bolsyn» dep, úsheýiniń ortaq menshigine qosypty. «Meımannyń óz rızyǵy bar» degen túsinik osydan qalypty-mys...
Bir jaǵynan, qonaqjaılyq qazaqtyń dástúrli úrdisine aınalýy zańdy da. Ómir saltyna oraı, kóship-qonyp, jol ústinde júretin adamnyń shóldeıtini, qarny ashatyny belgili. Sol sebepti jolaýshyny kútýdi ár qazaq ózine mindet sanady. Ózi tanymasa, bilmese de, shalǵaı elden, alys jerden jolaýshylap júrip, at basyn tiregen bógde adamdy «qudaıy qonaq» dep qurmettep, baryn aldyna tosyp, rıza ǵyp attandyryp, batasyn alýǵa tyrysty.
Asyl dinimizdi ýaǵyzdaýshylar: «Kim Allaǵa jáne aqyret kúnine ıman keltirgen bolsa, qonaǵyn qurmettesin» degen hadıs baryn alǵa tartady jáne Paıǵambarymyz «Jaqsylyq qonaq kútilgen úıge pyshaq túıeniń órkeshine jetýinen buryn jetedi» dep, qonaqqa arnalǵan mal soıylyp, múshelenip bitpeı jatyp-aq sol shańyraqtyń jaqsylyqqa keneletinin eskertkenin aıtady. «Úıge bir kisi qonaq bolyp kelse on yryzdyǵymen keledi, sonyń bireýin jeıdi, toǵyzyn sol úıge qaldyryp ketedi» deıdi.
Qonaqjaılyq týraly sharıǵatta ne aıtylǵanynan babalarymyzdyń habary boldy ma, joq pa, qaıdam, biraq ımandylyq tabıǵatyna týmysynan tán dala danalary bul jaǵynan alǵanda onsyz da eshqashan jolynan jyǵylmaǵan, ádetinen tanbaǵan. Qonaq kútkennen dastarhany ortaıyp, nesibesi kemip qalmaıtynyn, kerisinshe yrzyq-nesibesi artatynyn jaqsy bilgen. Bir jaǵynan, meıman adam da qonaq ádebin saqtaǵan. Aptalap jatyp alyp aýyrlyq týdyrmaý, usynylǵan dám-tuzǵa qanaǵat etý, suǵanaqtyq tanytpaý shart bolǵan.
Munyń bári – ejelgi dástúr, ata saltymyzdan tarqatylǵan syr. Al qazaqtyń búgingi qonaǵy, zamanaýı qonaqjaılyǵy qandaı? Qazir arqany keńge salatyn kez be?! Degende, kúmiljip qalatynymyz ras...
Qymbatshylyq qysyp, jurttyń aılyǵy shaılyǵyna jetpeı jatqany mynaý. Biraq qarasań – Almatynyń ishi-syrty, mańaıy tolǵan meıramhana. Ieleri – kóbine ózge ult ókilderi. Al toı jasap jatqan – tek qana qazaq. Jaqyn-jýyǵyna shaǵyn toı istese bir jón ǵoı. Joq, qazaq sol baıaǵydaı alty Alashqa saýyn aıtyp, dúıim jurtty jınap, asta-tók dastarqan jasap, dúbirletip toılamasa kóńili kónshimeıdi. Shamasy kelsin-kelmesin, jurttan qalǵysy kelmeı, tipti asyp túsýge tyrysyp, shashylyp-tógiletinderdi de kórip júrmiz. Odan qalsa, qaladaǵy qazaqtyń demalysty qonaq kútý úshin kútetini taǵy bar. Basqa jurt senbi, jeksenbide taýǵa shyǵyp, orman aralap, sý jaǵalap tynyǵýǵa ketse, qazaq ol kúni úıinde quda kútip, odan qalsa, týǵan-týys, dos-jaranyn qonaq qyp, shabylady da jatady.
Bizdiń qonaqjaılyǵymyz, kóp jaǵdaıda, shekten tys ysyrapshyldyq, qur dańǵoılyq. Otaý tigetin jastardyń deni ony túsine bastady. Jýyrda bir tanysymyzdyń uly úılenerde ata-anasyna: «bizge toı jasaýdyń qajeti joq, odan da sol aqshany ózimiz bir kásip ashýǵa jumsaıyq», – dep azar da bezer boldy. Biraq «el-jurttan uıat» degen úlkender oǵan kóne qoısyn ba?!
Ras, «Toı – Qudaıdyń qazynasy» deımiz. Ómirimizdi qonaqsyz, toı-dýmansyz elestete almaımyz. Degenmen, qonaqjaılyqtyń da zamanǵa saı jón-jorasyn, ádebin qalyptastyrýǵa bolady ǵoı. Kórpesine qarap kósilse, búginimen ǵana ómir súrmeı, bolashaǵyn da oılasa, odan qazaqtyń berekesi ketip, rızyǵy kemip qalmas. Eldik turǵydan alǵanda da, «qonaqjaılyqtyń jóni osy eken» dep beı-bereketsiz shashylyp, kóringenge jem bolǵannan kósegemiz kógermegeni belgili. Jalpy, osy qazirgi kezde ata saltymyz, keremet qasıetimiz dep, qonaqjaılyqty nasıhattaǵanda, dáriptegende shekten shyqpaǵan da jón-aý...