Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstri Svetlana Jaqypova QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq komýnıkasıalar qyzmetinde ótken brıfıńte Qazaqstanda múgedektigi bar adamdardyń ómir súrý sapasyn arttyrý úshin qabyldanyp jatqan sharalar týraly aıtty.
EHÁQM basshysy sóz basynda búginde Qazaqstanda múgedektigi bar 725 myńnan astam adam turatynyn, onyń 58%-y eńbekke jaramdy, 26,9%-y zeınetkerlik jasta, 15,1%-y 18 jasqa deıingi balalar ekenin habarlady.
«Erekshe qajettilikteri bar adamdar úshin olardy áleýmettik oqshaýlaý, kemsitýshilik, ınfraqurylymnyń jetkiliksiz qoljetimdiligi, eńbek naryǵyndaǵy teń emes múmkindikter, arnaýly áleýmettik qyzmetterdiń sapasynyń tómendigi jáne basqa da máseleler áli de ózekti bolyp otyr. Olardy sheshý úshin Memleket júıeli sharalar keshenin dáıekti túrde qabyldaýda», – dedi Svetlana Jaqypova.
Qazaqstanda 2025 jylǵa deıin múgedektigi bar adamdardyń quqyqtaryn qamtamasyz etý jáne ómir súrý sapasyn jaqsartý jónindegi ulttyq jospar iske asyrylýda. 2023 jyly BUU-nyń Múgedekterdiń quqyqtary týraly konvensıasyna Fakúltatıvtik hattama ratıfıkasıalandy.
Áleýmettik kodeks sheńberinde múgedektigi bar adamdardy áleýmettik qorǵaýdyń kóp deńgeıli júıesi engizildi, onyń ishinde: memlekettik kómek jáne járdemaqylar men áleýmettik tólemder túrindegi qoldaý, áleýmettik ońaltý sheńberinde aǵzanyń joǵalǵan fýnksıalaryn óteý, arnaýly áleýmettik qyzmetter kórsetý, jumysqa ornalastyrý.
Sondaı-aq respýblıkada múgedektigi bar adamdardy áleýmettik qamtamasyz etýdiń úsh deńgeıli júıesi qalyptasty.
Birinshi deńgeı (bazalyq) – memlekettik búdjetten múgedektigi boıynsha memlekettik áleýmettik járdemaqy. Onyń mólsheri múgedektiktiń tobyna jáne sebebine, sondaı-aq tıisti qarjy jylyna arnalǵan «Respýblıkalyq búdjet týraly» zańda belgilengen eń tómen kúnkóris deńgeıine baılanysty bolady. Kúnkóris deńgeıiniń ósýine baılanysty járdemaqy mólsheri jyl saıyn ınflásıa deńgeıine kóterilýge kepildik beriledi.
«2024 jylǵy 1 qańtardan bastap járdemaqy mólsheri 7%-ǵa ósti. Mysaly, jalpy aýrýdan múgedektigi bar adamdar úshin járdemaqy mólsheri ótken jylmen salystyrǵanda: birinshi top úshin – 89,2 myń teńgeden 95,5 myń teńgege deıin; ekinshi top úshin – 71,4 myń teńgeden 76,4 myń teńgege deıin; úshinshi top úshin – 48,7 myń teńgeden 52 myń teńgege deıin ósti.
2024 jylǵy 1 maýsymdaǵy jaǵdaı boıynsha járdemaqy alýshylardyń sany 541,8 myń adamdy quraıdy, al onyń ortasha mólsheri – 74 myń teńge. Bul rette sońǵy 6 jylda múgedektigi boıynsha járdemaqynyń ortasha mólsheri 2,3 eseden astam ósti», – dep atap ótti Svetlana Jaqypova.
Ekinshi deńgeı (mindetti) – Memlekettik áleýmettik saqtandyrý qorynan (budan ári – MÁSQ) tólenetin áleýmettik tólemder. Olardyń mólsheri qyzmetkerdiń tabysyna, jalpy eńbek etý qabiletinen aıyrylý dárejesine jáne mindetti áleýmettik saqtandyrý júıesine qatysý ótiline tikeleı baılanysty. Úkimettiń sheshimderine sáıkes MÁSQ-ten tólenetin áleýmettik tólemder mólsheri jyl saıyn ınflásıa deńgeıine baılanysty kóteriledi, 2024 jyly – 7%-ǵa artady. Osy jylǵy 1 maýsymdaǵy jaǵdaı boıynsha 93,7 myń adam eńbekke qabilettiliginen aıyrylý boıynsha áleýmettik tólemderdi aldy, olardyń ortasha mólsheri 57 myń teńgeden asady.
Úshinshi deńgeı – eger eńbek etý qabiletinen aıyrylý eńbek mertigýimen nemese kásiptik aýrýmen baılanysty bolsa jáne zardap shekken jumyskerdiń paıdasyna jazataıym oqıǵalardan mindetti saqtandyrý sharty jasalǵan jaǵdaıda saqtandyrý uıymynan saqtandyrý tólemderi.
Qazirgi ýaqytta 871 uıym múgedektigi bar adamdar úshin arnaýly áleýmettik qyzmetter kórsetedi. 2025 jyldan bastap arnaýly áleýmettik qyzmetterdi jan basyna qarjylandyrý engizilýde, bul jeke bıznesti tartýǵa yqpal etetin bolady. Bul shara arnaýly qyzmet kórsetetin uıymdardyń jelisin keńeıtýge jáne olardy shalǵaıdaǵy aýyldyq eldi mekenderge jetkizýge múmkindik beredi.
Áleýmettik kodeksti iske asyrý aıasynda «syıymdylyǵy shaǵyn úıler» jobasy bastaldy, onyń maqsaty turǵylyqty jeri boıynsha múgedektigi bar balalardy kúndizgi kútimmen jáne áleýmettendirýmen qamtamasyz etý, sondaı-aq ata-analarǵa jumysqa ornalasýǵa múmkindik berý bolyp tabylady.
Qazaqstanda múgedektigi bar adamdar úshin 35 ońaltý ortalyǵy jumys isteıdi. Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha 2025 jylǵa deıin eresekter men balalarǵa arnalǵan taǵy 12 ońaltý ortalyǵyn salý jumystary júrgizilýde. Ortalyqtar Semeı jáne Taraz qalalarynda ashylǵan. Bıyl Kentaý jáne Aqtóbe qalalarynda ortalyqtardyń qurylysy aıaqtalady dep kútilýde.
Sonymen qatar elimizdiń alty óńirinde aýtızm spektri buzylǵan jáne basqa da mentaldyq buzýshylyǵy bar balalarǵa (Shyǵys Qazaqstan, Pavlodar, Jetisý, Jambyl, Qostanaı oblystary, Shymkent qalasy) arnalǵan kúndizgi bolý ortalyqtary ashyldy.
Birneshe jyldan beri múgedektigi bar adamdarǵa ońaltýdyń tehnıkalyq quraldary men qyzmetterin óndirýshiler men jetkizýshilerdi óz betinshe tańdaýǵa múmkindik beretin Áleýmettik qyzmetter portaly jumys istep keledi. Portal ońaltýdyń jeke baǵdarlamalaryn oryndaý kórsetkishin 93%-ǵa deıin arttyrýǵa, sondaı-aq taýarlar men qyzmetterdi usyný prosesteriniń ashyqtyǵyn qamtamasyz etýge múmkindik berdi. Estý jáne kórý qabileti nashar adamdar úshin Portaldyń qoljetimdi mobıldi nusqasy engizildi.
Qazaqstanda birinshi toptaǵy múgedektigi bar 29 myńnan astam adamǵa jeke kómekshilerdiń, 8 myńnan astam múgedektigi bar adamǵa ymdaý tili mamanynyń qyzmetteri usynylady. 147 ınvataksı qyzmeti jumys isteıdi, olardyń qyzmetterin 25 myńǵa jýyq adam paıdalanady.
Múgedektigi bar adamdardy jumyspen qamtý úsh baǵyt boıynsha júzege asyrylady.
Birinshisi – aýyr jumystardaǵy, eńbek jaǵdaılary zıandy, qaýipti jumystardaǵy jumys oryndaryn esepke almaǵanda, jumys oryndary sanynyń 2-den 4% - na deıingi mólsherdegi jumys oryndaryn kvotalaý. 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha 8 myńǵa jýyq múgedektigi bar adam jumysqa ornalastyryldy. 2024 jyldyń birinshi toqsanynyń qorytyndysy boıynsha 4 myń adam jumysqa ornalastyryldy.
Ekinshisi – jumys berýshilerge arnaıy jumys oryndaryn jabdyqtaý boıynsha jabdyqtardy satyp alý, montajdaý jáne ornatý shyǵyndaryn óteý úshin sýbsıdıalar berý. Osy tetik sheńberinde jumysqa ornalastyrylǵan múgedektigi bar adamdardyń jalaqysy úsh jyl ishinde sýbsıdıalanady. 2018 jyldan bastap sýbsıdıalaý sheńberinde 600-den astam jumys orny uıymdastyryldy.
Úshinshisi – múgedektigi bar adamdardy kásiptik oqytýdy, «Bastaý Bıznes» jobasy boıynsha kásipkerlik negizderine oqytýdy, bos jumys oryndaryna jáne sýbsıdıalanatyn jumys oryndaryna jumysqa ornalastyrýdy kózdeıtin jumyspen qamtýǵa járdemdesýdiń belsendi sharalaryna tartý. Jyl basynan beri atalǵan sharalarmen 11,6 myń múgedektigi bar adam qamtyldy, onyń ishinde 8,3 myń adam jumysqa ornalastyryldy, 1,8 myń adam turaqty jumyspen qamtyldy.
Budan basqa 2023 jyldan bastap halyqtyń áleýmettik osal toptaryna bıznesti damytýǵa 400 AEK-ke deıingi mólsherde granttar beriledi. Qazirgi ýaqytta 702 múgedektigi bar adam osyndaı qoldaýǵa ıe boldy.
Qazaqstannyń barlyq óńirlerinde múgedektigi bar adamdar úshin qoljetimdi jáne kedergisiz orta qurý boıynsha jumystar josparly túrde júrgizilip jatyr. Qoljetimdiliktiń ınteraktıvti kartasy saıtyna engizilgen nysandardy beıimdeý boıynsha 35 myńnan astam basym nysandar anyqtaldy. 2021-2022 jyldary 8 myńnan astam nysan beıimdeldi. 2023 jyldan bastap 2027 jylǵa deıin jyl saıyn keminde 5 myń obekt (5 jylda 27 myń) beıimdelýi tıis. 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha 2021-2022 jyldardy eskere otyryp, 13 857 nysan beıimdeldi.
2023 jylǵy 1 shildede Áleýmettik kodekstiń qabyldanýyna oraı elimizde múgedektigi bar adamdardy áleýmettik qorǵaý, arnaýly áleýmettik qyzmetter kórsetý jáne áleýmettik qamsyzdandyrý salasyndaǵy zańnamanyń saqtalýyn baqylaýdy júzege asyrý quzyretine kiretin memlekettik áleýmettik qorǵaý ınspektorlary ınstıtýty engizildi. Ótken jyly áleýmettik ınspektorlar barlyǵy 1 127 tekserý, 2024 jyldyń basynan beri 1396 tekserý júrgizdi. Óńirlerdegi áleýmettik ınspektorlar múgedektigi bar adamdardyń zańdy quqyqtaryn qamtamasyz etý úshin áleýmettik ınfraqurylym obektilerinde beıimdeý is-sharalaryn júrgizýde oń dınamıkany atap ótti.
2024 jyly múgedektigi bar adamdardyń ómir súrý sapasyn arttyrý salasyndaǵy Eńbek jáne áleýmettik qorǵaý mınıstrligi jumysynyń negizgi baǵyttary.
Birinshisi – QR ınklúzıvti saıasatynyń tujyrymdamasyn ázirleý jáne qabyldaý, ony iske asyrý árbir azamat, damýdyń jeke erekshelikterine qaramastan, laıyqty ómir súrýge jáne óziniń áleýetin iske asyrýǵa múmkindigi bar qoǵam qurýǵa múmkindik beredi.
Ekinshisi – azamattardyń qajettilikterin eskere otyryp, olardyń sapasyn arttyrý maqsatynda áleýmettik qyzmetter kórsetý júıesin transformasıalaý.
Úshinshisi – halyqqa áleýmettik qyzmet kórsetý ortalyqtarynyń qyzmetin sıfrlandyrý. Qaraǵandy jáne Shyǵys Qazaqstan oblystarynda pılottyq joba júzege asyrylýda.
Tórtinshi – tehnıkalyq quraldar men ońaltý qyzmetteriniń keıbir túrlerin monetızasıalaý. Birinshi kezeńde ortopedıalyq aıaq kıim men gıgıenalyq quraldardy monetızasıalaý qarastyrylady.
Besinshi – ońaltý is-sharalarynyń tıimdiligin baqylaýǵa jáne jaqsartýǵa kómektesetin sıfrlyq ońaltý kúndeligin ázirleý.
Altynshy – Áleýmettik salany damytýdyń birinshi ulttyq ǵylymı ortalyǵyn jańǵyrtý. Onyń bazasynda múgedektigi bar adamdardy tabysty, tıimdi ońaltý maqsatynda jańa tehnologıalardy ázirleý jónindegi jekelegen zerthanalar qurylatyn bolady.
Jetinshisi – árbir azamatqa jeke jáne tıimdi tásildi usynatyn áleýmettik jáne kásiptik ońaltýdyń sıfrlyq hattamalaryn engizý.