Kolektorlar bankten nesıeni alýyn alyp, ýaqytynda qaıtara almaı júrgenderdiń týystaryna, tipti jumysyna habarlasyp jatady. Kóbi qaryz almas buryn ár banktiń sharttary men usynystaryn zerttep baryp, tıimdisin rásimdeý kerek ekenin bilmeıdi. Eger kolektorlar boryshkermen baılanysa almasa, onyń týysy men tanysyna qońyraý soǵýy múmkin. Bul talap qaryz alýshymen jasalǵan banktik qaryz shartynda kórsetilýi kerek. Nesıeni tóleýden góri alý joly – ońaı ári jeńil. «Azamattar quqyqtyq saýattyń joqtyǵynan qaryzdy zańǵa súıenip qaıtarý jolyn bilmeıdi», – deıdi qarjy sarapshylary.
Negizi kolektorlyq agenttik telefon arqyly kelissózderdi jumys kúnderi saǵat 8.00-den 21.00-ge deıin úsh retten artyq jasamaýy kerek jáne bógde telefon nómirinen qońyraý shalýyna bolmaıdy. Kolektorlyq agenttikterdiń boryshkerlermen baılanys júrgizetin barlyq telefon nómiri resmı túrde tirkelýge tıis ári kolektorlyq agenttikter bul jaıynda qarjy retteýshisin habardar etedi.
Kolektorda múlikti alyp qoıý quqyǵy joq. Mundaı quqyq tek sot oryndaýshysyna tıesili. Sondyqtan kolektordan múlikti tartyp alady, shottardy buǵattap, shetelge shyǵýǵa shekteý qoıady dep qorqýdyń qajeti joq. Boryshkerdiń múlki tek sot sheshimimen ǵana alynady. Kolektor merzimi ótken bereshektiń bar ekeni jáne ony sotqa deıin retteý qajettigi týraly ǵana habarlaıdy.
Banktegi qaryz boıynsha eskertýmen úıge kelgen notarıaldyq atqarýshylyq jazbanyń, sot sheshimi men sot úkiminiń mańyzyn túsinbeıtinder bar. Mysaly, keıbir azamattar sottan kelgen sheshim nemese sotqa shaqyrtý týraly habarlamadan qorqyp jatady. «Sottaıdy» dep oılaıdy. Sondyqtan uıaly telefonyn kótermeı, nesıe tóleýden qashyp júredi. Sot úkimi tek qylmystyq is, al sheshim azamattyq ister boıynsha shyǵarylady. Sondyqtan sottan kelgen sheshim – úkim emes. Sot úkimin oryndaýǵa mindetti, al sot sheshiminiń kúshin joıýǵa bolady. Sot úkimi men sheshimi eki bólek nárse. Al notarıaldyq atqarýshylyq jazbaǵa basqasha qaraıdy. Ol sottan emes, notarıýstan kelgennen keıin jazbaǵa atústi qarap, mán bermeıdi. 10 kún ishinde boryshkerdiń tarapynan narazylyq bolsa, notarıýs bergen jazbanyń kúshi joıylady. Azamattar notarıýstan kelgen atqarýshylyq jazbanyń kúshin joıý úshin aryz jazbaıdy. Keıin bul jazba kúshine enip, boryshkerdiń shotyna buǵat qoıylady.
Kolektorlyq qyzmet týraly Zańda kolektorlar habarlasqan kezde jazbalary aýdıo nusqada jazylý kerek ekendigi kórsetilgen.
Kolektor boryshkerge habarlasqan kezde óziniń aty-jónin, kolektorlyq kompanıanyń atyn, bank nemese mıkroqarjylyq uıym kolektorlyq kompanıaǵa osy isti bergen kezdegi jasalǵan kelisimniń kóshirmesin berýge tıis.
Jaqynda Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń tóraǵasy Mádına Ábilqasymova bankter men mıkroqarjy uıymdarynyń jeke nesıelerdi kolektorlyq agenttikterge satýyna tyıym salýdy usyndy. Agenttik tóraǵasy qazir bankter men mıkroqarjy uıymdary jeke nesıelerdi kolektorlyq agenttikterge aıtarlyqtaı jeńildikpen satyp jatqanyn atap ótti.
«2019 jyldan beri kolektorlar men jeke sot oryndaýshylaryna qatysty shaǵymdar kóp túse bastady. Onyń sebebi, sol jyldan bastap mıkroqarjylyq uıymdardan qaryz alý beleń aldy. Mıkroqarjylyq uıym týraly Zań 2007 jyly bekitilgenimen, 2019 jylǵa deıin nesıe beretin bul uıymdar týraly aıtarlyqtaı másele bolmady. Tek sol jyldan bastap eldegi epıdahýalǵa, azamattardyń jumyssyz qalýyna baılanysty kóbi kóshede turatyn senimsiz termınaldardan nesıe ala bastady. Ókinishke qaraı, mıkroqarjylyq uıymdardyń syıaqylary zańǵa qaıshy. Zańda eń kóp ústeme tólem 56 paıyz bolsa, qarjylyq uıymdar zańdy eskermeı, 100, 200 paıyzǵa deıin eseleıdi. Odan bólek, mıkroqarjylyq uıymdardyń kóbinde lısenzıa joq. 2021 jyldan bastap kolektorlyq kompanıalarǵa lısenzıa alý talaby qoıyldy. Eger azamattar mıkroqarjylyq uıymnan qaryz alyp, biraq uıymnyń lısenzıasy bar-joǵyn bilmese, ústemaqysyz, negizgi qaryzdy ǵana qaıtarýy kerek.
Zańgerlik keńes surap keletin azamattardyń 80 paıyzynyń esepshoty buǵattalǵan. Iaǵnı olardyń qaryz isteri boıynsha notarıaldyq atqarý jazba men sot sheshimi shyǵyp, sot oryndaýshylary olardyń shotyna, notarıaldyq áreketi men shetelge shyǵý quqyǵyna tyıym salǵan.
Boryshkerdiń qaryzy zań boıynsha 150 myń teńgeden assa, shetelge shyǵýǵa tyıym salynady. Shotyna buǵat qoıylǵan-qoıylmaǵanyn, qaı taraptan qoıylǵany týraly aqparatty qaıdan alýdy bilmeıtinder kóp. Ádilet mınıstrliginiń resmı saıtynan óziniń jeke sáıkestendirý nómiri (JSN) arqyly qaı jerde, qandaı qaryzy baryn bile alady.
Ekinshi másele – kolektorlardyń boryshkerlerge degen qarym-qatynasy óte nashar. Neshe túrli balaǵat sóz aıtyp, qorqytady. Boryshkerdiń týystaryna, tipti kórshilerine habarlasyp, jónsiz mazalaıdy. Kolektorlyq qyzmet týraly Zańdaǵy erejelerge sáıkes kolektorlar boryshker qaryz alǵan kezde ózi kórsetpegen úshinshi tulǵaǵa habarlasýǵa quqyǵy joq. Boryshker nesıe nemese mıkroqarjylyq uıymnan qaryz alǵanda 2 tulǵanyń (týysy, tanysy) nómirin beredi. Kolektorlar sol 2 tulǵaǵa ǵana habarlasa alady. Zańda úshinshi taraptardyń ishinde ásirese, jumys berýshilerge habarlasýǵa qaqysy joq dep anyq jazylǵan. Kolektorlar bul zańdy elemeı, boryshker jumys isteıtin jerge deıin habarlasady.
Tulǵanyń qaryzy týraly aqparat – konstıtýsıalyq jeke derbes derek. Azamattyń nesıesi baryn úshinshi tarapqa aıtqany úshin kolektor jaýapqa tartylýy kerek.
QR Azamattyq kodekstiń 725-1 babyna sáıkes, alǵan qaryz qanshaǵa eselense de, 100 paıyzdan aspaıdy. Máselen, boryshker 1 mln teńge qaryz alsa, onyń ústeme tólemimen birge negizgi qaryzdy qosa alǵanda, barlyǵy 2 mln-nan aspaýǵa tıis. Al mıkroqarjylyq uıymdar boryshkerdiń qaryzynan birneshe ese paıda kórip otyr. Mundaı zańsyz áreketke tyıym salynýy kerek», – deıdi zańger Merýert Muqajan.
Esińizde bolsyn!
*Eger «kolektormyn» dep habarlasqan adam aty-jóni men qaı kolektorlyq uıymnan habarlasqanyn aıtýdan bas tartsa, qaryzyńyz týraly aqparatty aıtpaýǵa quqyǵyńyz bar. Kolektor bolsyn, ózge de qyzmetkerler bolsyn, ózin tolyq tanystyrýǵa mindetti. Ózin tanystyrmaǵan adammen sóılesýge mindetti emessiz!
*Kolektordan aty-jónin, mekemeniń ataýyn, mekemeniń bıznes sáıkestendirý nómirin, mekemeniń resmı telefondary men elektrondy poshtasyn, saıtyn surap alǵan jón. Bul aqparat shaǵym jazǵan kezde kerek bolady.