«Qandy qyrǵyn» sabaǵy: Jańa Qazaqstanǵa betburys
Kıeli táýelsizdigimiz ben ulttyq tutastyǵymyzǵa tutqıyldan tóngen bul qaterli qaýip kim-kimdi de alańdatyp, biraz ábirjitkeni ras.
Aldymen tótenshe jaǵdaı jarıalanyp, artynsha júris-turys shektelip, ǵalamtor buǵattalǵandyqtan, tylsym álemge túskendeı, beıbit ómir men tynyshtyqtyń qadirin shyn túsingendeı boldyq. Tek aqparattyq «ashtyqtan» alasurdyq. Tórt qabyrǵada qamalyp, qapas kúıde ara-tura qolǵa túsken habarlamalardy zerdelep, oryn alǵan oqıǵalardyń sebep-saldaryn topshylaýǵa tyrystyq.
Sol sát Muhtar aqynnyń áıgili dastanyndaǵy «alty aı boıy erlik saltqa tórin bergen, alty aı boıǵy alapatta jeńilmegen, alty-aq kúnde jermen-jeksen qıraǵan Otyrardyń» taǵdyry oıǵa oraldy.
Otyz jyl boıy álem elderi úshin tatýlyq pen kelisimniń Otany, beıbit ómirdiń ónegesi bolyp kelgen Qazaq Eli eki-aq kúnde búlikshilerdiń qursaýynda qaldy. Nege?
Osy saýal kúni búgingige deıin kókeıde tur.
Qater men qasiret
2022 jylǵy qańtar aıynyń alǵashqy aptasy táýelsiz Qazaqstan tarıhyndaǵy eń qaterli de qasiretti kezeń bolyp tańbalanary sózsiz.
Beıbereket alasapyran dúrbeleńde alańsyz beıbit sherýge shyqqan, kóshede jolaýshylap júrgen, Otan aldyndaǵy azamattyq paryzyn óteýge buıryq alǵan jasy bar, jasamysy bar qanshama azamattarymyz oqqa ushyp, qabyrǵamyz qaıysty. Sol bir qasiretti kúnderi qurban bolǵan marqumdardyń otbasyna, jaqyndaryna taǵy da kóńil aıtamyz. Kúni keshe ǵana elimizdiń barlyq meshitterinde, ultym degen ár shańyraqta qańtar oqıǵasy kezinde qaıtys bolǵan azamattardyń rýhyna arnaıy Quran baǵyshtaldy. Qabyl bolsyn deıik. Elordadaǵy Haziret Sultan meshitindegi rásimge qatysqan Prezıdent «Memleket qaraly shańyraqtardy qaraýsyz qaldyrmaıtynyn, qaıtys bolǵan azamattardyń otbasylaryna qarjylaı kómek kórsetýdi tapsyrǵanyn» aıtty.
Iá, surqaı seısenbi men surapyl sársenbidegi qandy qyrǵynǵa nazaly oı sanany qamshylap, kóńildi nebir ýytty saýaldar mazalaıdy.
Batys áleminiń surqıa saıasatkerleri úshin bul – demokratıa.
Biraq demokratıa degenimiz «qasiretti qańtardaǵydaı» shekten shyqqan júgensizdik emes!
Biz úshin bul – ult tragedıasy, naǵyz qasiret.
Qasym-Jomart Toqaevtyń ustanymy – damýdyń demokratıalyq modeli bolǵandyqtan, ol bılikke kelgende, qoǵamdy bir serpiltkeni ras. Jańa Prezıdent birden mıtıńter týraly zańnamany jetildirý qajettigin alǵa tartty. Qazaqstan halqyna alǵashqy Joldaýynda-aq Ata Zańǵa sáıkes azamattarymyzdyń óz oıyn erkin aıtýǵa quqyǵy bar ekenin, eger beıbit aksıalar zańnyń sheńberinen shyqpaıtyn bolsa jáne azamattarymyzdyń tynyshtyǵyn buzbaıtyn bolsa, buǵan túsinistikpen qarap, jıyndardy ótkizý úshin arnaıy oryn bólý qajettigin, onda da mundaı oryndar qalanyń shetinde bolmaýy kerektigin shegelep aıtty. Demokratıa degen jeleýmen qoǵamǵa iritki salatyn áreketke jol berilmeıtinin de negizdep bergen sonda.
Sondyqtan árbir azamat sóz bostandyǵy men demokratıanyń mán-maǵynasyn durys túsingeni abzal.
Júgensizdikter oryn alǵan jaǵdaıda ınternettiń buǵattalýy zańdylyq, muny qarapaıym adamdardy feıktik aqparlarmen arandatýdan qorǵaıtyn qajettilik dep túsindik.
Oq pen ottyń ortasynda júrgen áriptesterimizdiń telearnalar arqyly berilgen resmı aqparattarynan, smartfonnan kýágerlerdiń áleýmettik jelilerdegi beınejazbalarynan sodyrlardyń soıqan sotqarlyqtaryn, basbuzarlardyń nebir qanisherlik áreketteri men zulymdyqtaryn kórip, jaǵa ustadyq.
Jasóspirim jaýyngerlerdi toptasyp tepkilep jatqan lańkesterge laǵnet aıttyq.
Ǵımarattardy órtep, muqtajdarǵa kómekke umtylǵan órt sóndirý men "jedel járdem" mashınalaryna shabýyl jasap, kóshede ketip bara jatqan jekemenshik kólikterdi toqtatyp, júrgizýshilerin syrtqa shyǵaryp alyp, aıaýsyz sabap jatqan buzaqylardy ishten tyna sybadyq.
Joq, bulardy beıbit sherýshiler deýge qısyn kelmeıdi...
Qaýipsizdik – bárinen joǵary
Ókinishtisi sol, memleketke qaýip tóndiretin syn-qaterdiń kez kelgen qıyndyǵyna tótep berý mindettelgen eldiń keıbir kúshtik qurylymdary mundaı zulymdyq áreketterdiń aldyn alýǵa, oǵan qarsy turýǵa daıyn bolmaǵany ekiushty oıǵa jeteleıdi. Bul bılikke sabotaj ba álde satqyndyq pa?
Prezıdent aıtqandaı, Ulttyq qaýipsizdik komıteti quzyrly organ retinde memleketke tóngen bul qaýiptiń aldyn almaǵany bylaı tursyn, birqatar qalada tipti UQK departamentiniń basshylary jetkilikti áskerı arsenal bolǵanyna qaramastan, qyzmettik ǵımarattardy ondaǵy qarý men qupıa qujattarmen birge soǵyssyz tastap ketkenin qalaı túsinemiz?
«Jaǵdaı ýshyqqan sátte quqyq qorǵaý organdary áskerleriniń biryńǵaı is-qımyl jospary bolǵan joq. Bárinde abdyraý, jańylysý boldy. Olar jaýapkershilikti moıynyna alýǵa qoryqty. Óıtkeni Jańaózendegi oqıǵadan soń mundaı jaǵdaılarda tártip saqshylaryn buǵaýlaǵan zańdar qabyldanǵan bolatyn. Men jaýapkershilikti óz moınyma aldym. Iá, jurt qorqyp ketti. Alaıda men úshin memleket pen azamattarymyzdyń qaýipsizdik múddesi bárinen joǵary», – dedi Prezıdent.
Aqıqatyn aıtaıyq, táýelsizdik dáýiriniń 30 jyly ishinde elimizde qol jetkizgen jetistikterimiz aýyz toltyryp aıtarlyqtaı. Olar jóninde kóp aıtylyp, mol jazylǵandyqtan atyn atap, túsin tústep, tizbektep jatýdyń qajeti bolmas.
Degenmen, jasampazdyq jyldar dep atalǵan osy kezeńde qoǵamda, ásirese, áleýmettik-turmystyq salada el táýelsizdik alǵaly beri sheshimin tolyq tappaǵan túıtkilder men qordalanyp qalǵan ózekti máseleler qatary da tym jeterlik edi.
Otyz jyl boıy Qazaqstandy basqarǵan Nursultan Nazarbaev óz ókilettigin toqtatqannan keıin, Ata Zańǵa sáıkes el tizginin qolyna alǵan Qasym-Jomart Toqaev saılaýaldy baǵdarlamasyna qazaq qoǵamyn alańdatqan sol máselelerdi arqaý etkeni júrekti tolqytty, kóńilge úmit uıalatty. Ol reformator retinde saıası transformasıasyz Qazaqstannyń tabysqa jete almaıtynyn jaqsy bildi. Ózi The Wall Street Journal basylymyna bergen suhbatynda tujyrymdaǵandaı, «saıası reformalarsyz ekonomıkalyq reformalar ilgerilemeıdi».
Jasyratyny joq, qoǵamda kúni búginge deıin sheshimin halyq kópten kútip júrgen qarapaıym máseleler az emes edi. Prezıdenttiń ádiletti qoǵam qurýǵa, azamattardyń tabysyn arttyrýǵa, turmysyn jaqsartýǵa, jemqorlyqty túbirimen joıýǵa, jastardy memlekettik basqarýǵa aralastyrýǵa, jumyssyzdardy jumyspen qamtýǵa, óńirlerdi damytýǵa, memlekettiń baılyǵyn búkil halyqtyń ıgiligine jaratýǵa baǵdar aldy, olardy kezeń-kezeńmen sheshýge ýáde berdi. Nátıje kóp kúttirmesi anyq.
«Turǵyndardyń turmysyn jaqsarta túspesek, elimizdiń jetistikteri men halyqaralyq tabystaryn maqtan etý artyq. Azamattarymyz ekonomıkalyq ósimniń ıgiligin sezine almasa, odan esh qaıyr joq. Men árbir sheshimdi qabyldar sátte osy ustanymdy basshylyqqa alamyn», – dedi Prezıdent.
Solaı boldy da.
Ulttyq múddeni ulyqtaý
Memleket basshysynyń janynan eldegi barlyq saıası kúshterdi toptastyrǵan Ulttyq qoǵamdyq senim keńesi quryldy. Keńes bılik pen halyq úndestiginiń ózegine aınaldy. Úsh jylǵa jýyq ýaqyt ishinde bılik qoǵamdyq ortada pikirtalasqa túsip, kópten sheshimin tappaı júrgen birqatar ózekti máselelerdiń núktesin qoıdy. Ulttyq múddeler ulyqtaldy. Máselen:
- Qazaqtyń jeri sheteldikterge satylmaıdy. Talaı jyldan beri qazaq halqynyń «bas aýrýyna» aınalǵan jer daýy birjola sheshildi. Prezıdent sheteldikterge Qazaqstanda aýyl sharýashylyǵyna arnalǵan jerlerdi satý nemese jalǵa alýǵa tyıym saldy. «Halqymyz úshin jer máselesi qashanda asa mańyzdy. Bul – memlekettigimizdiń berik negizi jáne qasıetti sımvoly. Qazaqtyń jeri sheteldikterge satylmaıdy dep birneshe ret aıttym. Bul máselege qatysty qaýesetterdi toqtatý qajet», - dedi Memleket basshysy.
- Budan bólek, qos azamattyq alýǵa tyıym salyndy.
- Áleýmettik jaǵynan az qamtylǵan otbasylarǵa, sondaı-aq kóp balaly analarǵa beriletin járdemaqy men eń tómengi jalaqy kólemi ósti. Dárigerler men ustazdar eńbegi de ulyqtaldy, qurmetteldi.
- Birqatar áleýmettik sanattaǵy azamattardyń (kóp balaly, múgedek balasy bar, asyraýshysynan aıyrylǵan otbasylar, ataýly áleýmettik kómek alýshylar jáne jetim balalar) qaryz júktemesin jeńildetý qarastyryldy. Shart boıynsha nesıeniń kólemi 300 myń teńgege deıingi qordalanǵan negizgi qaryzy men soǵan eseptelgen syıaqysyn memleket óz moınyna aldy. Muqtaj adamdar qamqorlyqqa bólenip, olarǵa jan-jaqty kómek, qoldaý kórsetildi.
- Prezıdent Úkimetke «HALYQ ÚNİNE QULAQ ASATYN MEMLEKET» qaǵıdaty boıynsha jumys isteýdi amanattady.
Qosarly bılik – halyqqa qıanat
Bul jerde kópshiliktiń kókeıinde ábden «qattalǵan» myna bir máseleni aıtpaı ketpeýge bolmas. 2019 jylǵy bılik tranzıtinen keıin keshegi «qańtardyń qasiretti kúnderine» deıin elimizde eki ınstıtýt – Elbasy jáne Prezıdent bıligi qatar ómir súrip keldi. Bálkim sodan da bolar, saıası keńistikte kópke deıin qaıshylyqqa toly dolbarlar aıtylyp júrdi. Qosarly bılik – halyqqa qıanat. Ol boıkúıezdikti, jaltaqtyqty, kúdik pen kúmándy qalyptastyratyny belgili. Sonyń saldarynan Memleket basshysynyń tapsyrmalary Úkimet tarapynan ýaqytyly oryndalmady, naqtyly sheshimderdiń qabyldanýy da kesheýildeı berdi. Mamınniń Úkimeti Prezıdent amanatyna qıanat jasaǵany aıan. Shyndyǵy sol, senim údesinen shyǵa almaı kásibı biliksizdik tanytty. Bunyń bir dáleli jáne Mamın úkimetiniń basty qateligi – elimizdiń batys óńirinde suıyltylǵan gaz baǵasynyń kenetten qymbattaýyna jol berip aldy. Ushqynnan jalyn laýlaǵan tus osy boldy.
Bári de gaz qymbatshylyǵyna narazylyq tanytyp, negizsiz ósken baǵany tómendetýdi talap etken qarasha halyqtyń 2 qańtardaǵy beıbit sherýinen bastaldy. Materıaldyq jaǵdaıy nasharlaǵan halyq narazylyq bildirip, talap-tilekterin Úkimetke jetkizý úshin beıbit mıtıńke shyqty. Áleýmettik sıpattaǵy talaptardyń sońǵy jyldary ábden jınaqtalyp qalǵanyn eshkim joqqa shyǵara almas. Bul kóńili onsyz da jarymjan júrgen halyqtyń narazylyǵyn kúsheıtti. Úkimetten kókeıtesti áleýmettik-ekonomıkalyq problemalaryn sheshýdi talap etip, mıtıńke shyqqan mańǵystaýlyqtardyń úndeýin el kóleminde qoldaýshylar qarasy saǵat saıyn óse tústi.
Úkimettiń sharasyzdyǵyn baǵamdaǵan Memleket basshysy tórelikke tikeleı ózi aralasty, mıtıńke shyqqan azamattardyń gaz baǵasyna, azyq-túlikke, komýnaldyq tólemderge qatysty talap-tilekterin oń sheshýdi mindettedi. Alaıda, durys sheshim qabyldaı almaǵan jaltaq úkimettiń salǵyrttyǵynan jaǵdaı odan ári ýshyǵyp, munyń sońy qańtar qasiretine alyp keldi. Ókinishke oraı, bul kezde lańkester men arandatýshylardyń aıtaqtaýymen áleýmettik-turmystyq talaptarǵa negizdelgen sherýler elimizdiń basqa da aýmaqtaryn sharpyp úlgergen edi...
Alasapyran apat alańy
4-5 qańtarda bir mezgilde birqatar aımaqtarda beıbit mıtıńke shyǵýshylar arasyna qarýlanǵan belgisiz sodyrlar, lańkester men buzaqy toptar qosylyp, dúnıe áp-sátte astan-kesten bolǵanyn kóz kórdi, qulaq estidi.
Kúni keshe ǵana táýelsizdiktiń 30 jyldyq mereıtoıynyń sán-saltanatyna bólenip, ajarlanyp turǵan alyp shahar – Almaty eki-aq kúnde alasapyran apat alańyna, qantógis aýmaǵyna aınalǵany janǵa batty. Túptep kelgende, bul kıeli qundylyǵymyz – Táýelsizdigimizge jasalǵan qastandyq!
Memleket basshysy atap ótkendeı, bul elimizdiń konstıtýsıalyq qurylysyna nuqsan keltirip, memlekettik tóńkeris jasaý maqsatymen Qazaqstanǵa shabýyl jasaǵan halyqaralyq lańkester men buzaqylardyń muqıat daıyndaǵan operasıasy edi.
«Ókinishke qaraı, búginde halyq arasynda osy oqıǵaǵa baılanysty túrli qarama-qaıshy, shyndyqqa janaspaıtyn jalǵan aqparattar tarap ketkenin kórip otyrmyz. Munyń, árıne, birneshe sebepteri bar: keıbir azamattarymyz ahýaldy egjeı-tegjeı bilmeı turyp, qate pikirde bolsa, keıbiri ádeıi aqparatty burmalap, jaǵdaıdy odan beter ýshyqtyrady. Biraq, bizge keregi – tek aqıqat qana.Sol sebepti, oqıǵalardy muqıat zertteı otyryp, aıtarym: jyl basynan beri oryn alǵan barlyq jaǵdaılar – bir tizbektiń tarmaqtary deýge tolyq negiz bar. Ashyǵyn aıtsaq, bul birneshe jyl boıy aldyn ala oılastyrylǵan zulymdyqtyń kórinisi. Olardyń kózdegeni – ózderiniń qatigez pıǵyldaryn iske asyrý bolǵany aıdan anyq»,– dedi Prezıdent.
Jas táýelsiz memlekettiń búgingi jetistikterin kóre almaı, syrttan kóz alartyp júrgen suǵanaqtar men shettegi kúshter memlekettik tóńkeris jasap, eldi bólshekteýdi kózdegeni anyq. Osy rette keıbir sarapshylardyń «bul naǵyz ulttyq satqyndyqtyń, ultqa opasyzdyqtyń kórinisi» degen tujyrymy da shyndyqqa saıatyndaı. Eger bizde sonaý bir jyldarda kórshiles qyrǵyz elindegi Aqaev senarıi qaıtalansa, elde naǵyz haos ornar edi. Júgensizdik pen opasyzdyq qamytyn kıgender qarapaıym turǵyndardyń beıbit sherýin óz maqsattary úshin paıdalanbaq boldy. Mıtıńke shyqqan turǵyndar arasyna synapsha engen arandatýshylar men lańkesterdiń, terrorlyq árekettiń aıla-tásilin sheber meńgergen sodyrlardyń búkil el boıynsha jappaı tártipsizdikter uıymdastyryp, bılikti basyp alýdy aldyn ala oılastyrǵanyn olardyń zulymdyq áreketteri aıǵaqtap tur.
Qańtar oqıǵasyn oı-súzgiden ótkizip, kýágerlerdiń áńgimesine zer salsaq, agresıany uıymdastyrýshylardyń aldyn ala daıyndyqtan ótkendigin paıymdaımyz, olarda qarý da, bir-birimen qashyqtan baılanys ustaýǵa arnalǵan rasıa-qurylǵylar da bolǵan, árbir is-qımyldaryn mejelep, keńesip otyrǵan. Sodyrlarǵa túrli aǵash, temir-tersekpen qarýlanǵan buzaqy toptar da qosylǵan. Lańkester jolyndaǵynyń bárin qıratyp, órtep, qoǵamdyq tártip saqshylyǵynda turǵan, jastary nebári 18-19-ǵa tolǵan órimdeı jap-jas, qarýsyz kýrsanttardy jáne ózderiniń qataryna qosylýdan bas tartqan beıbit sherýshilerdi aıaýsyz uryp-soqqan. Memlekettik mekemelerge, quqyq qorǵaý organdarynyń ǵımarattaryna, jol boıyndaǵy bıznes nysandaryna, jeke jáne qoǵamdyq kólikterge shabýyl jasap, qaraqshylyq jasaǵan.
Bes anyq
Mine, aıdyń-kúnniń amanynda eldiń ońtústik tórin búlikshiler bılep-tóstep, osyndaı alapat oıran beleń alǵanda, barlyq óńirlerdi dúrliktirgen dúrbeleńde Memleket basshysy búkil bılik tizgini men jaýapkershilik júgin tolyqqandy óz moınyna alyp, durys sheshimder qabyldaı bilgenin aıtqan jón.
Birinshiden, sodyrlardyń zańsyz áreketterin qatań aıyptap, bıliktiń qulamaıtynyn, syn saǵatta halyqpen birge bolatynyn málimdedi. Qasiretti kúnderde kúni-túni rezıdensıasynda bolyp, eldegi jaǵdaıdy baqylap, shuǵyl sharalar uıymdastyrdy. Jaǵdaı ýshyǵyp bara jatqannan keıin Tótenshe jaǵdaı engizý týraly sheshim qabyldady.
Ekinshiden, halyqqa arnaǵan Úndeýinde memleketimizdegi eń joǵary laýazymdy tulǵa jáne Qaýipsizdik Keńesiniń Tóraǵasy retinde derbes sheshim qabyldaıtynyn málimdedi. «Buzaqy toptardyń áreketteri joǵary deńgeıde uıymdastyrylǵanyn kórip otyrmyz. Bul qarjylandyrylǵan búlikshilerdiń jan-jaqty oılastyrylǵan jospary ekenin dáleldeıdi. Bul – qaskóılerdiń qıturqy áreketi. Sondyqtan Memleket basshysy jáne búginnen bastap Qaýipsizdik Keńesiniń Tóraǵasy retinde barynsha qatań áreket etemin. Bul – ómirin qorǵap qalýǵa ótinish bildirgen kóptegen azamatymyzdyń qaýipsizdigine qatysty másele. Bul – memleketimizdiń qaýipsizdigine tikeleı qatysty. Halyq meni qoldaıtynyna senimdimin. Qandaı jaǵdaı bolsa da, men elordada bolamyn. Halyqpen birge bolý – meniń Konstıtýsıalyq mindetim», - dep qadap aıtty. Osy sózi arqyly eldi jaılaı bastaǵan haostyq dúrbeleńniń jolyn kesti, buqaralyq úreıge jol bermedi. Ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý júıesin qaıta qurý jáne nyǵaıtý sharalaryn qarastyryp, halyqtyń, qoǵam men memlekettiń qorǵalý deńgeıin arttyrýǵa kúsh saldy. Ulttyq qaýipsizdik júıesin reformalaýǵa baǵyttalǵan naqty sheshimder qabyldady.
Úshinshiden, Ujymdyq qaýipsizdik týraly shartqa súıene otyryp, UQSHU memleketteriniń bitimgerlik kúshterin Qazaqstanǵa kómekke shaqyrýy – der kezinde durys qabyldanǵan utqyr sheshim. Budan sál keshikkende Qazaqstan aýmaǵynda eldegi jaǵdaıdy taǵatsyzdana jiti baqylap otyrǵan aýǵan sodyrlary da boı kórseter edi degen boljam aıtady sarapshylar.
Osy máselege qatysty bastapqyda túrli jańsaq pikir bolǵany ras. UQSHU kontıngentiniń el aýmaǵyna kelýi táýelsizdikten aıyrylýdyń basy degen pikirler de boldy. Shyntýaıtyna kelgende, Qazaqstan – bul uıymnyń tolyqqandy quryltaıshysynyń biri. Sondyqtan eldegi qıyn jaǵdaıǵa baılanysty uıymnyń barlyq múshelerinen jasaqtalǵan bitimgershilik kontıngenti Qazaqstanǵa ýaqytsha merzimge ǵana kelip, ujymdyq qaýipsizdik máselelerimen aınalysty. Bitimgerlik kúshterdiń negizgi mısıasy – Qazaqstandaǵy strategıalyq nysandardy kúzetý jáne aqyl-keńes berip, qoldaý kórsetý. Al, elimizdegi strategıalyq nysandardy UQSHU áskerıleri qorǵaǵandyqtan, Qarýly Kúshterimiz tikeleı lańkestik toptar kóp shoǵyrlanǵan núktelerdegi qylmyskerlerdiń kózin joıýǵa múmkindik aldy. Al, jaǵdaı turaqtalǵan boıda UQSHU mısıasy aıaqtalyp, kontıngent áskerleri elderine qaıtqany belgili.
Tórtinshiden, Prezıdenttiń halyq únine qulaq asyp, Úkimetti birden doǵarysqa (otstavkaǵa) jiberýi – sońǵy otyz jyldyq tarıhta bolmaǵan teńdessiz jaǵdaı. Bılik halyqqa buryldy. Adamı kapıtalǵa, ekonomıkalyq sektorǵa, áleýmettik salaǵa basymdyq berildi. Prezıdent tapsyrmasymen jańa Úkimet talaı qazaqstandyqtardy alańdatqan ýtıldik alym jınaýdy retke keltiretin boldy. «Operator ROP» jeke kompanıasynyń qyzmeti toqtatyldy. Salyqtyq teketirestiń taǵy eki oshaǵy – Qorǵas kedeni men «Altyn Orda» bazary qatań baqylaýǵa alynyp, tekseris júrgizilýde. «Jeke tulǵalardyń bankrottyǵy týraly zań» qabyldanbaq. Bul zań qabyldansa, nesıe alýshylardyń jalǵyz baspanasynan aıyrylýyna, bala-shaǵasymen dalada qalýyna jol berilmeıdi. Memleket ishindegi memleketke aınalǵan «Samuryq-Qazyna» ál-aýqat qoryn reformalaý da kún tártibinde tur. Kvazımemlekettik sektor túbegeıli ózgeredi degen úmit bar. Aýyl sharýashylyǵy salasynda sýbsıdıanyń ádil ári ashyq túrde berilý erejeleri qaralmaq. Ol qoljetimdi bolýy kerek. Kúzge qaraı saıası reformalar bastalmaq. Eki aıdyń ishinde Úkimet halyqtyń turmysyn jaqsartý baǵdarlamasyn qabyldaýy tıis.
Qasym-Jomart Toqaevtyń tapsyrmasy boıynsha «Qazaqstan halqyna» qoǵamdyq áleýmettik qory quryldy. Bul jobanyń eshbir memlekettik organǵa qaramaıtyn, derbes, naǵyz halyqtyq sıpatta bolatyny quptarlyq. Qordyń qyzmeti men búdjeti halyq úshin ashyq bolady. «Qazaqstan halqyna» qoryna elimizdegi iri bıznes nysandary, aýqymdy kompanıalar men aýqatty tulǵalar júıeli túrde aýdarym jasap turýy tıis. Prezıdent aıtqandaı, halyqtyń ózine tıesili úlesin alatyn kezi jetti.
Qordyń mindeti: densaýlyq saqtaý, bilim berý jáne áleýmettik qoldaý, mádenıet jáne sport salalarynda memlekettik qoldaý sharalarynan tys qosymsha qamtamasyz etý máseleleri boıynsha el halqyna qaıyrymdylyq kómek kórsetý; tótenshe jaǵdaılar kezinde jáne tótenshe jaǵdaı rejımin engizý kezinde Qazaqstan Respýblıkasynyń zardap shekken halqyna kómek kórsetý; halyqtyń áleýmettik osal toptary jáne osal top balalaryna sporttyq ınfraqurylymnyń damýy jáne qoljetimdiligin arttyrý boıynsha járdemdesý;Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaqtyq tutastyǵy men qaýipsizdigin qorǵaý kezinde qaza tapqan quqyq qorǵaý organdary, arnaıy organdar qyzmetkerleriniń, áskerı qyzmetshilerdiń otbasylaryna jáne basqa da kómekke muqtaj jandarǵa qol ushyn sozý, qoldaý; Qor qyzmetiniń basqa baǵyttary boıynsha qaıyrymdylyq kómek kórsetý.
Otandyq iri bıznes ókilderimen kezdesýde Prezıdent halyqtyń ashý-yzasyn týǵyzyp júrgen birqatar ózekti máselelerdi dóp basty. Az ǵana elıtalyq toptar yqpalynyń artýy jáne halyqtyń basym bóliginiń tabysynyń azaıýy qaýipsizdikke aıtarlyqtaı qater tóndirgenin atap ótti. Bul qoǵamnyń ekonomıkalyq, áleýmettik, sodan keıin saıası bólinýine ákep soqtyrýy múmkindigin eskertti. Jıynda ulttyq tabystyń ádil bólinýi boıynsha teńgerimsizdik pen problemanyń bar ekeni aıtyldy. Prezıdenttiń paıymdaýynsha, búkil qoǵamdyq tynys-tirshilikti túbegeıli transformasıalaý mindeti tur. Qazaqstan baılyǵynyń jartysy 162 adamnyń ǵana qolynda ekenin, halyqtyń jartysynyń aılyq tabysy 50 myń teńgeden aspaıtynyn, mundaı aqshamen ómir súrý múmkin emestigin, bulaı jiktelý men teńsizdiktiń qaýipti ekenin aıtyp, halyq ıgiligi úshin jaǵdaıdy dereý ózgertý qajettigine mańyz berdi. «Elbasynyń arqasynda óte baı adamdar paıda boldy, endi olardyń halyqqa kómektesetin kezi jetti»,– dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent áleýmet aıtyp júrgen «mıllıardtar jeke qaltalarǵa emes, memleket qazynasyna quıylýy tıis» degen qaǵıdatty oryndaýǵa pármen berdi.
Besinshiden, quqyq qorǵaý organdary men armıaǵa eskertýsiz oq atýǵa buıryq berilgendikten, beıbit turǵyndar arasynan kóp adam qyrylyp qaldy degen tujyrym negizsiz. Óıtkeni, qańtar qyrǵynynyń negizgi oqıǵalary lańkester zulymdyqpen oıran salǵan 4-5 qańtar kúnderi oryn aldy. Al, buǵan deıin kún saıyn derlik memlekettik telearnalar arqyly el aldyna shyǵyp, Úndeý jarıalap, qylmystyq áreketke barmaýǵa, sabyrǵa shaqyryp kelgen Prezıdent qanypezerlerdiń shekten shyqqan joıqyn jaýyzdyqtaryn kórgennen keıin ǵana, tek 7 qańtar kúni sodyrlarǵa qarsy eskertýsiz oq atý týraly buıryq bergeni belgili. Oqıǵalar hronologıasyna júginsek, sol kúni túski saǵat eki jarymda Qazaqstan halqyna kezekti Úndeýinde Prezıdent: «Terrorıster memlekettik jáne jeke azamattardyń dúnıe-múlkine áli de zalalyn keltirip, azamattarǵa qarsy qarý qoldanýda. Quqyq qorǵaý organdary men armıaǵa eskertýsiz oq atýǵa buıryq berdim. Kúshtik qurylymdar bul mindetti moraldyq jáne tehnıkalyq turǵydan oryndaýǵa daıyn», - dedi.
Eger sodyrlardyń qanquıly áreketterine qarsy osylaısha shuǵyl shara qoldanylmaǵanda, qazirgi qolda bar derekterden de kóp beıbit turǵyndar zardap shegip, táýelsizdigimizge qater tóngendeı edi. Prezıdenttiń bel sheshe aralasýynan keıin ǵana elimizdiń kúshtik qurylymdary iske kirisip, lańkestermen kúres sharalary bastaldy. Olardyń jankeshti is-qımylynyń arqasynda tóńkeriske jol berilgen joq, antıterrorlyq operasıa tabysty aıaqtalyp, quqyqtyq tártip qalpyna keltirildi.
***
Endigi basty másele – qaýiptiń beti qaıtqanmen de, bárimiz bul qasiretti de qaterli dúrbeleńnen sabaq alýymyz kerek. Álbette, bılikti kúshpen basyp alý maqsatynda terrorlyq agresıany uıymdastyrǵan kináliler anyqtalyp, jaýapkershilikke tartylary sózsiz. Tek árbir qaralatyn is boıynsha tergeý-tekserý jumystardy aqıqat zańdylyǵyna negizdelip júrgizilgeni jón, jazyqsyz azamattar zardap shekpeýi tıis. Bul týraly Memleket basshysynyń pozısıasy da aıqyn, kúshtik qurylymdarmen ótkizgen jınalysta ol beıbit turǵyndardy qýdalamaý týraly tapsyrma berdi jáne jaýapkershilikti aýyrlatatyndaı jaǵdaılar bolmasa, jazany jeńildetý qajettigin eskertti. Jalpy, qańtardaǵy qaqtyǵystyń sebep-saldary ádil ári ashyq zerttelgeni abzal.
Qalaı bolǵanda da, osynaý syn saǵatta Prezıdenttiń jeke basyna tóngen qaýipten taısalmastan, eldegi ahýaldy turaqtandyrý jolynda utqyr qadamdarǵa barǵany bárimizdi jigerlendirdi. Ol bıliktiń barlyq tarmaǵynyń jumysyn úılestirip, Qazaq Eline qarsy josparlanǵan terrorlyq agresıaǵa toıtarys berý sharalaryn biliktilikpen uıymdastyra bildi, sóıtip, qyl ústinde turǵan eldigimizdi, memlekettik táýelsizdigimizdi qorǵap qaldy.
«Jańa Qazaqstan» ıdeıasy
2022 jylǵy qańtar dúrbeleńin el bolyp eńsere bilgen qazaq dalasynda jańa kún, Qazaqstannyń jańa damý kezeńi bastalǵanyn sezindik. Qasym-Jomart Toqaev jalpaq jurtqa «Jańa Qazaqstan» ıdeıasyn jarıalady. Bul elimiz úshin shynaıy jańarý kezeńi bolmaq.
«Biz osyndaı qıyn jaǵdaıda el birliginiń arqasynda memleketimizdiń qaýipsizdigi men tutastyǵyn saqtap qaldyq. Qazir Úkimettiń basty mindeti – halyqtyń ál-aýqatyn arttyrý, azamattardyń tabysyndaǵy alshaqtyqty azaıtý jáne eńbek etýge qolaıly jumys oryndaryn ashý. Bárimiz eldiń ıgiligi úshin qyzmet etýge tıispiz. «Jańa Qazaqstandy» qurý úshin túsinikti ári ádil memlekettik saıasat júrgizilýi kerek. Bul saıasat sheneýnikterdiń jónsizdigine jol bermeıdi. Básekege jáne tehnologıaǵa negizdelgen ekonomıkany qalyptastyrady. Sonymen birge, jeke menshikke, adamnyń quqyqtary men bostandyǵyna qol suǵylmaýyna zań ústemdigi arqyly kepildik beredi, – dedi Memleket basshysy. Jańa Qazaqstandy birge qurýǵa shaqyrdy.
Bul maqsattarǵa jetý úshin ulttyq rýhty jańǵyrtatyn ulttyq ıdeologıany qalyptastyrýdyń mańyzy zor bolmaq. Qazirgideı órkenıettiler áleminde memleket bir adym ilgeri basý úshin saýatty saıası, áleýmettik-ekonomıkalyq baǵdarmen qosa myqty memlekettik ıdeologıa asa qajet. Egemendigimizdi enshileýde, táýelsizdigimizdi tuǵyrlatýda jáne nyǵaıtýda Tolaǵaıdyń júgin kóterip júrgen dástúrli ulttyq jýrnalısıkanyń taǵdyryna mańyz bergen jón. Naryq zamany bastalǵaly qyspaqqa túsip, ólmestiń kúnin kórip kele jatqan qazaq gazetteri men jýrnaldaryna, ulttyq tele-radıo arnalaryna áleýmettik-materıaldyq qoldaý kórsetilse, ulttyq ıdeologıa da jandanary sózsiz. Dástúrli jýrnalısıka jetpis jyl boıy keńestik ımperıa ıdeologıasynyń qýatty quraly bolyp keldi. Ol dáýirde qazaq gazetteri ár óńirge, aýyl-aýylǵa tarady. Sol kezdiń ózinde ult janashyry bolǵan jýrnalıser qaýymy "keńestik mindetti nasıhat" aıasynda astarlap bolsa da, uıqydaǵy qazaqqa ulttyń únin, salt-dástúrin, uly tulǵalaryn, babalar zańyn, Alash ıdeıasyn jetkizip otyrdy. Uly dala eliniń tilin, tumshalanǵan dili men dinin, rýhanıatyn, jyl basy – Naýryzyn ómirsheń etti. Búgingi jahandaný kezeńinde de táýelsiz Qazaq Eli úshin bul máseleler óte ózekti. Sondyqtan memlekettiń sózin sóılep, ulttyń únin jetkizip, bolashaǵyn oılaıtyn ulttyq dástúrli buqaralyq aqparat quraldary memlekettik saıasattyń mańyzdy býyny retinde qarastyrylýy tıis. Ult ustazy Ahmet Baıtursynuly aıtqandaı, gazet halyqtyń kózi, qulaǵy hám tili! Ulttyq baspasóz - eń aldymen, tárbıe quraly. Osy oraıda bizge birinshi kezekte ulttyq ıdeologıa keńistigindegi pozısıalarymyzdy myqtap nyǵarlap alý qajet dep sanaımyn. Búginde áleýmettik jelilerdegi feık aqparattyń kóptiginen oqyrman qajetti taldamaly jýrnalısıka baǵytyndaǵy materıaldarǵa qol jetkize almaıdy. Bolashaq jýrnalıserdi post, sms, aqparattyq janrdaǵy bes-alty sóılemnen quralǵan dúnıelerden góri oı talǵamy tereń, aıtar sózi mazmundy, taldamaly materıaldardy jazýǵa yntalandyra túsetindeı jumysty retteý qajet. Óıtkeni BAQ-tyń basty qyzmeti – qoǵamdy aqparattandyrý, aǵartý, tárbıeleý ekendigin eskerer bolsaq jáne negizgi mısıasy nemquraıdylyq tanytpaı, memlekettiń rýhanı kelbetin arttyrýǵa atsalysý bolsa, ol úshin memlekettik saıasatty júzege asyrýǵa bólinetin qyrýar búdjet qarjysyn tapsyryspen bólý saıasatyn qazaq baspasóziniń múddesin oılastyra qaıta qaraý qajettiligi bar degen pikirdemin.
Bolashaqta, Prezıdent tujyrymdaǵandaı, elimizdiń álem kartasynda egemen el retinde qýatty memleketke aınalatynynan biz de úmittimiz. Búgingi maqsat ta belgili – sybaılas jemqorlyqtan taza qoǵam qalyptastyrý. Demek, jemqorlyqsyz Jańa Qazaqstandy qurý – óz qolymyzda. Bul – árqaısymyzdyń, árbir qazaqstandyqtyń áleýmettik jaýapkershiligi ári azamattyq paryzy.