Ortalyq Azıada turaqty damýdy qamtamasyz etý úshin aımaq elderi birlesip áreket etýi tıis.
Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Ortalyq Azıa elderi basshylarynyń Konsýltatıvtik kezdesýine qatysty, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz Akorda.kz caıtyna silteme jasap.
Qasym-Jomart Toqaev Ortalyq Azıa memleketteri táýelsizdiginiń 30 jyldyǵy qarsańynda ótip jatqan kezdesýdiń erekshe ekenin atap ótti. Osy ýaqyt aralyǵynda memleketterimiz qalyptasyp, áleýmettik-ekonomıkalyq damýda aıtarlyqtaı tabystarǵa qol jetkizdi jáne mádenı-rýhanı muramyzdy jańǵyrtty.
«Táýelsizdiktiń alǵashqy jylynan bastap, biz ıyq tirese, bir-birimizdiń tabystarymyzǵa qýanyp, qıyn kezeńderde ózara qoldaý kórsetip kelemiz. Solaı bolýy – zańdylyq. Bizdi ǵasyrlar boıy qalyptasqan tarıhymyz, rýhanı jaqyndyǵymyz, ortaq salt-dástúrlerimiz baılanystyryp keledi. Memleketter basshylary Konsýltatıvtik kezdesýiniń formaty aımaqtyń yntymaqtastyǵyna tyń serpin beredi. Nur-Sultan men Tashkentte ótken samıtterdiń nátıjesinde baılanystarymyzdyń turaqty, dástúrli, eń bastysy, ózindik sıpaty qalyptasty. Aımaqtaǵy yntymaqtastyqty arttyrýdyń negizi – joǵary deńgeıdegi senimdi dıalog», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Qazaqstan Prezıdenti memleketter arasyndaǵy ekonomıkalyq baılanystardyń nyǵaıa túskenin atap ótti. Birlesken kásiporyndardyń sany artyp, ónerkásip, energetıka, mashına jasaý, aýyl sharýashylyǵy jáne basqa da salalardaǵy iri jobalar iske asyrylyp keledi.
«Qazaqstannyń Ortalyq Azıa memleketterimen taýar aınalymy sońǵy bes jyldyń ishinde bir jarym ese artyp, 4,6 mıllıard dollardy qurady. Júıeli dıalog jáne úılesimdi is-áreketter – ortaq máselelerdi sheshýdiń tıimdi ári balamasyz tetigi», – dedi Memleket basshysy.
Prezıdenttiń aıtýynsha, álem elderi kúrdeli kezeńdi bastan ótkerip jatyr. Aýǵanstandaǵy qazirgi jaǵdaı erekshe alańdatyp otyr. Koronavırýs indeti jaǵdaıdy odan saıyn ýshyqtyrýda. Qasym-Jomart Toqaev jańa kezeńde Ortalyq Azıada turaqty damýdy qamtamasyz etý úshin aımaq elderi birlesip áreket etýi tıis dep sanaıdy.
«Elderimiz arasyndaǵy taýar aınalymyn arttyrý, onyń qurylymyn jaqsartý jáne jetkiziletin taýar túrlerin keńeıtý boıynsha jumysty jandandyrý qajet. Qazaqstan Ortalyq Azıa elderine eksporttyq tasymaldy 1 mıllıard AQSH dollaryna deıin ulǵaıta alady. Mundaı qor aımaqtyń basqa da elderinde bar ekenine senimdimin. Ortalyq Azıanyń kólik dálizderine ıntegrasıalanǵan taýar ótkizýdiń biryńǵaı jelisin qurýda kúsh jumyldyrýdy usynamyz. Bul kóterme-bólý jáne agrologıstıkalyq ortalyqtardan turatyn jańa ınfraqurylym taýarlarymyzdy Eýrazıa ekonomıkalyq odaqtyń, TMD jáne úshinshi memleketterdiń naryǵyna shyǵarýǵa múmkindik beredi. Maýsymaralyq kezeńde óz naryǵymyzdy da aýyl sharýashylyǵy ónimderimen qamtamasyz etýge jaǵdaı jasaıdy», – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy tabysty seriktestiktiń úlgisi retinde Qazaqstan men Ózbekstannyń ortaq shekarasynda qurylǵan «Ortalyq Azıa» halyqaralyq saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq ortalyǵyn atap ótti. Qasym-Jomart Toqaev prezıdentterdi aımaqtyq ekonomıkanyń strategıalyq mańyzdy salalaryna ınvestısıa tartý úshin kúsh-jigerdi biriktirýge shaqyrdy.
Prezıdent ulttyq ekonomıkalardy ınovasıalyq-sıfrlyq platformaǵa aýystyrý damýdyń balamasyz joly dep atap ótti. Sondaı-aq, Qazaqstanda ónerkásipti, energetıka, kólik jáne áleýmettik salalardy sıfrlandyrý, «aqyldy» qalalardy damytý jobalary belsendi júzege asyrylyp kele jatqanyn aıtty.
Qasym-Jomart Toqaevtyń pikirinshe, aımaq memleketteri Azıa men Eýropany baılanystyrýshy kópir rólin atqaryp otyr. Bul rette, Qazaqstan Transkaspıı halyqaralyq kólik dáliziniń tranzıttik áleýetin birtindep damytýda. Odan bólek, «Qytaı – Eýropa – Qytaı» transqurlyqtyq baǵdarynyń qazaqstandyq bóliginiń áleýeti nyǵaıyp keledi.
«2025 jylǵa deıin ekinshi joldardyń qurylysy aıaqtalyp, «Dostyq – Moıynty» temirjol ýchaskesi tolyqtaı elektrmen jabdyqtalady. Nátıjesinde atalǵan baǵyttyń ótkizý múmkindigi bes ese ulǵaıady. Jobaǵa 2 mıllıard AQSH dollarynan astam qarjy salynady. «Qazaqstan – Túrikmenstan – Iran» temirjoly da úlken múmkindikter beredi. Elderimiz úshin Parsy shyǵanaǵy memleketterine shyǵýdyń qysqa joly osy. Jyl saıyn aımaqtaǵy júk tasymaly artyp kele jatqandyqtan Transazıalyq temirjol magıstraliniń ońtústik dálizin damytý qajettigi týyndap otyr. Mysaly, «Darbaza – Maqtaaral» temirjol jelisin iske qosý júk tasymaly merzimin 1,5 ese qysqartady. Ońtústik Azıa naryqtaryna jol ashatyn «Mazarı – Sharıf – Kabýl – Peshavar» temirjoly qurylysy jobasynyń keleshegi bar dep esepteımiz. Qazaqstan jáne Túrikmenstan aılaqtary qýatynyń áleýeti zor», – dep atap ótti Memleket basshysy.
Sońǵy úsh jyldyń ishinde Transkaspıı baǵyty arqyly ótetin konteınerlerdiń legi 13 esege artty. Qazaqstan Aqtaý aılaǵynyń bazasynda álemniń ozyq operatorlaryn tarta otyryp, «konteınerlik habty» ashýdy josparlap otyr (Cosco, Maersk, CMA CGM jáne t.b.). Elimiz aımaq ishinde kólik komýnıkasıalaryn damytý maqsatynda ózara tıimdi yntymaqtastyq jasasýǵa ázir.
«Ózbekstanmen aradaǵy jańa jobalar belsendi túrde pysyqtalyp jatyr. Eń aldymen, «Túrkistan – Shymkent – Tashkent» joǵary jyldamdyqtaǵy temirjol qurylysy týraly aıtyp otyrmyz (joba quny shamamen 70 mıllıon AQSH dollary). Budan buryn «Beıneý – Aqjigit» avtojolynyń qurylysy aıaqtalǵan bolatyn. Atalǵan baǵyt arqyly ózbek seriktesterimizge Quryq jáne Aqtaý aılaqtaryna shyǵatyn qysqa jol ashyldy. «Túrikmenbashy – Garaboǵaz – Qazaqstannyń shekarasy» avtomagıstraliniń áleýeti zor. Osy baǵdar Túrikmenstanmen aradaǵy jolaýshy jáne júk tasymalyn arttyrýǵa múmkindik beredi. Jalpy, Dúnıejúzilik banktiń baǵalaýynsha, Ortalyq Azıadaǵy kólik komýnıkasıalaryn damytý barlyq elderdiń ishki jalpy ónimin 15 paıyzǵa arttyrýǵa jaǵdaı jasaıdy. Bul – aýqymdy qor. Osy rette, kúsh-jigerimizdi biriktire otyryp, aımaqtyń kólik baılanysyn arttyryp, dáliz jaǵdaıyn jaqsartýymyz qajet», – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Memleket basshysy sý resýrstarymen qamtamasyz etý men aımaqtyń bıo jáne ekojúıesin saqtaýdy Ortalyq Azıadaǵy negizgi máseleniń biri retinde atap ótti.
«Biz qazirdiń ózinde klımattyń jahandyq jylynýy saldaryn sýdyń azaıýy men qurǵaqshylyq arqyly kórip otyrmyz. Bul, ásirese, Syrdarıa baseıninde erekshe sezilip otyr. Keıingi eki jyldaǵy vegetasıalyq kezeńde Shardara sý qoımasyna jınalatyn sý kólemi 40 paıyzǵa, Kishi Aral teńizine keletin sý mólsheri 60 paıyzǵa azaıyp ketti. Transshekaralyq ózender resýrstaryn tıimdi basqarý men aldyńǵy qatardaǵy tehnologıalyq sheshimderdi engizý úshin birlesken sý saıasatyn engizý mańyzdy. Bizdiń ózara is-qımylymyz taraptardyń múddesin eskergen jáne ózara mindetterdi tolyqtaı oryndaıtyn, teń dárejede qoldaný prınsıpi negizinde júzege asýy tıis. Sý – Ortalyq Azıa elderiniń arasyn ashýdyń basy emes, kerisinshe, biriktiretin resýrs bolýy kerek», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Baıandamada koronavırýs pandemıasy synaǵy kezinde halyqtarymyzdyń birligi men bir-birine degen kómegi týraly aıtyldy.
«Qazaqstan dostyq pen yntymaqtastyq aıasynda baýyrlas memleketter men halyqtarǵa barynsha kómek kórsetti jáne járdemdese de beredi. Ǵylymı-zertteý salasynda jınaqtalǵan tájirıbemizben bólisýge de ázirmiz. Túrikmenstan Prezıdentiniń vırýsologıa jáne epıdemıologıa ortalyǵyn qurý týraly usynysyn qoldaımyz. Shyn máninde, osy salada ǵylymı yntymaqtastyqty kúsheıtý mańyzdy. Jaqynda qazaq vaksınasy Qyrǵyzstanǵa jiberildi. Reseılik «Spýtnık-V» vaksınasyn óndirý de jolǵa qoıyldy», – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev terorızm, dinı ekstremızm, esirtki tasymaly, transulttyq qylmys sıaqty synaqtardyń saqtalyp otyrǵanyna toqtaldy.
«Birligimizdi bekemdep, bir-birimizben bolmashy básekelestikke jol bermeýimiz qajet. Bul máselede HHİ ǵ. Ortalyq Azıany damytý maqsatyndaǵy dostyq, tatý kórshi, yntymaqtastyq jónindegi Kelisimge tez arada qol qoıýdyń mańyzy artyp keledi. Taraptardyń jýyq arada osynaý tarıhı kelisimge qol qoıýǵa daıyn bolýyn quptaımyz. Halyqaralyq asa mańyzdy máselelerde barynsha ortaq ustanym bildirsek, álemdik qaýymdastyqqa kelisim tapqan ortaq tásilimizdi kórseter edik. Halyqaralyq alańdardaǵy básekelestik ulttyq múddelerimizge qaıshy keledi», – dep atap ótti Qazaqstan Prezıdenti.
Aldaǵy ýaqytta baýyrlas halyqtardy jaqyndata túsýde mádenı-gýmanıtarlyq ózara is-qımyldar mańyzdy ról atqarady. Memleket basshysy týystyq baılanysty saqtap, kúsheıtý jáne mádenı-gýmanıtarlyq kún tártibin jańa mazmunmen tolyqtyrý jónindegi pikirin aıtty. Sondaı-aq Qazaqstan bilim salasyndaǵy ózara is-qımyldy keńeıtýdi qoldaıdy.
«Kóńil bólýdi qajet etetin taǵy bir sala – elderimizdiń jastary arasyndaǵy baılanysty damytý. Tereńde jatqan tarıhı qarym-qatynasymyzdy saqtap qalýda jastarymyz mańyzdy ról atqarady. Stýdentter almasýdy keńeıtýdi, olardyń jaqsy bilim alýǵa umtylysyn jan-jaqty qoldaýdy, Ortalyq Azıa azamattarynyń Qazaqstandaǵy aldyńǵy qatarly joǵary oqý oryndarynda bilim alýyna kvota kóbeıtýdi mańyzdy dep esepteımiz», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Barlyq usynystar aımaqtaǵy memleketter men halyqtardyń múddesi jolynda jan-jaqty ári ózara tıimdi yntymaqtastyqty tereńdete túsýge degen shynaıy nıetten týyndaǵany aıtyldy.
«Bizdiń basty maqsatymyz Ortalyq Azıany turaqty, ekonomıkalyq jaǵynan damyǵan, órkendegen óńirge aınaldyrý. Dostyq, tatý kórshi ári ózara senim negizinde barsha qıyndyqtardy eńserip, alǵa qoıǵan ıgi maqsatymyzǵa qol jetkize alatynymyzǵa senemin», – dep sózin qorytyndylady Memleket basshysy.
Konsýltatıvtik keńeste, sondaı-aq, Túrikmenstan Prezıdenti Gýrbangýly Berdimuhamedov, Qyrǵyz Respýblıkasynyń Prezıdenti Sadyr Japarov, Tájikstan Prezıdenti Emomalı Rahmon, Ózbekstan Prezıdenti Shavkat Mırzıóev, BUU Bas hatshysynyń Ortalyq Azıadaǵy arnaıy ókili Natalá German sóz sóıledi.
Kezdesý qorytyndysy boıynsha Birlesken málimdeme qabyldandy.