Gazettiń ótken sanynda Májilis saılaýyna bir jyl tolýyna oraı saraptamalyq maqala daıyndaǵan edik. Byltyr 19 naýryzda kezekten tys saılaýda halyq Májilistiń jańa quramyn saılady. VIII shaqyrylymdaǵy Májilis 29 naýryzda resmı jumysqa kiristi. Búgin kózdi ashyp-jumǵansha bir jyl óte shyqty. Endeshe ótkenge nazar aýdaryp, VII saılanymmen aradaǵy aıyrmashylyqtar men uqsastyqtardy izdep kóreıik.
Ótpeli kezeń
VII saılanymdaǵy Parlament Májilisin ótpeli kezeńdegi Parlament dep atasa bolady. Sebebi ol kezdegi Májilis elimizde ótip jatqan bılik tranzıti kezeńinde ómir súrdi. 2021 jyly 15 qańtardan 2023 jyldyń 19 qańtaryna deıin eki jyldan astam ýaqyt jumys istedi.
2022 jyly 1 aqpanǵa deıin Nurlan Nyǵmatýllın Májilis tóraǵasy qyzmetin atqardy. Keıin onyń ornyn Erlan Qoshanov basty. Májilistiń quramyna keler bolsaq, bastapqyda úsh partıa bılikte boldy. Olar bıleýshi «Nur Otan» jáne opozısıalyq «Aq jol», «QHP» partıalary. 2022 jyly aqpanda «Jańa Qazaqstan» depýtattyq toby quryldy. Depýtattyq toptyń qurylatyny týraly 11 aqpanda depýtat Edil Jańbyrshın habarlaǵan. Toptyń úsh teń tóraǵasy boldy. Edil Jańbyrshın, Aıdos Sarym jáne Natalá Dementeva úsheýi de sol kezdegi «Nur Otan» partıasynyń múshesi bolatyn. Depýtattyq top QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń reformalaryn qoldaý maqsatynda quryldy.
Osylaısha úsh fraksıadan bólek «Jańa Qazaqstan» depýtattyq toby quryldy. Ýaqyt óte kele bul top aty ózgergen bıleýshi partıaǵa qaıta sińisip ketti. 2022 jyly 1 naýryzda Qasym-Jomart Toqaev ózi tóraǵalyq etken bıleýshi partıanyń ataýyn «AMANAT» dep ózgertýdi usyndy. Partıa músheleri usynysty biraýyzdan maquldady. Keıin Prezıdent tóraǵalyq qyzmetten ketip, onyń ornyna Erlan Qoshanov saılandy.
Sol jyly Májilis quramy ǵana emes, qurylymy da ózgerdi. 5 maýsymda respýblıkalyq referendým ótti. Konstıtýsıalyq reforma aıasynda ótken saılaýda Májilis depýtattarynyń sany 107-den 98-ge azaıdy. Qazaqstan Halqy Assambleıasynan 9 depýtat endi saılanbaıtyn boldy. Májilis 2023 jyldan bastap aralas júıe boıynsha jasaqtala bastady. Endigi 30% depýtat birmandatty aýmaqtyq okrýgterden, 70% partıalyq tizim boıynsha saılanady.
2023 jyly 19 qańtarda Memleket basshysy VII shaqyrylymdaǵy Májilisti taratý týraly jarlyqqa qol qoıdy. Jarlyqqa sáıkes kezekten tys saılaý 19 naýryzǵa belgilendi. Saılaý qorytyndysy boıynsha Májiliske alty partıa ótip, 29 ózin-ózi usynǵan depýtattar saılandy. Atap óter bolsaq, «AMANAT» - 40, «Respublica» - 6, «Aq jol» jáne «QHP» - 5 mandattan, al «JSDP» - 4 mandatty ıelendi.
Kim belsendi?
Májilistegi fraksıalardyń belsendiligin anyqtaý joldarynyń biri depýtattyq saýaldardy taldaý. Ol sandyq ádis bolǵanymen, mańyzdy qorytyndy shyǵarýǵa bolady. Mysaly, VII shaqyrylymdaǵy depýtattar 785 saýal joldaǵan. Al VIII shaqyrylym depýtattary ótken jyly 486 saýal joldaǵan. VII shaqyrylym I sesıada 233, VIII shaqyrylym 252 saýal daıyndaǵan. Burynǵy Májilis II sesıanyń birinshi jartysynda 284, al qazirgi depýtattar 234 saýalmen aıaqtaǵan. Demek ótken shaqyrylym bul kezeńde belsendirek jumys istegen.
Fraksıalar boıynsha saýaldar sany boıynsha «AMANAT» partıasy kósh bastap tur. VII shaqyrylymda 385, al 2023 jyly 229 depýtattyq saýalmen alda keledi. Kelesi oryndarǵa «Aq jol» (253), «QHP» (204) jaıǵasqan.
Sonymen qatar, birmandatty aýmaqtyq okrýgtar boıynsha saılanǵan depýtattar erekshe belsendilik tanytýda. VIII shaqyrylymnyń I sesıasynda 27, II sesıanyń birinshi jartysynda 25 saýal joldaǵan. Bul kezeńde saıası belsendiligi jaǵynan «AMANAT» jáne «Aq jol» fraksıalaryna ese jiberdi.
Saýal men talap sáıkes emes
Qaı shaqyrylym bolmasyn Májilis jumysynda bir kemshilik bar. Depýtattyq saýaldar men saılaýshylardyń talap-tilekteri sáıkes kelmeı otyr. Mysaly, VII shaqyrylymda saýaldardyń basym kópshiliginde áleýmettik qorǵaý, densaýlyq saqtaý jáne bilim berý máseleleri kóterilgen. Biraq azamattardan kelip túsken 14 myńnan astam ótinishtiń 6 myńǵa jýyǵy sot tóreligi men quqyqtyq tártip máseleleri boıynsha túsken.
Qazirgi Májilis jumysynda da osy kemshilik baıqalady. 500-den asa saýaldyń 144-i áleýmettik máselege arnalǵan. Al azamattardyń ótinishiniń basym kópshiligi sol baıaǵy sot tóreligi men quqyqtyq tártip boıynsha kelip túsken.
Májilistiń VII shaqyrylymynyń taǵy bir ereksheligi bar. II sesıa barysynda Qoǵamdyq qabyldaý ınstıtýty engizildi. Depýtattar azamattardy jeke máseleleri boıynsha qabyldaý jolǵa qoıyldy. Eki shaqyrylymnyń da uqsastyǵy azamattar uqsas máselelerdi kótergen. Mysaly, VII shaqyrylymda sot tóreligi men quqyqtyq tártip, áleýmettik, turǵyn úı máseleleri eń kóp kóterilgen. Al qazir azamattardyń shaǵymdarynyń mazmuny ózgergen. VIII shaqyrylym depýtattary kelesi máseleler boıynsha azamattardyń aryz-shaǵymyn qabyldaǵan:
- turǵyn úı alý, qaryzdy óteý
- azyq-túlik pen komýnaldy qyzmetter baǵasynyń ósýi
- jumysqa ornalastyrý
- jumystan zańsyz shyǵarý
- jergilikti atqarýshy organdardyń ótinish berýshilerdiń joldanymdaryn sapasyz qaraýy
- qylmystyq jáne azamattyq ister