Búginde búkil álemde bir kúnde 10 myń qadam júrý sánge ári ádetke aınalyp barady. Demek, adamdar kúnine 10 myń adym attaý arqyly densaýlyqqa kóp paıda keltirýge bolady degenge senedi degen sóz.
Uzaq ýaqyt boıy on myń qadam júrý normasy salaýatty ómir saltyn ustanýdyń altyn erejesi bolyp sanaldy. Dúnıe júzindegi mıllıondaǵan adamdar júrekti nyǵaıtý, qant dıabetin, qan qysymyn baqylaýǵa alý jáne salmaq joǵaltý úshin kóp júrý kerek degen senimde. Bulaı tujyrymdaýdyń aınalasynda tutas bir ındýstrıa paıda boldy – olar: júrgen qadamdy ólsheıtin mobıldi qosymshalar, fıtnes bilezikter jáne qadamdardy sanaý qoldanbalary. Alaıda, shyn máninde, on myń qadam júrý eshqandaı da sıqyrly formýla emes, bul jaı ǵana birneshe jyl buryn marketologtarǵa unaǵan kezdeısoq san. Shyn máninde jaıaý júrý aǵzaǵa qalaı áser etedi, qadamdardy sanaý kerek pe jáne saý bolý jáne artyq salmaqtan arylý úshin qansha júrý kerek? Búgin osy taqyrypta oı órbitýdi jón kórdik.
Marketıńtik qadam
Kún saıyn on myń qadam júrý ıdeıasy Japonıada kezdeısoq paıda bolǵan. Tokıodaǵy eń iri klınıkalardyń biriniń basshysy Ivao Ohıa ınjener Iýrı Katomen sóılesip otyryp, qazirgi japondyqtar qozǵalýdy toqtatty dep shaǵymyn aıtady. Bul onyń aıtýynsha, júrek aýrýy men semizdikke shaldyǵý jaǵdaılarynyń kóbeıýine ákeldi. Osy kezde Ohıaǵa ár japondyqty kúnine on myń qadam júrýge májbúrleý arqyly ulttyń densaýlyǵyn saqtaýǵa bolady dege oı keledi. Bul ıdeıa ınjenerge de unaıdy jáne ol birden jumysqa kirisedi. Eki jyldan keıin, 1965 jyly Kato Yamasa Tokei Keiki naryqta jańa qurylǵyny - álemdegi alǵashqy patenttelgen júrgen qadamdy esepteıtin "shagomerdi" usyndy.
Ónertabys Manpo-kei dep ataldy, bul japon tilinen aýdarǵanda «on myń qadamdy eseptegish» degendi bildiredi. Syrtqy túri boıynsha qurylǵy eski qalta saǵattaryna uqsaıdy. Onda dóńgelek terý jáne eki kórsetki boldy: kishkentaıy myńdaǵan qadamdardy, al úlkeni júzdegen qadamdardy kórsetti. Sheńber on myńmen aıaqtaldy, sodan keıin sanaq qaıtadan bastalatyn.
Katonyń on myń qadamynyń paıdasy týraly ǵylymı dálelder bolmasa da, onyń tańdaǵan sany marketıńtik naýqanǵa jaqsy úılesip ketti. Ol ońaı este qaldy, jarnamalyq uranynda jaqsy estildi, eń bastysy — 10 000 degen sanǵa arnalǵan ıeroglıf jaıaý júrginshige uqsady. Marketologtardyń esebi durys boldy jáne Japonıada júrgem adymdy esepteıtin qurylǵy tez tanymal boldy. Kóp uzamaı tipti on myń qadamdy jaıaý júetinderdiń úlken qaýymdastyǵy paıda boldy. Degenmen, bul trend jalpy álemge taralýyna jarty ǵasyr, ıaǵnı 50 jylǵa jýyq ýaqyt qajet boldy. Sebebi bizde 10 myń qadam júrý bertinde, shamamen 10 jyldaı buryn tanyla bastady.
On myń qadamnyń paıdasy jaıly dálelder joq
Kúnine on myń qadamnyń paıdasy týraly tujyrymdy qaıta tekserýdi jón kórgender de tabyldy. Alaıda, ǵalymdar jasaǵan tujyrymdardyń qarama-qaıshylyqtary da shyqty jáne kúndelikti 10 myń adym attap júrgenderdi shatastyra túskendeı. 2019 jyly jarıalanǵan alǵashqy mańyzdy zertteýlerdiń biri ártúrli aýrýlardan bolatyn ólim qaýpin aıtarlyqtaı azaıtý úshin 4,4 myń qadam jasaý kerektigin kórsetti. Basqa ǵalymdar kún saıyn jeti myń qadam jasaý jetkilikti dep eseptese, basqalary segiz myń, al sońǵy málimetterge sáıkes ońtaıly táýliktik mólsherleme toǵyzdan on jarym myńǵa deıin bolý kerek bolyp shyqty.
Massachýsets ýnıversıtetiniń Densaýlyq monıtorıńi ortalyǵynyń profesory Katrın Túdor-Lokk ta qansha qadam jasaý eń qolaıly bolatynyn anyqtaýǵa tyrysty. Alaıda, bul ońaıǵa soqpady. Birinshiden, Túdor-Lokktyń aıtýynsha, barlyq derlik qadamdyq sanaý qurylǵylarynda báribir naqtylyq joq, sondyqtan naqty derekterdi alý keıde múmkin emes. Ekinshiden, zertteý barysynda serýendeý prosesinde qansha qadam jasaýǵa ǵana mán bergen durys emes ekeni anyqtaldy. Mańyzdysy, júrý jyldamdyǵyna mán berýde eken. «Qozǵalys qarqyndylyǵy joǵarylaǵanda, júrek sál jyldamyraq soǵyp, qan aǵymy jyldamdaıdy, jasýshalardyń qabyrǵalary arqyly kóbirek qajetti zattar ótedi. Denedegi barlyq nárse tezdeıdi», - deıdi Túdor-Lokk.
Profesordyń pikirinshe, júrý densaýlyqqa qandaı paıda ákeletini qozǵalystyń jyldamdyǵyna baılanysty. Onyń esebinshe, eń durysy, siz tez qozǵalýyńyz kerek jáne sóıleýge tyrysqanda tynys alýyńyzǵa kedergi kelýi kerek.
Jaıaý júrý paıdaly bolýy úshin mınýtyna keminde 100 qadam jasaý kerek.
Ǵalymdar kóptegen zertteýler júrgizgenimen, olar jaqsy forma men ál-aýqatty saqtaý úshin qansha qadam jasaý kerektigi týraly ortaq sheshimge sol kúıi kele almady. Sondyqtan on myń qadamnyń paıdasy týraly resmı usynystar joq. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy fızıkalyq belsendilikti, onyń ishinde jaıaý júrýdi mınýttarmen ólsheýge keńes beredi. Uıym aptasyna 100-300 mınýtty ortasha qarqynmen nemese 75-150 mınýtty qarqyndy rejımde ótkizýdi usynady.
Júrýdiń paıdasy
Barlyq zertteýlerde ǵalymdar men dárigerlerdiń oılary bir jerge toǵysatyn tusy da bar - ol: qansha júrgeniń mańyzdy emes, bastysy - bir orynda otyrmaý.
«Biz qımyl-qozǵalyssyz ómir salty nashar ekenin bilemiz. Eger siz kúnine orta eseppen bes myńnan az qadam jasasańyz, bul salmaqtyń ósýine, súıek massasynyń joǵalýyna, bulshyqet atrofıasyna, qant dıabetine jáne basqa da kóptegen máselelerge ákelýi múmkin», — deıdi Túdor-Lokk.
Profesordyń pikirinshe, dıvannan nemese keńse kreslosynan turý otyrýdan góri paıdaly, al eger tipti jaıaý júretin bolsańyz, oń ózgerister kóp kúttirmesi anyq. Ol ómirlik kórsetkishterdi jaqsartý úshin kúnine 2 myń qosymsha qadam jasaý jetkilikti ekenin túsindirdi (shamamen 20 mınýt serýendeý)
Únemi serýendeý júrek-qan tamyrlary densaýlyǵyn jaqsartady, júrek aýrýynyń qaýpin azaıtady, bulshyqetter men súıekterdi nyǵaıtady
Denege berer paıdasynan basqa, serýendeý adamnyń emosıonaldy jaǵdaıyna oń áser etedi, deıdi Gýsakova esimdi dáriger. Ol kúndelikti serýendeý kúızelis pen mazasyzdyq belgilerin azaıtyp, kóńil-kúıdi jaqsartyp, tanymdyq qabiletterin arttyratynyn atap ótti. Biraq jaıaý júrýdiń basty artyqshylyǵy — onyń qol jetimdiligi. Serýendeýge shyǵý úshin arnaıy jabdyq satyp alýdyń, jattyqtyrýshyny jaldaýdyń nemese arnaıy daǵdylardy damytýdyń qajeti joq. Belsendiliktiń bul túrin kez-kelgen jastaǵy jáne kez-kelgen fızıkalyq formadaǵy adamdar jasaı alady.
Jaıaý júrý qaýipti bolýy múmkin be?
Mamandardyń aıtýynsha kóptegen adamdar úshin jaıaý júrý – qaýipsiz. Deıturǵanmen, jaıaý júrýdiń de keıbir qaýipti jaqtary men keri áserleri bar eken. Dárigerlerdiń aıtýynsha, serýendeý kelesideı jaǵdaılarda densaýlyqqa zıan keltirýi múmkin:
- Óte kóp júrý. Qarqyndy jattyǵýlar keıde býyn problemalaryna ákeledi: tize, jambas jáne tobyq;
- Arnaıy fızıkalyq formasyz júrý salmaǵyn birden kóbeıtý. Mundaı jaǵdaıda taban fasııtin alý qaýpi basym;
- Sáıkes kelmeıtin aıaq kıimmen serýendeý. Yńǵaısyz aıaq kıimmen qatty jerde nemese kerisinshe qumda nemese qıyrshyq tastarda serýendeý býyndardyń aýyrsynýyn týdyrýy múmkin;
- Sozylmaly aýrýlardy elemeý. Júrektiń kúrdeli aýrýlary, sondaı-aq osteoartrıti bar adamdar dárigermen keńesip, qaýipsiz júrý josparyn tańdaýy kerek
Júrýden densaýlyqqa zıan kelmes úshin Gýsakova júrýdi azdan bastaýǵa jáne júktemeni birtindep arttyrýǵa keńes berdi. Ol sondaı-aq ózińizdi qalaı sezinetinińizge mán berýge jáne qolaısyzdyq týyndaǵan jaǵdaıda demalýǵa nemese serýendeýdi aıaqtaýǵa shaqyrdy.
Iaǵnı, qazaqsha maqalmen aıtqanda, «aqyryn júrip, anyq bas, eńbegiń ketpes dalaǵa». Dál osy kontekstke arnalmaǵan mátel bolsa da, adam ózin zoryqtyrmaı, óziniń shamasyna qaraı azdan bastap, únemi serýendep turatyn bolsa, zıanynan góri paıdasy kóbirek bolary anyq. Eńbek te esh ketpesi belgili.