Osy kúni shekara asyp, shetelde ómir súrip jatqan otandastarymyz az emes. Olardyń árqaısynyń óz joly, óz tarıhy bar. Biri bilim qýyp barady, biri jumys izdep, endi biri jańa ómir bastaý úshin attanady. Aqshamnews.kz redaksıasy osyndaı jerlesterimizdiń oqıǵalaryn jınap, oqyrmanǵa usynyp keledi.
Búgin áńgimemiz Germanıada turatyn Araılym esimdi keıipkerimiz jaıly bolmaq. Ol bala kúninen shetelde oqýdy armandap, sol armanyna adal bolǵan jandardyń biri.
Arman aldamaıdy: Jezqazǵannan Germanıaǵa deıin jol
Araılym – Qaraǵandy oblysy, Jezqazǵan qalasynda dúnıege kelgen. Bala kezinen shetelde oqýdy armandaǵan. Ýaqyt óte kele, maqsaty aıqyndalyp, Japonıa men Germanıanyń birinde bilim alýdy kózdegen. Naqty tańdaý Germanıaǵa túsedi. Sebebi, bul elge oqýǵa túsý múmkindigi ózge eldermen salystyrǵanda jeńildeý kóringen.
Aldymen Araılym Astanadaǵy ýnıversıtette bıotehnologıa mamandyǵy boıynsha bakalavrıatty támamdaıdy. 2014 jyly armanyn arqalap Germanıaǵa attanyp, bıologıalyq prosester tehnologıasy mamandyǵy boıynsha magıstratýraǵa tústi.
Basynda oqý aqyly bolǵan. Biraq, óziniń aıtýynsha, sol ýaqyttaǵy oqý aqysy tym joǵary emes edi: bir semestrge shamamen 160 eýro. Tabandylyq pen tynbaı oqýdyń arqasynda bir semestrden soń, ol DAAD halyqaralyq stıpendıasyna ıe bolyp, aı saıyn 700 eýro kóleminde grant alyp turǵan. Bul onyń tek oqýyn ǵana emes, kúnkórisin de qamtamasyz etse kerek.
Bastapqy qıyndyqtar men til kedergileri
Bala kúngi armanyna adal Araılymǵa Germanıaǵa jalǵyz kelý ońaı bola qoımaǵan. Sebebi, bul onyń alǵash ret shetelge shyǵýy edi. Jańa ortada bárin qaıtadan úırenýge týra keldi: til, mádenıet, turmys, oqý júıesi – bári múldem basqa. Magıstratýra tolyqtaı aǵylshyn tilinde júrgizildi, biraq ol kezde shet tilin meńgerý deńgeıi de ortasha edi. Leksıalardy túsiný qıyn, ári kúndelikti ómirde nemis tili qajet ekendigi de sezile bastaǵan.
Ýaqyt óte kele, kóp eńbektiń arqasynda, Araılym nemis tilin B2 deńgeıine deıin meńgerdi. Biraq ol nemis tiliniń kúrdeli gramatıkasyn, sóılem qurylymyn eskere otyryp:
“Nemis tilin jetik meńgerý úshin tutas bir ǵumyr da az sıaqty”, – deıdi kúle.
Germanıadaǵy ómir: Ýaqyt tártibi, qarapaıym dastarhan jáne demalys kúnderi
Búginde Araılym otbasymen birge Germanıanyń Tómengi Saksonıa aımaǵynda, Gannover qalasynyń mańynda turady. Buǵan deıin ol eldiń túrli óńirlerinde – Bavarıa, Baden-Vúrtemberg, sondaı-aq Germanıanyń eń kúnshýaqty qalasy – Fraıbýrgte de turǵan.
Nemisterdiń ómir salty oǵan unaıdy. Kóp adam tańǵy 6-da oıanyp, kún tártibin naqty josparmen bastaıdy. Tańǵy as – jeńil, kóbine nan, jemis, kofe. Jumys ýaqyty – 7–8:00 shamasynda bastalyp, 16–17:00-de aıaqtalady. Jumys pen jeke ómirdiń arasy – naqty bólingen.
Al qonaq shaqyrý dástúri – Araılym úshin tipti erekshe. Nemister dastarhandy qarapaıym etedi. Aıtýynsha, kóbine jaı grılmen shekteledi.
“Men týǵan kúnimde eki tort pisirip dastarhan jaıǵanymda, bári tańǵaldy,” – deıdi ol.
Dúkender de erekshe júıemen jumys isteıdi: kóbisi 21:00-ge deıin ashyq, biraq jeksenbide – túgel jabyq, eshqaısysy jumys istemeıdi eken. Bul – otbasylyq jáne rýhanı kún. Demalys kúnderin nemister tabıǵatqa shyǵýǵa, jaqyndarymen ýaqyt ótkizýge arnaıdy. Osy sebepti, azyq-túlikti aldyn ala josparlap alý – kúndelikti tártipke engen.
Ana jáne otbasy: Germanıadaǵy qoldaý júıesi
Qazir Araılym – otbasyly, jasy úshten asqan qyzy bar. Germanıada januıa qurǵan ol balaly bolǵan analarǵa jasalatyn jaǵdaılardan da jaqsy habardar.
Germanıada ata-analarǵa arnalǵan áleýmettik tólemder kólemi kelesideı:
- Elterngeld – jańa týǵan balanyń kútimine baılanysty járdemaqy. Aıyna 300–1800 eýro aralyǵynda.
- Kindergeld – 18 jasqa deıin (oqyp júrgen bolsa – 25 jasqa deıin) aı saıyn 255 eýro kóleminde tólenetin balaǵa arnalǵan tólem.
Balabaqshalar da jaqsy damyǵan. Keıbir jeke mekemeler 6–9 aılyq balalardy qabyldaı alady. Memlekettik balabaqshalar kóbine 1–1,5 jastan bastap qabyldaıdy. Eldiń kóptegen óńirlerinde 3 jastan bastap balabaqshaǵa tegin qabyldaıdy.
Balabaqsha tólemi 3 jasqa deıingi balalar úshin otbasynyń tabysyna qaraı esepteletini taǵy bar.
Ekologıa, tártip jáne erkindik: Germanıalyq ómir salty
Araılym Germanıada turǵan birneshe jyl ishinde qoǵamnyń birneshe ereksheligine nazar aýdarǵan. Eń birinshi, ony germanıalyqtardyń ýaqyt pen tártipke degen erekshe qurmet tańǵaldyrady. Adamdar kún tártibin naqty saqtaıdy, qoǵamdyq oryndarda bir-birine syılastyqpen qaraıdy: kezekte turý, jol berý, belgilengen erejelerdi saqtaý – bári qalypty jaǵdaı.
Araılymnyń aıtýynsha:
“Munda eshkimdi arnaıy qadaǵalap jatqan joq, biraq barlyǵy óz jaýapkershiligin sezinedi. Bul – erkindik pen tártiptiń úılesimi”.
Ol bul mádenıetti qazaq halqynyń "tártipke baǵynǵan qul bolmaıdy" degen danalyǵymen baılanystyrady. Sebebi, bul qoǵamda tártip – adamdy shekteıtin emes, oǵan erkindik pen múmkindik beretin qundylyq retinde qabyldanady.
Sonymen qatar, ekologıalyq sana deńgeıiniń joǵary bolýy da erekshe áser qaldyrǵan. Qaldyqtardy suryptaý – barlyq jerde qalypty tájirıbe. Energıany únemdeý, qaıta óńdeý mádenıeti, sýdy bosqa aǵyzbaý – bári adamnyń ishki tárbıesiniń kórinisi ispetti.
“Velosıped joldary árbir kóshede bar, adamdar kólikke emes, kóbine velosıpedke otyrady. Bul – tek ekologıa úshin emes, óz densaýlyǵy úshin de jaýapkershilik ekenin kórsetedi.”
Araılym eki eldi salystyrmaıdy. Biz de odan aýlaqpyz. Degenmen, ár eldiń óz artyqshylyǵy men kemshin tustary bary jasyryn emes.
Keıipkerimizdiń aıtqan áńgimesine qaraǵanda Qazaqstandy, jalpy qazaqtardy ereksheleıtin basty qasıetter:
- Adamdar arasyndaǵy jyly qarym-qatynas
- Baýyrmaldyq, úlkenge qurmet, kishige izet
- Qonaqjaılyq eken.
Germanıadaǵy jaǵymdy jaqtar:
- Bilim júıesiniń erkindigi, ǵylymǵa qoldaý
- Kóptegen stıpendıalyq baǵdarlamalar
- Ekologıaǵa jaýapkershilik, qaldyqtardy suryptaý
Biraq:
- Germanıada búrokratıa kóp, qarapaıym qujattar uzaq rásimdeledi
- Sıfrlandyrý jaǵynan Qazaqstan kósh alda eken: Germanıada qolma-qol aqsha jıi qoldanylady
- Kaspi sıaqty zamanaýı qarjy júıesi múlde joq
Araılym Germanıanyń oqý júıesinde de erkindik kóp ekenin aıtady. Máselen, stýdentterge leksıaǵa qatysý mindetti emes, esesine qosymsha pánderdi tańdaýda erkindik berilgen. Bul stýdentti jaýapkershilikke, ýaqytty durys basqarýǵa úıretedi.
Nemis tártibi men qazaqy júrek
Araılym Qazaqstannan kóship kelgen nemis ultynyń ókilderimen de jaqsy aralasady. Olardyń ishinde enesiniń kórshileri – keıbir qazaq dástúrlerin áli kúnge deıin saqtap júrgender de bar eken.
"Qazaqstannan kóship kelgen nemis januıasy – eń meıirimdi otbasy, olar Qazaqstan jaıly árqashan erekshe yqylaspen aıtady, áli kúnge deıin keıbir qazaq dástúrlerin saqtap keledi, ári bizdiń qazaqqa tán qonaqjaılyǵymyzben jergilikti nemisterden erekshelenedi", - deıdi ol.
Araılym – óz jolyn taba bilgen, eki mádenıettiń toǵysynda ómir súrip, ulttyq qundylyqtardy jańa ortada saqtaı bilgen qazaq qyzy. Onyń áńgimesi – shetel kórgisi keletin jastarǵa shabyt, ata-analarǵa senim jáne ómirge jańasha kózqaras beredi.
“Ata-anamnyń bizdi shetelde oqytatyn materıaldyq jaǵdaıy kelmese de, bilimge yntalandyrdy. Kishkentaıymyzdan bizge qymbat ensıklopedıalar alyp berip, oqý men izdeniske qyzyqtyrdy. Sol senimniń arqasynda men Germanıada, al aǵam Anglıada oqydy. Ata-ananyń balaǵa degen senimi – eń úlken ınvestısıa dep bilemin,” – deıdi Araılym.
Ol búginde bilim, tárbıe, mádenıet pen bolashaqqa baǵyttalǵan úmittiń ıesi retinde, qyzyna ózi alǵan qundylyqtardy darytqysy keledi. Jáne Qazaqstan men Germanıanyń artyqshylyqtaryn qatar kórý arqyly, qos álemniń eń jaqsylaryn biriktirip ómir súrý múmkin ekenin dáleldep júr.