«Óz elim men mádenıetimniń qundylyǵyn tereńirek túsindim»

«Óz elim men mádenıetimniń qundylyǵyn tereńirek túsindim» keıipkerdiń jeke muraǵatynan

Shet jerde júrgen qazaq jastary kóp. Biri bilim qýyp, oqý oqyp júr, ekinshisi – tirshilik qamymen kúnkóris izdep kúneltip, aqsha taýyp júr. Shekara asyp bóten elde júrgen adamnyń júrgen jerinen sińirgen jaqsyly-jaman ádeti, úırengeni, óz elimen salystyryp túıgen oıy bolary anyq.

Túrkıanyń Ankara qalasynda ornalasqan Hadjettepe ýnıversıtetinde medısınalyq quqyq salasynda doktorantýra oqyp jatqan Sandybaeva Gúlmıra Edilqyzy bilim alýǵa Túrkıany tańdaǵan sebebim basqa eldiń bilim berý júıesin kórý, jańa tájirıbe jınaý, sonymen qatar sheteldiń mádenıeti men halqyn jaqynyraq taný deıdi.

«Bala kúnimizde kóbimizdiń armanymyz ǵaryshker bolý edi ǵoı. Men de kishkentaıymda sol armanǵa berilgenmin. Biraq meniń balalyq shaǵymnyń eń erekshe bóligi – ájemniń qasynda ótýi. Ájemmen birge otyryp terme, aıtys tyńdap, ádebı shyǵarmalardy oqyp óstim. Sol áje mektebiniń tárbıesi meniń oı-órisime, dúnıetanymyma jaqsy jaǵynan áser etti.
Budan bólek, bala kezimnen sýret salýǵa qushtar boldym. Keıin óse kele ol ádetimdi sıretkenimmen, shyǵarmashylyqqa degen áýestigim áli de basylmapty. Qazir bos ýaqytymda sýret salyp, ádemi kórinisterdi sýretke nemese vıdeoǵa túsirip, áleýmettik jelide bólisýdi jaqsy kóremin. Bul men úshin ózimniń shyǵarmashylyq qyrymdy ushtaýdyń bir joly desem bolady.
Mektepti Aqtaý qalasynda bitirgen soń, Astanadaǵy KAZGÚÝ (qazirgi MNÝ) ýnıversıtetine túsip oqydym, keıin magıstratýrany da osy shańyraqtan támamdadym. Qyzyqqa toly stýdenttik shaǵym osy qalada ótti.» 

Mamandyq tańdaý degen adam ómirindegi mańyzdy sátke de keıde bireýdiń nemese bir jaǵdaıdyń yqpaly bolyp jatady. Gúlmıranyń medısınalyq quqyqty tańdaýyna teledıdardan kórgen jańalyq túrtki bolypty.

«10-synyp oqyp júrgende ustazdarymyz: «Endi bolashaq mamandyqtaryńdy oılana bastańdar, aldaryńda UBT bar, odan keıin úlken ómirge qadam basasyńdar» dep jıi aıtatyn. Sol kezeńde jańalyqtan halyqtyń belgili bir máselege narazylyǵyn kórgenim esimde. Keıin ol máseleniń Májiliste talqylanyp, sheshim qabyldanýǵa usynylǵanyn baıqadym. Osy sátte ózime: «Men de halyqtyń jaǵdaıyn jaqsartý úshin ne isteı alamyn?» degen suraq qoıdym. Sol oı meni quqyq salasyna jeteledi. Sebebi quqyq mamandyǵy arqyly adamdardyń quqyǵy men múddesin qorǵaýǵa, qoǵamǵa paıda tıgizýge bolatynyn túsindim.
Tańdaǵan mamandyǵymnyń maǵan unaıtyn tustary kóp. Eń áýeli, quqyq salasy únemi izdenisti, jańashyldyqty talap etedi. Bul óz kezeginde kreatıvti oılaýǵa, bilimdi tereńdetýge jáne únemi damýǵa jeteleıdi. Sonymen qatar, bul mamandyqtyń eń basty qundylyǵy – adamdarǵa tıgizetin paıdasy men qoǵamǵa qosatyn úlesi. Quqyqtyq saýatty bolý arqyly ádilettilikke jol ashýǵa, halyqtyń quqyǵy men múddesin qorǵaýǵa, el damýyna óz úlesińdi qosýǵa bolady.»

Gúlmıra medısınalyq quqyq salasynda bilim alyp júrse de, Túrkıa memleketi men elimizdiń arasyn jalǵap, Ankaraǵa kelgen qazaqstandyqtarǵa aýdarmashy bolyp qyzmet etip júr. Budan buryn jazǵan Ankaraǵa barǵan saparymyzda TİKA tarapynan bizge bólingen aýdarmashy osy jerlesimiz edi.

«Túrkıaǵa kelgen soń eń aldymen túrik tilin meńgerýge kóńil bóldim. Keıin doktorantýramdy bastap, oqý prosesine tolyq kiristim. Túrkıanyń doktorantýra júıesinde PhD kandıdat ataǵyn alý úshin memlekettik emtıhannan ótý shart, men de ony sátti tapsyrǵan soń dısertasıamnyń taqyrybyn belgilep, medısınalyq quqyq boıynsha zertteýdi bastadym. Dısertasıaǵa qajetti aqparatty jınaý barysynda maǵan Qazaqstannan kelgen dárigerlerge kómek kórsetý usynyldy. Olar Ankaradaǵy bir aýrýhanaǵa eki aptalyq taǵylymdamaǵa kelgen bolatyn. Ózimniń dısertasıama qatysty bolǵan soń, sol arqyly jalpy bul jaqtaǵy halyqqa kórsetiletin medısınalyq qyzmetti tikeleı kórý múmkindik týdy. Bul men úshin alǵashqy aýdarma tájirıbesi, sonymen qatar medısına salasynda dısertasıa jazyp jatqanyma baılanysty óte paıdaly boldy. Sol arqyly ózim úshin mańyzdy aqparatty meńgerip qana qoımaı, elden kelgen mamandarǵa da kómektestim. Keıin de Qazaqstannan kelgen áriptesterime dısertasıama qatysty nemese quqyq salasyndaǵy basqa da taqyryptardy aýdarýda qoldaý kórsetip kelemin. Bul maǵan óz netvorkıng alańymdy keńeıtýge múmkindik beredi. Sondaı-aq tájirıbe almasýdyń jáne elmen baılanys ustap turýdyń tıimdi jolyna aınaldy. Negizi doktorantýraǵa Túrkıa Býrslary baǵdarlamasy arqyly kelgen bolatynmyn, bul men úshin úlken múmkindik boldy. Túrkıada oqý barysynda tek túrik álemimen ǵana emes, álemniń túkpir-túkpirinen kelgen stýdenttermen de tanysýǵa múmkindik aldym. Shetel azamattarymen aralasa otyryp, olardyń mádenıetin, dástúrin jáne turmysyn jaqynyraq tanydym. Qazaqstandyq stýdent-doktorant retinde osyndaı baılanystar ornatý men úshin tek estelik qana emes, bolashaqta halyqaralyq yntymaqtastyq pen jańa múmkindikterdiń qaqpasyn ashatyn kópirge aınaldy.
Sonymen qatar, oqý barysynda túrik dúnıesi taqyryptarynda maqalalar jazyp, halyqaralyq konferensıalarǵa qatysýǵa tyrystym. Bul joldaǵy eń qyzyqty ári qundy tájirıbelerdiń biri – Túrkıa Býrslary usynǵan tájirıbe alý baǵdarlamasy boldy. Ol maǵan akademıalyq bilimdi tek jınaqtap qana qoımaı, ony praktıkada qoldanýǵa, teorıalyq bilimimdi naqty tájirıbemen ushtastyrýǵa múmkindik berdi», - deıdi Ankaradaǵy qazaq qyzy.

Bóten elde júrgen adam eń aldymen barǵan jeriniń daǵdylaryn meńgeredi, jaqsysyn úırenedi, osy arqyly beıtanys ortaǵa sińe bastaıdy, sol qoǵamǵa beıimdeledi. Keıipkerimiz Túrkıada oqý kózqarasymdy keńeıtýge úlken múmkindik mektebi boldy deıdi.

«Túrkıadan, jalpy túrik halqynan úırengenim kóp boldy. Menińshe, basqa eldiń mádenıetin, tilin, daǵdylaryn taný ár adamǵa paıdaly. Sebebi álemdi taný arqyly ózińdi de tanısyń. Bul elde oqý tek bilimimdi arttyryp qana qoımaı, ómirlik sabaq alýyma da múmkindik berdi. Tildik daǵdylarym da aıtarlyqtaı damydy. Túrik tilin kúndelikti ómirde qoldanyp, adamdarmen qarym-qatynas ornatý arqyly bul eldiń mádenıetin tereńirek túsindim. Túrikterdiń qonaqjaılyǵy, bir-birine degen syılastyqtary óte jaqsy. Sonymen qatar, bul jerde jańa ortaǵa beıimdelý, óz pikirimdi ashyq aıtý, adamdarmen qarym-qatynas ornatý daǵdylarymdy odan ári damyttym. Kútpegen jaǵdaılardan qalaı shyǵý keregin de úırendim. Túrik jazýshysy Ibragım Kalynnyń bir kitabynda: «Ár múmkindik — synaq, ár synaq — múmkindik» dep jazylǵan. Osy oı men úshin Túrkıada ózekti boldy jáne ómirlik ustanymyma aınaldy. Túrkıa men úshin tek bilim alý orny ǵana emes, ózimdi damytý, jańa tájirıbe jınaý jáne ómirlik kózqarasymdy keńeıtý mektebi dep aıta alamyn.»

Shet jerde júrgende kez kelgen jaǵdaıdy óz elińmen salystyra qaraıtynyń anyq, bizdiń keıipkerimiz de osy salystyrý arqyly óz qandastarynyń meıirimdiligin burynǵydan da jaqsy túsinip, baǵalaı túsken.

«Qalasaq ta, qalamasaq ta, bizdiń boıymyzda salystyrý qasıeti bar. Ár barǵan jerde: «Bul el nesimen erekshelenedi, halqynyń kóńil-kúıi qalaı, ómir súrý deńgeıi qandaı?» degen suraqtar týyndaıdy. Ádette, bul suraqtarǵa jergilikti halyqpen sóılesý arqyly jaýap tabýǵa bolady. Árıne, eki eldiń ózara uqsastyqtary bar, biraq aıyrmashylyqtary da aıqyn kórinedi. Mysaly, Qazaqstanda otbasylyq yntymaq jaqsyraq saqtalǵan, adamdar bir-birine jyly qarym-qatynas tanytady jáne qonaqjaılyqqa mán beredi. Al Túrkıada adamdar kúndelikti ómirde óte ashyq, kópshiligi bir-birimen tikeleı sóılesedi, biraq otbasylyq dástúrler keıde álsizdeý kórinedi. Taǵy bir aıyrmashylyq qoǵamdyq ómirinen anyq baıqalady: Túrkıada kóshede, kafelerde ómir belsendi órbıdi, al Qazaqstandaǵy keıbir qalalarda tynyshtyq kózge urady. Osyndaı salystyrýlar arqyly men óz elimniń tabıǵatynyń ásemdigin, dástúriniń baılyǵyn jáne adamdardyń meıirimdiligin burynǵydan da jaqsy túsindim.

Álemniń qaı túkpirinde júrse de, qazaq qyzy ınabatty, izettiligimen kózge túsedi, qazirgi boıjetkenderde jaýapkershilik te basym kórinedi. Shet jerde bilimin jetildirip júrgen Gúlmıranyń da parasattylyǵy men tárbıeligi baıqalady.

«Qazaq qyzdary ózderiniń ójettigimen, aqyldylyǵymen, ınabattylyǵymen, izettiligimen, sulýlyǵymen erekshelenedi. Qazirgi qazaq qyzdary bilimge qushtar, ózin-ózi damytýdy qolǵa alǵan, sol arqyly olar ózderin jaqsy jaǵynan damytyp, jaýapkershiligimen táýelsizdikke umtylady. Ózime de, sińlilerime de aıtarym: ulttyq qundylyqtarymyzdy saqtaı otyryp zamanaýı baǵytta damýymyzdy jalǵastyrýymyz kerek. Bul tek jeke qyzdarǵa ǵana emes, qoǵamnyń ekinshi jartysy – er azamattarǵa da qatysty. Biz óz mádenıetimizdi qurmetteı otyryp, zamanaýı ómirdiń talaptaryna saı bolýdy úırenýimiz qajet. Bilimge qushtarlyq, ózin-ózi damytýǵa umtylys, táýelsizdik pen jaýapkershilik qazirgi qazaq jastaryna qajet qasıetterdiń bastysy dep bilemin», degen oıyn aıtty Gúlmıra Edilqyzy. 

Qazirgi qazaq balasy bilimge qushtar, reti kelse sheteldik oqý ornyn tańdaıtyndar da jetkilikti. Osy oraıda ózge elden bilim alýdy kózdeıtin jastarǵa da qazaq qyzynyń óz aıtary bar:

«Shetelde bilim alǵysy keletin jastarǵa aıtarym, eń bastysy - batyl qadam jasaýdan qoryqpaý. Bakalavr kezeńinde jastar «gýbka» sıaqty kez kelgen jańa aqparatty tez qabyldap, óz qabiletterin shyńdaı alady. Sheteldik bilim tek kásibı biliktilikti ǵana emes, sonymen qatar jańa ortaǵa beıimdelý, basqa mádenıet pen oı-pikirdi túsiný sıaqty ómirlik daǵdylardy beredi. Árıne, bul jolda tildik kedergiler, jańa ortaǵa úırený, kúndelikti turmystyq máseleler sıaqty qıyndyqtar da bolady. Biraq osyndaı sátterde shydamdylyq pen belsendilik arqyly olardy jeńýge bolady. Sonymen qatar, shetelde júrgende óz tamyryńdy umytpaý óte mańyzdy. Bilim alý barysynda óz eliń men mádenıetińdi este saqtaý jáne durys tańdaý jasaý mańyzdy. Bul tek kásibı damýǵa ǵana emes, jeke tulǵa bolyp qalyptasýǵa da kómektesedi». 

Shetelde bilim alǵan jastyń kóbi elge qaıtqysy kelmeıtini de jasyryn emes. Memlekettik baǵdarlamamen oqyǵandar ǵana amalsyz elge oralyp jatqan jaǵdaılar da barshylyq. Al Gúlmıra bolsa jınaǵan tájirıbem men bilimim tek elimniń kádesine assyn degen maqsaty bar ekenin aıtty:

«Men úshin bilim, shyǵarmashylyq, tájirıbe jáne ulttyq qundylyqtardy saqtaý – ómirimniń basty tiregine aınaldy. Túrkıada oqý, sheteldik tájirıbe jınaý arqyly men ózimdi kásibı jáne jeke tulǵa retinde damytyp kelemin, jáne de ártúrli mádenıetterdi tanyp, halyqaralyq baılanystar qurýǵa múmkindik aldym. Sol arqyly óz elim men mádenıetimniń qundylyǵyn tereńirek túsindim. Aldaǵy ýaqytta osy bilim men tájirıbemdi elimizdiń damýyna, kásibı jolymdy jetildirýge jáne halyqaralyq yntymaqtastyqty damytýǵa baǵyttaý nıetindemin».

Qazaqstan men Túrkıanyń arasyna óz bilimimen dáneker bolyp júrgen qarshadaı qazaq qyzyna qanatyń talmasyn, jolyń dańǵyl bolsyn degen tilek qostyq.

 

Sizdiń reaksıańyz?
Unaıdy
2
Unamaıdy
0
Kúlkili
0
Shekten shyqqan
0
Sońǵy jańalyqtar

12:20

12:12

12:04

11:26

11:13

11:05

11:01

10:52

10:51

10:40

10:25

10:20

10:09

09:38

09:20

09:09

09:00

20:01

19:23

18:33

18:29

18:29

17:55

17:46

17:38