Qazaqstannyń ustanymy aıqyn
Taýly Qarabaqta taǵy bir qaýipti janjaldyń qońyraýy qaǵylǵandaı boldy. Tanylmaǵan «Taýly Qarabaq Respýblıkasy» parlamenti prezıdenttiń otstavkasyn qabyldap, kezekten tys prezıdent saılaýyn da ótkizip jiberdi. Resmı Baký bul qadamdy Ázerbaıjan Respýblıkasynyń konstıtýsıasy men zańdaryn, sondaı-aq halyqaralyq quqyqty óreskel buzý dep baǵalady. Bul ustaranyń ótkir júzinde turǵan Taýly Qarabaq máselesin qaqtyǵys otyna qaraı súıregenmen birdeı boldy. Osylaısha Qap taýynda qaqtyǵys oty tutanyp ketpeı me degen qaýip qaıta kóterildi. Ári, osy suraqty qarastyryp jatqan ýaqytta, Ázerbaıjan men Armenıa ortasynda qarýly qaqtyǵystyń habary da jetti.
TAÝLY QARABAQTAǴY «PREZIDENT SAILAÝY»
«Daýdyń basy Daırabaıdyń kók sıyry» deıtin támsilge jaqyn bul oqıǵa 9 qyrkúıekte boldy. 1 qyrkúıek kúni «Taýly Qarabaq Respýblıkasynyń» prezıdenti Araıık Arýtúnán parlamentke otstavkaǵa ketý týraly ótinish bergen. Ótinishi qabyldanyp, 9 qyrkúıekte ótken kezekten tys prezıdent saılaýynda onyń ornyna 45 jastaǵy Samvela Shahramanán keldi. Baký aımaqqa óziniń baqylaýyn ornatyp jatqan tusta mundaı jaǵdaıdy qabyldamasy belgili. Ári, ony óziniń resmı málimdemesi arqyly da anyq ańǵartty. AQSH pen Eýroodaq ta Taýly Qarabaqtaǵy saılaýdy zańdy dep tanyǵan joq.
Másele ondaǵy saılaýdyń zańdy-zańsyzdyǵynda da emes, túıtkil tusy – onyń Ázerbaıjannan tys jasalýynda. Buǵan qosa, aýmaqtyń terıtorıalyq menshik quqyǵyna qatysty daý tolyq sheshimin tappaı turǵan kezde bundaı áreket janjal otyna maı quıǵanmen birdeı edi. Armenıa tarapy bolsa buǵan deıin Taýly Qarabaqty Ázerbaıjannyń bir bóligi retinde tanýǵa daıyn ekenin málimdegen. Tek onda turatyn armándardyń quqyǵy men qaýipsizdigi máselelerine qatysty óz talaptaryn usynǵan. Baký men Erevan naqty kelisimge kelmese de qaqtyǵysty boldyrmaýǵa degen qulshynystary qazirgi tynyshtyqqa kepil bolyp turǵan edi. Ortaǵa reseılik bitimgershilik kúshterin alyp, tońteris kúıde turǵan Taýly Qarabaq jerindegi bundaı saıası is-qımyl tynyshtyqtyń názik perdesin syryp tastaǵan syńaıly.
QAZAQSTANNYŃ POZISIASY ASHYQ ÁRİ AIQYN
Tóńirek túgel búlingen, álem alasapyran kúıde turǵan kezde qaı irgemizde bolmasyn qaqtyǵystyń bolýy bizge tıimsiz. Taýly Qarabaqtaǵy jańa jaǵdaıǵa baılanysty Astana óziniń resmı ustanymyn bildirdi. QR Syrtqy ister mınıstrligi 12 qyrkúıek kúni bul jaıynda málimdeme de jasady. Iaǵnı «Qarabaq tóńiregindegi sońǵy oqıǵalarǵa baılanysty Qazaqstan Respýblıkasy Ázerbaıjan Respýblıkasynyń egemendigi men aýmaqtyq tutastyǵyna onyń halyqaralyq deńgeıde tanylǵan shekaralary sheginde berik qoldaýyn taǵy da rastaıdy, sondaı-aq barlyq máselelerdi BUU Jarǵysyna jáne halyqaralyq quqyqtyń negizgi qaǵıdattary men normalaryna sáıkes saıası-dıplomatıalyq jolmen retteýdi qoldaıdy», delingen SİM málimdemesinde.
Ázerbaıjan jaýapkershiligi aýyr qarýly kúres jolyn tańdaǵanymen, 44 kúndik soǵys arqyly Taýly Qarabaq pen oǵan shektes birqatar aýdandardy qaıtaryp aldy. Ári soǵysty toqtatý kelisimine de qol jetkizdi. Bıyl mamyrda Erevan da Taýly Qarabaqty Ázerbaıjandiki dep tanýǵa daıyn ekenin bildirdi. Bul taraptardyń shynaıy beıbitshilik kelisimine kelýge degen úmitti oıatty. Alaıda, qos tarap kelise almaı turǵan birqatar máseleler bar.
KELİSPEÝSHİLİKTİŃ TÓRKİNİ QAIDA JATYR?
Moıyndaý kerek, Taýly Qarabaq bul eki ulttyń da shymbaıyna teńdeı batatyn jara bolyp qaldy. Bul jaranyń jazylýyna áli de uzaq ýaqyt kerek bolýy múmkin. Eń mańyzdysy, osy uzaq ýaqyt arasynda tynyshtyqty qamtamasyz etý eki el úkimetiniń mańyzdy jaýapkershiligi bolyp tur. Sebebi, armán men ázerbaıjan azamattary arasynda senim daǵdarysy tereńdedi, ózara jaýlyq kózqaras kúsheıdi.
Qarabaqty Ázerbaıjan terıtorıasy dep tanýǵa Armenıanyń óz ishinde qarsylyq asa kúshti, soǵan qaramastan Nıkol Pashınán bıligi bul qadamǵa daıyn ekenin bildirdi. Osydan keıin Baký men Erevan beıbitshilik kelisimine qol qoıa salýyna bola ma? Másele taraptar bir-biriniń usynǵan sharttaryn qabyl alǵysy joq. Aıtalyq, Ázerbaıjannyń áýelden usynǵan bes sharty mynalar: shekarany qos tarap birdeı maquldaý; áskerı kúsh qoldanýǵa shekteý qoıý; shekaralardy demarkasıalaý jáne transshekaralyq dálizderdi ashý. Bul talaptar ishinde Armenıa úshin múlde qabyldanbaıtyny joq syndy kórinedi. Alaıda, shekarany tolyq demarkasıalaý men transshekaralyq dálizderdi ashý boıynsha sharttardy Armenıa ishinde qabyldamaıtyn kúshter bar.
Al Erevan qoıyp otyrǵan Qarabaqtaǵy armıandardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýdiń qandaı da bir halyqaralyq mehanızmin qurý týraly shartty Baký qabyldaǵysy joq. Sebebi, bul Ázerbaıjannyń terrıtorıalyq tutastyǵyn búldirý dep sanaıdy. Esesine, óz azamattarymen teń quqyq berip, óz baqylaýyndaǵy barlyq aımaqtarǵa uqsas ákimshilik baqylaýyn ornatqysy keledi.
Qazirgi jaǵdaıdan qaraǵanda, Taýly Qarabaq daýy áldeqashan Ázerbaıjan men Armenıa ortasynan alqyp shyǵyp, syrtqy kúshterdiń de qyzyǵýshylyǵyn oıatqan. Ondaǵy sebep, buǵan deıin Máskeýdiń dástúrli yqpal etý aımaǵy sanalyp kelgen Ońtústik Kavkaz jerinde óz pozısıasyn ornatýǵa degen yntaly kúshter bar. Reseıdiń bitimgershilik kúshteriniń aımaqtaǵy qaýipsizdikti saqtaýǵa qaýqarsyzdyǵy osyǵan deıin de aıtylyp keledi. Bunyń bárinen qaraǵanda aldaǵy ýaqytta Qap taýyndaǵy geosaıası jaǵdaıda ózgerister bolýy, ári onyń bizdiń aımaqqa da óz áserin jasaýy bek múmkin.
«Almaty-akshamy» №109, 14 qyrkúıek, 2023 jyl