Quttybek Jaqyp «JaQut» atty kórmesin Táýelsizdik kúnine arnady
Ábilhan Qasteev atyndaǵy QR Memlekettik óner mýzeıinde QR-nyń eńbek sińirgen mádenıet qaıratkeri, Qazaqstannyń sándik-qoldanbaly óner sýretshisi Quttybek Jaqyptyń «JaQut» atty jeke kórmesi ashyldy. Kórme elimizdiń Táýelsizdik kúnine arnalǵan. Ónerdiń óz ókilderi jınalǵan mádenı is-sharada sýretshiniń shyǵarmashylyǵyna arnalǵan «Quttybek Jaqyp» álbomy men «JaQut» katalogynyń tusaýy kesildi.
Qoıdyń, sondaı-aq ózge de tuıaqty úı janýarlarynyń terisin tutas kúıinde paıdalanyp, oǵan túrli taqyrypta beder, «oıma sýret» salý – Quttybek Jaqyptyń derbes shyǵarmashylyq ónertabysy, patenttelgen tehnıkasy.
Sál sheginis. Qazaq óneriniń tutas bir dáýirin sóz etkende Qurasbek Tynybekov esimin atamaý múmkin emes. Ol – Qazaqstandaǵy ulttyq gobelen óneriniń negizin qalaýshy. Búgingi keıipkerimiz sol Qurasbek Tynybekovteı tulǵanyń baýyry. Sýretshi bir suhbatynda: «Men kóp nárseni úlken aǵam Qurasbekten úırendim. Ol, sózsiz, meniń ónerdegi eń basty ustazym. Al búgin dástúr jalǵastyǵymen aǵam negizin qalap ketken ónerge óz úlesimdi qosyp, ulttyq qoldanbaly ónerdiń zamanaýı álemde óristeýine atsalysyp jatyrmyn», – degeni bar.
«JaQut» kórmesi ornalasqan zaldyń esigi aıqara ashylǵanda, aldymyzdan berekeli, obrazǵa baı, qazaqtyń bitim-bolmysyn pash etetin qanyq tústi ǵajap týyndylar jarq etti. Ónertanýshylardyń aıtýynsha, Quttybek Jaqyp týyndylarynda petroglıfıka jetekshi orynǵa ıe. Kartınanyń bir keńistiginen tutas álemdi – adamdardy, janýarlardy, sondaı-aq tylsym kúsh sanalatyn Kúnbeıneli Qudaıdy kóremiz.
«Tabyný» pannosynda qushaq ashyp turǵan bul beıne týyndynyń dál ortasynda ornalasqan. Kúnbeıneli Qudaı obrazy «Aqsuńqar» týyndysynda da kezdesedi. Ol kompozısıa sheńberiniń ortasynda tur jáne aq qus denesiniń túıini, kún shashaqty órimi bolyp keledi. Dıskti pyraqqa mingen bes salt atty ustap tur. Suńqardyń bas jaǵynda oljasyn qysa ushyp, erkin qalyqtaǵan qustar kórinedi.
«Qus joly» degen teri panno kompozısıasynda qoıý qara aspanda san juldyz jarqyraı, jymyńdap tur. Ondaǵy buralań aq syzyqtar shoqjuldyzdar obrazyn beıneleıdi. Aspanda halyq fólklorynda joǵarǵy álemdi tanytatyn obrazdar – ashyq tústi qustar ushyp júr.
«Qus joly» pannosynyń arǵy jaǵyna sýretshi «Túıeler saltanaty» atty kórkem sýretin salǵan. Bul – stıldengen kópfıgýraly kompozısıa. Ómir saltanaty, meıram, shattyq sekildi adamı sezimderdi sezinýge bollady. Bul jerdegi elementterdiń barlyǵy adamdar, ańdar, qustar, kıiz úıler men ma- zarlardyń ásem plasıkasynyń tutastyǵyn qurap tur.
«Otbasy» pannosy da kóz qýantady. Úsh iri beıne – bir er adam men shettegi eki áıel pishini beınelengen sheńber kompozısıa ortalyǵy. Dóńgelek tabanynda ańyz boıynsha túrkilerdiń túpki tegi sanalatyn qasqyr beınesi kórinis tapqan. Týyndydaǵy basqa keıipkerler: aspanǵa aq jamylǵylaryn serpip jatqan áıelder, qarýly salt attylar, ań aýlaý sátteri, totemdik ańdar men qustar kishi ólshemmen berilgen. Bul beınelerdiń barlyǵy kompozısıanyń bas keıipkerleri beınelengen ortalyq bólikti tolyqtyryp tur.
«Baqyt» atyna saı lırıkalyq kóńil kúıge toly kórindi bizge. Onda ár tańnyń, ár kúnniń mahabbat, senim, qýanysh, shattyq sıaqty adamǵa tán nurly sezimderi sonshalyqty tazalyqpen kórsetilgen.
«Jeńis» shyǵarmasynan qolyndaǵy naızasyn basynan asyra ustap turǵan jeńisti beıneleıtin áıeldiń monýmenttik obrazyn kóresiz. Áıel jeńilis tapqan, aýzyn ashyp aqyryp turǵan jyrtqyshtyń ústinde tur. Bul jerde kompozısıa ortasynda kún sımvoly beınelengen. Biraq jeńimpaz áıel músini aldyńǵy planda berilgen, kúnnen áldeqaıda úlken kórinedi. Aınala shattyq pen qýanyshqa toly. Salt atty erler men áıelder beınelengen. Bul obrazdardyń bári kópten kútken jeńisti bederlep tur.
«Qansonar» týyndysynda túgi qysqa qyrqylǵan teriniń aq barqyt fonynda at ústindegi ańshynyń úlken múıizdi buǵyny qýyp kele jatqan qara tústi sulbasyn kóremiz. Jeteginde tazysy bar. Aspandy sharby bulttar kómkergen. Kún de erekshe jarqyrap tur. Aspan shegi tolqyn syzyqtarmen qar jamylǵan dalaǵa ulasady.
Quttybek Jaqyptyń gobelenderine de jarqyndyq, ashyqtyq tán. Týyndylarynyń kópshiligi faktýralyq sıpatymen, gobelen betiniń qosymsha sándik bederlenip árlenýimen erekshelenedi. «Alyptar kúresi», «Jeńimpaz», «Jylan arbaýshy», «Shaǵylys» sıaqty gobelenderinende fon men naqyshtyń teń dárejeli bolýymen sıpattalatyn qazaq oıýy kompozısıasy prınsıpine júginedi.
Sýretshi ǵajap gobelendermen qatar, baıaǵy ájelerimizdiń izimen, tekemet, kıizderdi qol ádisimen jasaýdyń kóne tehnologıasymen ystyq kúıde basý tehnıkasy arqyly úlken kólemdi kıiz pannolar jasap shyǵardy. Olardyń arasynan qazaq oıýy motıvteri stılısıkasynda oryndalǵan «Aýdaryspaq», «Kúres», «Oılan!», «Kóktem», «Kúz», «Temirqazyq», «Qus» kompozısıalaryn erekshe atap ótýge bolady. Máselen, «Qus» gobeleni arqarlar men qustardyń stıldengen beınelerinen turady. Bir qaraǵanda qanatty qustardyń adamdarǵa aınalyp ketip jatqanyn baıqaýǵa bolady.
Jaquttaı jarqyraǵan «JaQut» kórmesinde Á.Qasteev atyndaǵy QR MÓM-niń dırektory Gúlaıym Jumabekova, dırektordyń kórme isteri jáne syrtqy baılanystar jónindegi orynbasary Móldir Bıgeldıeva, Ońtústik sýretshiler aqsaqaly, QR Memlekettik syılyqtyń laýreaty, «Qurmet» ordeniniń ıegeri, sýretshi Nasyr Rýstamov jáne Qazaqstannyń qolónershiler odaǵynyń tóraǵasy Aıjan Bekqulova sóz sóılep, keıipker atyna jyly lebizderin arnady.
– Avtordyń teriden jasalǵan sándik pannolary monohrom túster gammasyna úıles salmaqty óń berer palıtraǵa ıe bolýymen erekshelenedi. Tabıǵı túktiń túsi men faktýrasyn óz yńǵaıyna paıdalana bilgen avtor beınelerdiń shynaıylyǵyn naqtylap bekite tústi. Ónerdiń bul túrin shartty túrde «terige oıma sýret salý» (oıma sýret) dep ataýǵa bolady. Oıyndaǵy beıneni túsirý úshin sýretshi keı tusta qajetsiz túkti qyrqyp, keıde alyp tastap, birde qysqartyp ne óz qalpyn saqtaı otyryp bederli sýretter jasaıdy. Sýretshiniń týyndylary kóz arbaıdy. Sýretshi sekildi kórermen de burynnan bar nárseniń jańa qyryn baıqap, beınesin tanyp bilgendeı kúıge túsedi. Jumys kezinde ol teridegi túkti mánerlep qıyp qana qoımaı, terini boıaýǵa arnalǵan boıaýmen túsin kúńgirttendiredi, sondaı-aq akrıl jáne maıly boıaýlardy paıdalanady. Nemese bylǵarynyń tabıǵı túsin keltirý úshin keı tusynyń túgin qaldyryp, keı pushpaǵyndaǵy túkti túgel qyrqyp tastaıdy. Nátıjesinde ǵajaıyp obrazdar dúnıege kelgen.
Ónerge tyńnan túren salǵan Quttybek Jaqyptyń mal terisine beder salýy – sýretshi daryny men eńbeginiń jemisi. Endi osy tabıǵı materıaldyń sýretshi qıalymen zamanaýı ıntererdi kóriktendirer sándik-qoldanbaly óner qajetin óteıtin, avtorlyq tóltýma buıymǵa aınalǵany ǵajap jetistik, – deıdi ónertanýshy, Qazaqstan Sýretshiler odaǵynyń múshesi, «JaQut» kórmesiniń kýratory Natalá BAJENOVA.
Fotolar Qaırat