Jýrnalısıka – ýaqyttyń úni, halyqtyń daýysy, shyndyqtyń aınasy. Bul kıeli salaǵa adal qyzmet etip, onyń damýyna búkil ǵumyryn arnaǵan dara tulǵalar az emes. Solardyń ishinde Ábilfaıyz Ydyrysovtyń orny erekshe. Ol – qazaq baspasóziniń bezendirilýine jańasha lep ákelgen ǵalym, kásibı jýrnalısıkaǵa jańa baǵyt bergen, kórkem oıdyń órnegin gazet-jýrnal betterine salǵan sýretker. Uly ustaz!
Ábilfaıyz Ydyrysov 1930 jyly 23 aqpanda Qostanaı oblysy, Amankeldi aýdany, Búırektal eldi mekeninde dúnıege keldi. Onyń balalyq shaǵy qıyn-qystaý kezeńge tap keldi. Eldegi saıası-áleýmettik ózgerister, halyqtyń basynan ótken aýyr kúnder bolashaq jýrnalısiń ómirge degen kózqarasyn qalyptastyrýǵa yqpal etti. Ol jastaıynan bilimge qushtar bolyp ósip, sóz ónerine jaqyn boldy. Keıinnen osy qyzyǵýshylyǵy ony Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ Jýrnalısıka fakúltetine jeteledi. Ómiriniń ár kezeńi — bilim alý, shyǵarmashylyq jáne qoǵamdyq qyzmet — halyqtyń rýhanı baılyǵyn saqtaýǵa baǵyttaldy. Ol óz eńbekterinde qazaq halqynyń táýelsizdikke umtylysyn, erlikterin jáne rýhanı qundylyqtaryn jyrlady.
Shyǵarmashylyq mura: sózdiń sarasy
Ábilfaıyz Ydyrysovtyń shyǵarmalary — bul qazaq ádebıetiniń altyn qory. Óleńder, poemalar, maqalalar arqyly halyqtyń tarıhyn, dástúrlerin, tilin nasıhattady. Onyń shyǵarmalarynda dalanyń keńdigi, halyqtyń erligi, tildiń mańyzdylyǵy basymdylyq tapty. Árbir joly — bul halyqtyń rýhanı baılyǵyn saqtaýǵa arnalǵan shaqyrý. Ol qazaqtyń táýelsizdikke umtylysyn, erlikterin jyrlap, oqyrmandardyń sanasyn oıatýǵa tyrysty. Shyǵarmalaryndaǵy sózdiń sarasy — bul tek ádebıettiń kórkemdigi ǵana emes, sonymen qatar halyqtyń rýhanı qundylyqtaryn saqtaýǵa arnalǵan kúres. Búginde qalamgerden bizge jetken esse, hıkaıattar men ádistemelik oqý quraldardan bólek, «Aıjannyń ǵashyǵy» (1965), «Berik» (1994), «Ańsaǵan ánimsiń» (2000), «Aqsúıek», «Ker buzaýdyń ólimi» (2004), povesterimen «Tańsholpan» romany.
Óziniń shyǵarmashylyq eńbek jolynda 800-den astam pýblısısıkalyq maqalalar, ocherkter, oqýlyqtar, «Qazaq jýrnalısıkasynyń tarıhy», «Birtýarlar bolmysy», «Baǵdarymyz – órkenıet órisi», «Tulǵalar» taǵy basqa da pánder boıynsha ádistemelik quraldar daıyndaǵan. Á. Ydyrysovtyń osyndaı jemisti eńbekteri eleýsiz qalmaı, kóziniń tirisinde «Eńbek eri», «Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri», profesor, dosent, mádenıet qaıratkeri, ulaǵatty ustaz syndy ataqqa ıe boldy. Ydyrysovtyń jýrnalısıka salasyndaǵy qalamterbegen alǵashqy eńbekteri onyń oı-tolǵaýlary. Shyǵarmalardyń qaı-qaısysy bolmasyn jeńil oqylady, tereń oı salady. Tili tartymdy, oıy salmaqty.
Ustazdyq joly
Kóptegen qazaq jýrnalıseriniń ustazy. Ol Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń Jýrnalısıka fakúltetinde dáris oqyp, myńdaǵan shákirt tárbıeledi. Onyń shákirtteri búginde gazet-jýrnal redaksıalarynda, televızıa men radıoda, baspa salasynda eńbek etýde. Zertteýleri qazaq baspasóziniń tarıhyn júıeleýge, baspasóz mádenıetin kóterýge, jýrnalısıkanyń sapasyn arttyrýǵa zor yqpal etti. Sonymen birge, ustazdyqpen qatar fakúltet dekany qyzmetine deıin kóterilip, óz zamanynda ádil ári jaýapty basshy bolǵan. 1972 jyly ǵalym «1926-1932 jyldardaǵy respýblıka baspasózin uıymdastyrýdaǵy Qazaqstan Kompartıasynyń róli» degen taqyrypta kandıdattyq dısertasıa qorǵady. Sóıtip, ony qorǵaǵan soń 1974 jyly dosent ataǵy, 1990 jyly profesor ǵylymı ataǵy berildi. Ábilfaıyz Ydyrysov óz dáýirinde jarqyn ǵumyr keship, qazaqtyń asa iri qalamgeri, ulttyq jýrnalısıkanyń kóshbasshylarynyń biri atandy. Ǵulama Áýezovtiń jolyn jalǵap, ustazdyq pen jazýshylyqty qatar ushtastyra bildi. Aǵartýshylyq qyzmetpen aınalysyp, keıingi tolqynǵa ónegeli týyndylaryn mura etip qaldyrdy. Shyn máninde, ǵasyrdan ǵasyrǵa ulasqan ólmes murany 90 jyldyq mándi ómirimen jalǵastyrdy.
Ábilfaıyz Ydyrysovtyń Muhtar Áýezovpen zamandas bolǵany, onyń daryndy shákirti atanǵany – óz aldyna bólek bir shejire. Qalamgerdiń artyna qaldyrǵan qundy estelikteri men tyń derekteri – ulttyń baǵa jetpes qazynasy. «Ǵalymnyń haty ólmeıdi» degen naqyldyń dáleli de – osy!
Óz shyǵarmasynda:
“Áýezov – ózindik bir álem emes pe?! Onyń sol áleminiń tutas bolmysy – tereń qatparlary túgel arshylyp, ár túıir asyly jarqyraı kóringende ǵana tolyq ashylady. Sondyqtan, Áýezov murasyn zertteýde onyń ár kezeńde, ár ortada, ár túrli jaǵdaılarda aıtqan sáýegeılik oılaryn da qosý – adamdyq ári azamattyq paryz,” – dep jazady. Ol ustaz aldyndaǵy qaryzyn adal ótep, uly tulǵanyń asqaq beınesin jańǵyrtty. Áýezov murasyn dáriptep, zertteý isin keńeıte tústi. Muhtardy zańǵar jazýshy, alyp tulǵa retinde erekshe qurmettep, onyń ádebı murasyn saqtaýdy ómirlik mindeti sanady. Osyndaı jolda tolassyz eńbek etti.Osy úshin de biz oǵan qaryzdarmyz. Shyntýaıtynda, Ábilfaıyzdaı arda uldy ómirge ákelgen qasıetti Qostanaı óńiri – mártebeli! Onyń izgi izi qalǵan “qarashańyraq” – rýhanı qazynaǵa baı! Qalamy qarymdy darynmen kemeldengen qazaq ádebıeti – shynaıy baqytty! Joq, Ábilfaıyzy bar barsha qazaq – baqytty!
Murasy máńgilik
Ábilfaıyz Ydyrysovtyń murasy — qazaq halqynyń rýhanı baılyǵy. Onyń shyǵarmalary qazirgi zamanǵy oqyrmandar úshin de ózektiligin joıǵan joq. Olar arqyly qazaq halqynyń tarıhy, dástúrleri, tili saqtalyp, urpaqtan-urpaqqa jetip keledi. Ábilfaıyz Ydyrysovtyń eńbekteri — bul halyqtyń rýhanı qundylyqtaryn saqtaýǵa arnalǵan kúres. «Qazaqstan pıoneri», qazirgi «Ulan» gazetiniń bas redaktory bolǵan tusynda Ábilfaıyz Ydyrosovty qazaqtyń bar pıoneri men komsomoldary bilip ósken.
Qorytyndy:
«Qazaq jýrnalısıkasynyń kókjıeginde jaryq juldyz bolyp janǵan esim – Ábilfaıyz Ydyrysov. Onyń qalamy toqtamady, rýhy synbady, eńbegi umytylmaıdy.» Ómiri men shyǵarmashylyq qyzmeti — bul halyqtyń rýhanı baılyǵyn saqtaýǵa arnalǵan uzaq jáne mazmundy sapar.