Kómir baǵasy turaqtar emes

Bizde jasyl energetıkany damytý, gazdandyrýdy jedel júrgizý jáne kómirtegi beıtaraptyǵyna qol jetkizý týraly myń márte aıtylyp, sol baǵytta ulan-asyr ister atqarylyp jatqanyna qaramastan kómir óndirisi kenjelep qalǵan emes. Joǵaryda aıtylǵan ádemi bastamalardyń ázir júzege asa qoımaıtynyn, kómirdiń áli bizben uzaq jyl birge jasaıtynyn ańǵaramyz. Búkil elektr energıasy men jylýdyń 70 paıyzy kómirmen jumys isteıtin elektr stansalarynan taratylyp otyr, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.

Egemen.kz málimetine súıensek, byltyr elimizde 118 mln tonna tas kómir óndirildi. Bul – keıingi onjyldyqta tirkelip otyrǵan iri kór­setkishterdiń biri. Sóıtken kó­mir­diń baǵasy qymbattaýǵa aı­n­al­d­y. Tipti birqatar óńir ákim­digi kómirdi qazir satyp alýǵa ke­ńes bere bastaǵan. Óıtkeni qys taıa­ǵanda kómir ken oryndarynda sha­qy­rymdaǵan kezek ornaıdy. Dúr­be­leń­niń aldyn alýdyń joly – qazirden qamdaný.

Dál irgesinde Qarajyra kómir ken orny turǵan Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ózinde kómirdiń tonnasy áleýmettik osal sanat úshin 13,5 myń teńgege saý­dalansa, negizgi baǵa 14-21 myń teńge aralyǵynda qubylady. Ulttyq statısıka búrosynyń málimeti boıynsha, elimizdiń iri qalalarynda bıyl sáýirde kómir tonnasyna 15,8 myń teńgeden, Óskemende – 13,7 myń, Semeıde – 13,3 myń, Qaraǵandyda – 14,2 myń, Pavlodarda – 14,6 myń, Kókshetaýda 15,1 myń teńgeden satylǵan. Ońtústik pen batys ólkelerdiń halqy tipti qymbatqa satyp alady. Eń qymbat baǵa – 21 myń teńge Túrkistanda tirkelgen.

Energyprom deregine den qoı­saq, tas kómir baǵasynyń uda­ıy ósip kele jatqanyn kóre­miz. 2022 jyly maýsymda tutyný­shylyq ba­ǵa­lardyń jyl­dyq ósimi 9,2 pa­ıyz sheginde bolsa, bıyl jazdyń birin­shi aıyn­da 13,1 paıyzǵa jetken.

«Kómirdiń qymbat­taýyna birneshe sebep bar. So­nyń biri – kómir óndirýshi kompanıalardyń baǵasyn kóterýi. Statısıkalyq málimetterge sú­ıen­sek, byltyr negizinen jet­kizýshilerdiń satý baǵasy aıtar­lyq­taı ósken. 2022 jyldyń maý­symynan bıyl aqpanǵa de­ıin qymbattaý jyldyq mánde 20 paıyzdan asty. Keıbir aılarda – 2022 jyldyń shilde-tamyzynda baǵa tipti 24 paıyzdan joǵarylady. Bıyl kóktemnen bastap tómendeý baıqalady. Eskere keter jaıt, óndirýshi ká­sip­oryndar baǵasynyń joǵary ın­deksi tutynýshylyq baǵalar ın­deksimen salystyrǵanda túp­kilikti bólshek baǵaǵa aıtar­lyqtaı áser etpeıtinin kórsetedi. Óndirýshilerdiń bosatý baǵasy tutynýshylarǵa usynylatyn aqyrǵy baǵadan 3-4 ese tómen», dep málimdeıdi «Energyprom».

Básekelestikti qorǵaý jáne da­mytý agenttiginiń (BQDA) habar­laýynsha, bizde kómirdi en­shiles deldaldar arqyly satý tájirıbesi áli jalǵasyp kele jatyr. Sonyń saldarynan eldegi kómir baǵasy ortasha 40-45 paıyzǵa qymbattamaq. Ener­getıkalyq kómir energıa óndirý­shiler men ónerkásiptik kásipo­ryndarǵa tikeleı satylsa, kom­mýnaldyq-turmystyq kómir deldaldardyń jelileri ar­qyly saýdalanady. Iaǵnı kómir ón­dirýshi kompanıalar bır­ja­lyq saýdany paıdalanýdy jón kóredi.

«Onda iri kólemde (3 mln tonnaǵa deıin nemese jyldyq jó­neltilim kóleminiń 71 pa­ıy­zyna deıin) birneshe jyl ishinde ózgermeıtin, shekteýli jetkizýshilerge (2-den 17-ge deıin) birneshe mınýt ishinde satylyp ketedi. Monopolıaǵa qarsy zertteý nátıjesi kórsetkendeı, 2019 jyly jasalǵan mámilelerdiń 90 paıyzdan astamy tıisti tólem­men de, jóneltý jolymen de qamtylmaıdy. Mundaı deldaldarda arnaıy ınfraqurylym (qoımalar, tıeý-túsirý tehnı­kasy jáne t.b.) bolmaıdy. Del­daldar kómirdi saýda kezinde 100 paıyzǵa deıin jetetin aqy qo­syp satady», delinedi agenttik túsindirmesinde.

Taǵy bir mysal, «Shubar­kól­kómir» AQ 3,2 mln tonna kómirdi satylymǵa shyǵarǵan jáne ony birneshe mınýt ishinde-aq 16 óńirlik operator (jyldyq jóneltý kóleminiń 26 paıyzy) men 10 deldal (74 paıyzy) satyp alǵan.

«Qarajyra» AQ da ótken jyl­dyń jeltoqsanynda taýar­lyq bırjada saýdaǵa qatysqan. Semeılik kompanıa 120 myń tonna kómirdi tonnasyna 6,5 myń teńgege baǵalap, «Halyq Kómir» JSHS-ǵa satqan. Bul JSHS sol kómirdiń bir bóligin bırja arqyly «Halyq Kómir» JK-ge tonnasyna 12,6 myń teń­geden saýdalaǵan. Eki ese baǵa qosqan. Bul rette «Halyq Kómir» JSHS menshiginde ne temirjol tuıyqtary, ne tehnıka, ne júkteý-túsirý kóligi joq ekenin aıta keteıik. Budan bólek, túpkilikti tutynýshyǵa jetem degenshe kómir quny eselene túsedi, sebebi oǵan temirjol qozǵalysynyń qyzmet kórsetý quny, tuıyqtardyń arendasy, óńirlik kompanıa jumysshylary men avtotasymaldaýshylardyń eńbekaqysy qosylady.

«Osyndaı ózara sóz baılasý­dyń aldyn alý úshin Bas proký­ra­týra tıisti shara júrgizdi. Tek­seris baǵany jasandy jolmen kótergen «Shubarkólkómir» AQ, bırjalyq kompanıalar jáne iri satyp alýshylardy qamtydy. «Shubarkólkómir» AQ-nyń 2022 jyly komýnaldyq-turmystyq kómirdi tonnasyna 6,2 myń teń­ge­den satqany anyqtaldy. Ári qaraı óńirlik operatorlardyń kómirdi satý baǵasy tonnasyna 11-17 myń teńge aralyǵynda qubylǵan. Tasymaldaýshy kólik­terden aqyrǵy satyp alý baǵasy tonnasyna 25-30 myń araly­ǵyn­da qalyptasqan. Osylaısha, tutynýshylar úshin túpkilikti shyǵyn ony bastapqy satý qu­ny­nan 3-4 esege artady», dep málimdeıdi BQDA.

Bul rette BQDA kómir na­ry­ǵyndaǵy básekelestikti da­my­tý jónindegi Jol kartasyn qabyldady. Onda bırja­lyq saýda-sattyq úlesin 50 pa­ıyz­ǵa deıin ulǵaıtý kózdel­gen. Mundaı mólsherdegi taýar deldaldarǵa emes, tikeleı tıis­ti ınfraqurylymy bar kó­mir óndirýshilerine satylady delin­gen.

Qoryta kele, elimizdiń kó­mir naryǵy ózge naryqtar se­kil­di monopolıa batpaǵyna batyp tur deýge negiz bar. İri úsh jet­ki­zý­shiniń («Bogatyr Komır» JSHS, «Qarajyra» AQ jáne «Shubarkólkómir» AQ) úlesi byltyr 80 paıyzdy quraǵan. Agenttik dereginshe, bul – 2019 jyl­dan beri tirkelip otyrǵan eń joǵarǵy kórsetkish.

İri bızneske baǵdarlanǵan jáne deldaldarǵa kómir ótkizýdi qam­tamasyz etetin «yńǵaıly» bır­jalardy joıý maqsatynda agenttik bırjalyq saýdamen aı­na­lysýǵa arnalǵan lısenzıadan aıyrý boıynsha jumys júrgizip jatyr. Osylaısha, taýar bırjalary týraly zańnamanyń bu­zy­lýyna baılanysty BQDA ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly 19 is qozǵap, 6 taýar bırjasy óz qyzmetin toqtatqan. Onyń tórteýi tekserý aldynda erikti ne­gizde jáne ekeýi sot sheshimi bo­ıynsha jumysyn doǵarǵan.

2022 jyldyń qorytyndysy boıynsha ishki naryqta 81,4 mln tonna kómir tutynylǵan. Bul 2021 jylǵy kórsetkishten 5,7 pa­ıyzǵa kóp. Sarapshylardyń ba­ǵam­daýynsha, kómirge degen sura­nys jaqyn arada báseń­demeıdi. Demek baǵa shýy da áli biraz jalǵasady degen sóz.