XXI ǵasyrdyń eń sheshýshi ári taǵdyrly kúshine aınalǵan jasandy ıntellekt búginde álemdik órkenıettiń jańa betburysyn bastap berdi. Keshe ǵana qıal-ǵajaıyp fılmderdiń armanyn elestetken ıntellektýaldyq mashınalar búgin ǵylymnan bastap bızneske, medısınadan jýrnalısıkaǵa deıin san salaǵa dendep enip jatyr. Álem elderi arasyndaǵy tehnologıalyq básekeniń basty ólshemine aınalǵan bul úderisten Qazaqstan da shet qalmaı, ǵylymı baǵyttaryn jańasha júıeli jolǵa túsirip keledi.
Jasandy ıntellekt salasyndaǵy otandyq jetistikter, oqytý júıesindegi ózgerister men ǵylymdaǵy jańalyqtar qandaı? Bul suraqtarǵa ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń Jasandy ıntellekt jáne Big Data kafedrasynyń meńgerýshisi, profesor Madına Esimhanqyz, sondaı-aq, jýrnalıs ári IT-maman, "Jasandy ıntellekt álippesi" atty alǵashqy qazaq tilindegi oqý quralynyń avtory Meıirjan Áýelhanuly Aıgerim Esimhannyń "Aİ Ǵylym" baǵdarlamasynda jaýap berdi.
Jasandy ıntellekt jáne bilim: Qazaqstan qandaı baǵytta damyp keledi?
Profesor Madına Esimhanqyzy jasandy ıntellekt túsiniginiń tarıhy tereńde jatqanyn eske saldy.
"Jasandy ıntellekt uǵymy ǵylymǵa alǵash ret 1956 jyly enip, óz aldyna bólek sala retinde qalyptasty. Biraq onyń búgingi deńgeıge jetýine basty sebep - derekter kóleminiń kúrt kóbeıýi. Qazirgi ýnıversıtettik deńgeıdegi Data Science baǵyty - osynyń zańdy jalǵasy. Óıtkeni JI-diń túp negizi úlken massıvtegi derekterdi saýatty oqý, óńdeý jáne modeldeý qabiletinde jatyr", - deıdi ol.
Ǵalymnyń sózinshe, Qazaqstanda keıingi jyldary memleket tarapynan jasandy ıntellektke arnalǵan iri jobalar qoldaý taýyp, ǵylymı ınstıtýttar men ýnıversıtetter jańa zertteý ortalyqtaryn ashyp jatyr.
"Eń mańyzdy bastamalardyń biri - qazaq tiline arnalǵan iri tildik modelderdi jasaý. Bul óte kúrdeli, kópqyrly jáne uzaq merzimdi ǵylymı joba. Ony júzege asyrýda QazUÝ-men qatar Nazarbaev Ýnıversıteti, Til bilimi ınstıtýty, Til Qazyna uıymy jáne Aqparattyq jáne esepteý tehnologıalary ınstıtýty seriktes. JI tek tehnıkalyq joba ǵana emes. Iaǵnı, qazaq tiliniń bolashaǵyna qatysty úlken ǵylymı mindet. Bizdiń tilimiz sıfrlyq keńistikte tolyqqandy qyzmet etý úshin, jasandy ıntellekt qazaqsha mátindi dál túsinip, saýatty jaýap berýi tıis. Qazir osy baǵytta myńdaǵan saǵattyq mátinder saraptalyp, tildik qurylymdar taldanyp jatyr", - deıdi profesor.
Jasandy ıntellekttiń bilimge áseri:
Tehnologıa qarqyny eń aldymen bilim salasyn ózgertip jatyr. Meıirjan Áýelhanuly bul ózgeristiń qazaq qoǵamyna jańa tynys ákelgenin aıtady.
"Búgingi oqýshy keshe kompúterdi endi úırenip júrgen muǵalimnen de kóbirek aqparatty JI arqyly ala alady. Bul - ýaqyttyń talaby. Biraq bilim júıesi mundaı serpinge daıyn ba degen suraq týyndaıdy. Ókinishke qaraı, bizdiń mektepter men JOO-lardyń basym bóligi jańa tehnologıany endi ǵana ıgere bastady. Negizgi másele - bilikti kadrdyń jetispeýshiligi", - deıdi ol.
Shynynda da, jasandy ıntellektpen jumys isteıtin mamandarǵa degen suranys jyl saıyn artyp keledi. Al model qurastyryp, algorıtm shyǵaryp, baǵdarlamany júıeli dybystaıtyn kásibı ınjenerler - ázirge óte az.
Meıirjan myrza mundaı jaǵdaıda birinshi kezekte muǵalimderdiń ózin oqytý qajettigin aıryqsha atap ótti.
"Erteńgi oqýshyǵa sapaly bilim berý úshin muǵalim jasandy ıntellektpen jumys isteýdi ózi bilýi kerek. Dástúrli oqytý ádisimen shektelip qalmaı, ChatGPT deńgeıindegi quraldardy qoldanyp, jańa pedagogıkalyq tásilderdi ıgerýi qajet. JI - básekeles emes, bilim berýdiń qýatty quraly", - deıdi avtor.
Alǵashqy qazaqsha oqýlyq: ulttyq bilim úshin jańa qadam
Meıirjan Áýelhanulynyń bıyl jaryq kórgen "Jasandy ıntellekt álippesi" - qazaq tilindegi alǵashqy tolyqqandy ádistemelik qural. Eńbek kópshilikke arnalǵan jeńil oqý nusqaýlyǵy emes, JI-men jumys isteýdiń naqty qadamdaryn túsindiretin kásibı baǵyttaǵy mańyzdy kitap deıdi,- avtor.
"Kitapta jasandy ıntellektke arnalǵan 1000-nan astam daıyn prompt bar. Bul - naqty suraqtardy durys quraýdyń úlgileri. Adam JI-ge neǵurlym saýatty suraq qoısa, soǵurlym jaqsy jaýap alady. Kópshilikke jasandy ıntellekttiń múmkindigin durys paıdalaný úshin osyndaı júıeli qural qajet boldy", - deıdi.
Oqýlyq jaryq kórgennen keıin stýdentter, kásipkerler, jýrnalıser, tipti muǵalimder tarapynan úlken qyzyǵýshylyq baıqalǵan.
JI mamandaryn qalaı daıarlaý kerek?
Profesor Madına Esimhanqyzy jasandy ıntellekt mamany bolamyn degen talapkerge qoıylatyn negizgi talaptardy túsindirdi.
Profesor Madına Esimhanqyzy talapkerlerdi JI salasyna beıimdeý úshin matematıka men logıkalyq oılaýdyń mańyzyna toqtaldy.
"Stýdentter matematıkany tereń meńgerýi kerek. Yqtımaldyq teorıasyn bilý, kod jaza alý – bazalyq talap. Sonymen qatar, derektermen jumys isteıtin Data jýrnalıserdiń de orny erekshe. JI mamany – bolashaqta suranysy arta túsetin baǵyt", – deıdi ol.
Qazaq tili jáne jasandy ıntellekt: jańa dáýirdiń bastalýy
Meıirjan Áýelhanuly jasandy ıntellekttiń qazaq tiline tıgizgen ıgi yqpalyn erekshe atady.
"JI-diń kelýi qazaq tilindegi kontenttiń sapasyn kóterdi. Buryn shetel tilderinde ǵana jasalatyn taldaýlardy endi qazaq tilinde de jasaýǵa bolady. Bul degenimiz tildiń damýyna jasandy ıntellekttiń qosqan úlken úlesi. Qazir qazaq tilindegi aqparatty óńdeıtin model kóptep paıda boldy. Osy salada eńbek etip júrgen mamandardyń úlken jetistigi", - deıdi maman.
Shynynda da, keıingi eki jylda qazaq tilinde mátin týdyratyn, mátindi tanyp, saraptaıtyn quraldardyń sany kúrt ósti. Iaǵnı tildiń tehnologıalyq damýyna serpin berip, jańa býynǵa qazaq tilimen sıfrlyq keńistikte jumys isteýge múmkindik berip jatyr.
Ýnıversıtetterdiń róli: ǵylym, medıa jáne tehnologıalar toǵysy
Jasandy ıntellekt baǵyty damyǵan saıyn ýnıversıtetterdiń da jaýapkershiligi artyp otyr. QazUÝ, Nazarbaev Ýnıversıteti jáne ózge ǵylymı ortalyqtardyń jańa zerthanalar ashyp, halyqaralyq uıymdarmen baılanys ornatýy - osynyń bir aıǵaǵy.
QazUÝ-dyń jýrnalısıka, mehanıka-matematıka, ekonomıka, aqparattyq tehnologıalar, medısına, bıologıa, arhıtektýra fakúltetteri búginde bilim berý baǵdarlamalaryn jańartyp, zamanaýı quraldarmen jabdyqtalyp jatyr. Stýdentter sheteldik medıa uıymdarmen birlesken jobalarǵa qatysyp, halyqaralyq platformada tájirıbe jınaýda.
Oqý aýdıtorıalary tek dáris tyńdaıtyn oryn emes, naqty jobalar jasalatyn zerthanalarǵa aınalýda. Ýnıversıtettiń maqsaty - stýdentti teorıamen qosa naqty praktıkalyq daǵdyǵa úıretý.
Qazaqstan jasandy ıntellekt dáýirine daıyn ba?
Qazaqstanda jasandy ıntellekt salasyna qatysty bastalǵan izdenister - ǵylymnyń jańa kezeńge aıaq basýynyń belgisi.
• Ulttyq tilge arnalǵan iri tildik modelderdiń jasalýy
• Qazaq tilindegi alǵashqy oqýlyqtardyń jazylýy
• Jas ǵalymdar men ınjenerlerdiń kóbeıýi
• Ýnıversıtetterdiń jańa ǵylymı jobalardy qolǵa alýy - eldiń tehnologıalyq órkendeýiniń naqty dáleli.
Jasandy ıntellektten bas tartý - progresten bas tartý. Al ony durys meńgerý - bolashaqqa nyq qadam. Qazaqstan qazir osy joldyń basynda tur. Búgingi eńbekter erteńgi tehnologıalyq urpaqtyń irgesin qalaıdy. Sondyqtan, jasandy ıntellekt tehnologıasy bizdiń básekelesimiz emes, kerisinshe, qazaq ǵylymynyń jańa tynysyn ashatyn qýatty múmkindigimiz.