Kúz mezgili – teatr, fılarmonıa, konsert zaldarynyń kezekti maýsymy ashylyp, kórermen qaýym mádenı sharalar men rýhanı keshterge keneletin eń bir jaıly, jaıdary kezeń.
Afıshalarǵa kóz júgirtsek te túrli konsertter men óner keshteri qarqyndy óte bastaǵanyn baıqaımyz. Jan dúnıeni baıytar sharalardyń molynan ótýi, árıne, quptarlyq ta, qýanarlyq ta jaıt. Bul rette, kóńildi sál jabyrqatatyny – osyndaı keshterdegi fonogram máselesi.
Elimizde fonogram qoldanýǵa qatysty resmı shekteý bar. 2021 jyly «Keıbir zańnamalyq aktilerge mádenıet máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań qabyldandy. Soǵan sáıkes: ánshiler, ónerpazdar fonogram qoldanatyn bolsa, bul týraly kórermenge aldyn ala eskertýge mindetti. Iaǵnı, ol afıshada, jarnamada nemese sahnadan aıtylýy kerek. Bul – tyńdarmandy aldamaý úshin engizilgen norma. Basqasha jaǵdaıda sharany uıymdastyrýshylarǵa eskertý berilýi, tipti aıyppul salynýy tıis. Ókinishke qaraı, bul talap oryndala bermeıdi.
Ánshiniń jandy daýyspen emes, aldyn ala jazylǵan dybyspen óner kórsetýi – tehnıkalyq jaǵynan túsinýge bolatyn qubylys. Biraq másele – munyń shynaıy ónerge qatysy qanshalyqty ekendiginde. Mýzyka – júrek tili. Án – sózdiń áseri, sezimniń úni. Ol tyńdaýshy men oryndaýshy arasyndaǵy kórinbeıtin kópir ispetti. Al sol kópir shynaıy bolmasa, onyń arǵy betine ótken tyńdarman ne tabady?..
Jalpy, kórermen konsertke, óner keshine ne úshin barady? Sándi kıingen ánshini kórý úshin be álde jandy sezimdi júrekpen tyńdaý úshin be? Tikeleı efır, live konsert, shoý, festıvál... qaısysyna barsańyz da, sahnadan estiler daýys shyn ba, jazba ma, keıde tipti ajyratý da qıyn.
Al shynaıy ónerdiń aınasy, ol – jandy daýys. Ánshi sheberliginiń basty kórsetkishi de – sol. Jandy daýysta qate de ketedi, ánshiniń sharshaǵany da baıqalady, biraq eń bastysy, ol – tiri, ol – adamnyń óz úni, óz emosıasy.
Jandy oryndaýda ánshiniń tynys alýy estiledi; mıkrofonǵa jaqyn-alys qozǵalǵan saıyn daýys deńgeıi ózgerip turady; bı bılep júrgende daýys dirildeýi múmkin; án men kórermenniń arasyndaǵy jandy baılanys ornaıdy. Bul – sahnadaǵy shyndyq. Bul – mýzykanyń tiri tabıǵaty.
Fonogram ónerpaz úshin yńǵaıly, biraq kórermenge ásersiz. Iá, keıde fonogram – tehnıkalyq qajettilik. Mysaly, úlken arenalarda dybysty úılestirý qıyn, daýys joǵalyp ketýi múmkin. Alaıda ol ánshiniń kásibıligine emes, sahnanyń jaǵdaıyna baılanysty tańdalatyn sheshim bolýy tıis. Biraq ókinishtisi, keıbir oryndaýshylar fonogramǵa úırenip ketetini sonsha, jandy daýyspen aıtýǵa júregi múlde daýalamaıdy. Áýenge ilesip, «aýzyn jybyrlatyp» qana turatyn ondaı ánshiler bizde jetip-artylady. Ras, fonogramda bári minsiz; ánshiniń demi estilmeıdi; qımyldasa da, sekirse de daýys ózgermeıdi; mıkrofonnan alystaǵan kezde de daýys birqalypty shyǵa beredi. Bylaısha aıtqanda, tyńdaýshyǵa stýdıalyq dybystyń kóshirmesi ǵana usynylady.
Al kórermen ne kútedi? Kórermen kórkem sózdiń, áserli áýenniń qadirin biledi. Ol sahnaǵa qarap turyp, tek «qatty shyqqan dybysty» ǵana emes, júrekten shyqqan úndi tyńdaǵysy keledi. Ol emosıa kútedi, shynaıylyq kútedi. Ásirese, qazirgideı zaman jańarǵan, talǵam artqan kezeńde kórermendi aldaý múmkin emes. Kóziqaraqty jurt bárin sezedi, baıqaıdy. Ánshimen birge án aıtyp, qosylyp ketýge de daıyn. Biraq ol úshin sahnadaǵy óner jandy, áserli, adal bolýy tıis.
Ásirese qazaqtyń án óneri – tek áýen emes, ol – sóz ben sezimniń úılesimi, ushtasýy. Aıtys pen terme, jyr men tolǵaý, barlyǵy da jandy daýysqa qurylǵan. Biz ǵasyrlar boıy daýyspen rýh bergen, sózben eldi tolqytqan halyqpyz. Sondyqtan qazirgi estrada da sol dástúrden ajyramaýy kerek. Jandy daýyspen oryndaýdan qashqan ánshi ózine de, kórermenge de qıanat jasap turǵanyn sezýi kerek.
Konsert – kóńil kóterý ǵana emes, jan dúnıeni tazartý, shabyt alý, rýhtaný sharasy. Ondaı ortada jasandy dúnıe emes, shynaıy óner qajet. Al shynaıy óner – jandy daýys pen tereń sezimde, adal oryndaýda.