Oraza sózi arab tilinde saým dep keledi. Tildik maǵynasy «tyıylý» degen maǵynaǵa saıady. Al dinı termındik maǵynasy «arnaıy nıet etýmen tań atqannan kesh batqanǵa deıin iship-jeýden jáne jynystyq qatynastan saqtaný» degendi bildiredi. Oraza hıjranyń ekinshi jylynda paryz boldy, sodan beri musylman jurtshylyǵy aýyz bekitip keledi.
Orazaǵa túrli úkim berilgen. Ramazan orazasy paryz bolsa, qalǵan názir orazalar ýájip bolady. Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) dúısenbi-beısenbi kúnderi únemi ustaǵan orazalary súnnet bolǵany sekildi, bekitilmegenderi nápil oraza dep atalady. Al Qurban aıt jáne Oraza aıt kúnderi oraza ustaý haram etilgen.
Dinimizdiń tiregi, bes paryzdyń biri sanalǵan oraza eń áýeli adamdy Allanyń rızalyǵy úshin dep izgi is isteýine baǵyttaıdy. Paryz etilgen qulshylyqty tek Qudaı úshin dep oryndaýyna ákeledi. Sebebi pende bas paıdasyn dúnıemen ǵana eseptep, ózge saýapty isti keıinge qaldyratyny anyq. Al oraza ustaǵan adam kesh batqansha ózin qulshylyqqa arnaıdy. Bul isi oǵan dúnıelik paıda bermegenimen, Jaratýshysyn rıza etýge jeteleıdi. Bireýler orazanyń paıdasyn aıtyp jatsa, ózgeler onyń zıanyn aıtyp, «oraza emes, dıeta ustaý kerek» dep jatady. Alaıda oraza paryz bolǵandyqtan, onyń paıda-zıanyn emes, Jaratýshynyń buıryǵy ekenin ǵana esepke alýǵa úıretedi. Árıne Alla Taǵala pendesine zıandy isti áste buıyrmaıdy. Orazadan alatyn ǵıbrattyń biri osy bolmaq.
Orazanyń negizgi maqsaty – adamdy taqýalyqqa jetkizý. Quran Kárimdegi: «Áı ıman keltirgender! Burynǵylarǵa oraza ustaý paryz etilgendeı, senderge de oraza ustaý paryz etildi, árıne taqýalyqqa jetýleriń úshin», – degen («Baqara» súresi, 183-aıat) aıatty túsindirgen tápsirshi ǵulamalar, orazanyń adamdy tárbıelep taqýalyqqa jetkizetinin tilge tıek etken (Qurtýbı, 2 tom, 111 bet, «Baqara» súresi 183-aıatynyń tápsiri).
Oraza adamnyń minez-qulqyna tikeleı áser etedi. Sebebi oraza ustaýshy únemi ózin-ózi baqylaýda ustap, jaman áreketterden aýlaq júrýge tyrysady. Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) hadısinde keltirilgendeı, oraza ustaýshyǵa ózge adam til tıgizse nemese aýyr sóz aıtsa «men orazamyn» dep aıtsyn dep buıyrǵan (Buharı, Múslım). Demek ózgege zıan tıgizý bylaı tursyn, naqaqtan bireý oǵan til tıgizse, oǵan kórkem túrde «men orazamyn» dep jaýap qaıtarsyn delingen. Mine osylaısha, kórkemdikti ustaný arqyly oraza ustaǵan adam minezin túzeıdi. Unamsyz-arsyz is-áreketterden aýlaq bolý arqyly janyn tazartady. Óziniń minez-qulqyn jáne ózge adamdarmen qarym-qatynasyn túzeý arqyly jaqsy qasıetterge ıe bolyp, taqýalyqqa jetedi. Quranda Alla Taǵala adamdardyń eń qadirlisi taqýa jan ekenin eskertken («Hýjýrat» súresi, 13-aıat).
Oraza adamdy ıhsan deńgeıine jetkizedi. Paıǵambarymyzdan (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Ihsan degen ne?» – dep suraǵanda: «Allany kórip turǵandaı qulshylyq etýiń. Sen ony kórmeseń de, Ol seni kórip tur», – degen (Buharı). Demek ıhsannyń eki deńgeıi bar ekeni aıtylýda. Áýelgisi Allany kórip turǵandaı qulshylyq jasaý bolsa, ekinshisi onyń seni kórip turǵanyn sezinýiń eken. Oraza osy ekinshi deńgeıde oryndalatyn qulshylyqtyń túri ekeni aıdan anyq. Sebebi oraza ustaǵan adam únemi orazasy ashylyp ketpeıtin jaǵdaıdy oılastyryp júredi. Tipti dáret alǵan ýaqyttyń ózinde aýzy-murnynan sý ketip qalmasy úshin muqıattylyq jasaıdy. Mine osy isi ıhsan deńgeıi dep esepteledi. Aýzyn bekitkennen bastap ashqanǵa deıin orazasyna kedergi bolatyn isterden qashýy, únemi ózin-ózi baqylaýy, Allanyń ony kórip turǵanyn sezinýi eń úlken jaqsylyq bolyp esepteledi. Óıtkeni orazanyń saýaby da erekshe kórsetilgen. Qudsı hadıste Alla Taǵala: «Pendeniń jasaǵan qulshylyqtarynyń barlyǵy ózi úshin. Al orazasy men úshin, onyń saýabyn da Ózim beremin», – dep (Ibn Mája), jaqsylyqtyń saýabyn jazatyn perishtelerdiń ózi bile birmeımin úlken is ekenin bildirgen. Demek pendeni ózge ǵıbadattar emes, orazanyń ıhsan dárejesine jetkizýi ǵıbrat alarlyqtaı orny bólek qulshylyq ekenin kórsetedi.
Oraza ustaǵan adam eń aldymen sabyrly bolýdy úırenedi. Sebebi ashtyq adamǵa belgili dárejede qıyndyq ákeledi. Sodan bolsa kerek, qazaq atamyz «Ash adamnan qyryq kún aqyl surama» degen. Ash júrgen kisi ashýshań ári urysqa jaqyn keledi. Eshnárseni jaqtyrmaı, qarsy pikir aıtýǵa beıim turady. Sondyqtan hadısterde: «Oraza ustaǵan kisi eshkimmen janjaldaspasyn, ózgeler til tıgizse nemese aýyr sóz aıtsa «men orazamyn» dep aıtsyn», – dep buıyrylǵan (Buharı, Múslım). Otyz kún boıy osylaı ózin sabyrǵa ári kórkem minezge beıimdegen adam qarny toq ári kóńil-kúıi ornynda turǵan ýaqytta janjaldan múldem aýlaq júreri sózsiz. Orazanyń saýabyn alamyn dep júrgen kisi túrli jaman isterden boıyn aýlaq ustaıdy. Óıtkeni urys-janjal men ósek-aıań sózder orazany buzbaǵanymen saýabyn kemitip, keshke deıin tek ash júrgen adammen birdeı kúıge túsiretinin biledi. Baıqaǵanymyzdaı, orazany laıyqty túrde ustaǵan kisi, kórkem minezdiń shyńy bolyp esepteletin sabyrlyq pen shydamdylyqqa úırenedi. Sol arqyly ózgelermen qarym-qatynasy túzelip, ómirdiń qıyndyǵy men taǵdyrdyń taýqymetine tóze biletin kemel janǵa aınalady. Osy qyrynan da úlken ǵıbrat alamyz.
Orazanyń taǵy bir ǵıbratty tusy – adamnyń ózin ózgeniń ornyna qoıyp onyń jaǵdaıyn sezinýi. Ash-jalańash júrgen pendelerdiń jaǵdaıyn bilmegen, ony sezinbegen adam birden ol jaıly jaman oıda bolady. Onyń aıtqanynyń barlyǵyn qabyldaǵysy kelmeı, ótirikke balaıdy. Qazaqta «Ash bala toq balamen oınamaıdy, toq bala ash bolam dep oılamaıdy» degen naqyl sóz bar. Namaz barlyǵyn bir sapqa turǵyzǵany sekildi, oraza da jappaı ashtyqty sezdiredi. Oraza ustaǵan jan ǵana jetim balalardyń jáne qaıǵyǵa dýshar bolyp, isherge as tappaı júrgen jandardyń jaı-kúı jaqsy túsinedi. Sharıǵat dáýletti kisilerdiń kedeı-kepshikke kómektesýin buıyrýy da sondyqtan. Ásirese Ramazan aıynan keıin pitir sadaqa berip, joq-jitikke qol ushyn sozýyn mindetti etýiniń hıkmeti de osy bolar.
Endeshe, oılanyp aqyl-júgirtken kisige bir orazanyń ózinde talaı ǵıbrat jatyr. Alla Taǵala bir isti buıyrǵan bolsa, ol pendeniń ıgiligi úshin. Al bir isten tyıǵan bolsa, ol da pendeniń amandyǵy úshin ekenin umytpaǵan jón.