Qorshaǵan ortanyń lastanýy – ómirge qaýipti. Sonyń saldarynan jyl saıyn álemde 9 mlnǵa jýyq turǵyn kóz jumady eken. Kóshedegi shý da densaýlyqqa zıan kórinedi.
Árli – berli zyryldap jatqan kólikter, júıtkigen poezdar, ásirese qalalyqtardyń degbirin qashyryp, júıkesine tıedi. Azan-qazan tirliktiń qaýpin adamdar elemegenimen, mamandar muny ekologıalyq máselege jatqyzyp, dabyl qaǵyp otyr. Buǵan arnaıy júrgizilgen zertteý qorytyndysy dálel, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz 24.kz-ke silteme jasap.
Jol boıyndaǵy shý densaýlyqqa zıan. Qozǵaltqyshtyń gúrili, tejegishtiń syqyry sekildi tas joldaǵy kez kelgen dybys saý adamnyń ózin aýrý qylýy múmkin. Kári qurlyqta 60 mıllıonnan astam turǵyn densaýlyǵynyń nasharlaǵanyna shaǵymdanǵan. Eýropalyq agenttiktiń málimeti boıynsha, osyndaı shýdyń áserinen 48 myń adam júrek aýrýyna shaldyqqan.
Parıj, Rım, Madrıd, London, Býdapesht, Berlın - eń shýly qalalar. Fransıa astanasynda kólik shýy 66,9 paıyzǵa jetken. Bul Barselona densaýlyq ınstıtýtynyń deregi. Ortalyq kóshe boıyna arnaıy qozǵalys dybystaryn ólsheıtin radarlar, kameralar ornatqan. Kólik júrgizýshiler dabyl qosyp, beıbereket belgi bere almaıdy. Óıtkeni qala tynyshtyǵyn buzǵany úshin, 135 eýro kóleminde, aıyppul tóleıdi. (bizdiń teńgege shaqqanda 70 myńdaı)
Qala shýynyń densaýlyqqa áseri Dúnıejúzilik Densaýlyq Saqtaý uıymynyń deregi boıynsha, kez kelgen shýdyń deńgeıi kúndiz 55, túnde 40 desıbelden aspaý kerek. Al dybys qarqynynyń búkilálemdik shkalasynda jeńil kólikten shyǵatyn dybys - 70; júk kólikteri 80 desıbelge teń. Eń tómengi kórsetkish adamnyń tynys alý kezinde shyqqan dybys bolsa, eń joǵarǵysy otshashý kezinde estiledi. Eger shý deńgeıi 85 desıbelden assa, 8 saǵat ishinde adam aǵzasyna keri áser etedi.
Garvard medısına mektebi zertteýshileriniń deregine súıensek, kólik shýy gıpertonıa týdyrady, ıaǵnı qan qysymy joǵarylaıdy. Sondaı-aq, mıdyń jumys isteý qabiletin buzady. Nátıjesinde bul, kúızelis gormony - kortızoldyń bólinýine ákeledi. Statısıkany sóıletsek, shýdy kótere almaıtyndar kóbine egde tartqan adamdar. Máselen, 58 jastan asqan adamdardyń 72 paıyzy artyq dybysty qabyldaýǵa qaýqarsyz. Al jastar jaǵy, ý-shýǵa asa mán bermese de, ǵalymdar, shýdyń saldarynan olardyń únemi sharshap júretinin aıtady.
«Qalanyń ý-shýy, ásirese balalardyń sabaq úlgerimine áser etedi. Bul aýadaǵy kórinbeıtin vırýs ispetti. Bala aýyrǵanyn sezbeıdi. Imýnıteti birtindep álsireı beredi. Tamaqqa tábeti joǵalady», - deıdi AQSH epıdemıologıalyq ortalyǵynyń profesory Erıka Ýoker.
Kólik shýyna qarsy kúres Qazir Eýropada tramvaı jolyna kógal tósep tastaǵan. Bul kóliktiń shýyn báseńdetedi. Mundaı tramvaı joldary alǵash 1924 jyly Lıverpýlde paıda bolǵan. Keıin eýropalyqtar bul tehnologıany jappaı qoldanýǵa kóshti. Máselen, byltyr Avstrıa bıligi 9 shaqyrym tramvaı jolyn kógaldandyrý úshin 37 mln eýro bólgen.
Jalpy, Eýroodaq elderi 2030 jylǵa qaraı, kólikten shyǵatyn dybysty 30 paıyzǵa azaıtýdy kózdeıdi. Qazirdiń ózinde Eýropada eski kólik qalaǵa kire almaıdy. Tek toqpen júretinderge ǵana shekteý joq. Áıteýir, kólik shýynyń zıany az emes. Dárigerler kúızeliske túsip ketpeýdiń de jolyn oılaýdy eskertedi. Ol úshin klasıkalyq áýender tyńdap, tabıǵat únine jıi qulaq túrgen abzal deıdi.