Almaty haıýanattar baǵyna pres-týr qalaı ótti
Almaty haıýanattar baǵy Kók-tóbe taýynyń soltústik betkeıiniń eteginde 20,645 ga aýmaqta ornalasqan. Dál osy jerde 25 tamyzda Almaty qalasynyń óńirlik komýnıkasıalar qyzmeti uıymdastyrǵan BAQ ókilderiniń qatysýymen baspasóz týry ótti. Jýrnalıser men operatorlar haıýanattar baǵynyń turǵyndaryn jaqynnan kórýge, janýarlar qaraýshylarymen tanysyp, zoobaqtyń damý perspektıvalary týraly aqparat aldy.
Almaty haıýanattar baǵynyń koleksıasynda 370-ten astam túri bar 3900-ge jýyq janýar tirshilik etedi. Bıyl olardyń qataryn aq aıý, úsh granta zebrasy, shımpanze jáne amýr jolbarysy jáne barys tolyqtyrdy.
Koleksıadaǵy barlyq janýarlar jeti ekspozısıalyq bólimge jiktelgen: «Akvarıým», «Ekzotarıým», «Prımattar», Jyrtqysh qustar, Ekzotıkalyq qustar, Tuıaqtylar, Jyrtqysh sútqorektiler. Haıýanattar baǵynda veterınarlyq bólim, jem-shóp asqanasy, vıvarıı, qurylys alańy, avtogaraj ornalasqan.
Haıýanattar baǵyna kelýshilerdiń erekshe qyzyǵyn týdyrǵan Glorıa esimdi sýsıyr. Onyń ata-anasy haıýanattar baǵynyń uzaq turǵyny Djýmbo jáne Lottı esimdi onyń urǵashy syńary. Biraq bastapqyda ekeýi birden jup bola qoıǵan joq, dep atap ótti haıýanattar baǵyndaǵy janýar aqaraýshylary. Bul sońǵy 18 jyldaǵy alǵashqy urpaq, haıýanattar baǵynyń kúzetshileri kópten kútken sýsıyrdyń tólin muqıat qadaǵalaıdy.
“Erkek sýsıyruzaq ýaqyt boıy jalǵyz boldy, shamamen 10 jyl. Eresek janýarǵa jup tabý óte qıyn, óıtkeni haıýanattar baǵynda juptar qalyptasyp qoıǵan nemese jas urǵashyny ákelsen kúnniń ózinde, onyń reprodýktıvti, jynystyq jetilýin kútý qajet. Másele jetilgen urǵashyny tabýda boldy, jáne qýanyshymyzǵa oraı ony Fransıada ornalasqan zoobaqtan taptyq. Ol 8 jasta edi, jynystyq jaǵynan jetilgen. Erkek sýsıyr, árıne, oǵan birden jaqsy qarady, óıtkeni ol óz jubyn uzaq jyldar boıy kútti. Bul jup bir-birine uzaq ýaqyt úıreniskenimen, olardyń arasynda jaqsy qarym-qatynas ornady jáne osy jyldyń mamyr aıynda tóldedi. Urǵashysy 2018 jyly zoobaqqa ákelindi, al erkegi Izraılden 2009 jyly ákelingen”, - dedi Almaty haıýanattar baǵy halyqaralyq bóliminiń basshysy Aıman Edgebaeva.
Jýrnalıser sýsıyrlardy tamaqtandyrý prosesin baqylaı aldy, olardyń rasıony kókónis pen jemisterden turady. Djambo qaýyn men banannan dám tatyp jatqanda, kishkentaı sýsıyrdyń anasy tólin qorǵap, kelýshilerge kórsetkisi kelmedi.
Almaty haıýanattar baǵy dırektorynyń veterınarıa bólimi jónindegi orynbasary Aǵybaı Ájibaev Izraıldegi haıýanattar baǵynan Almatyǵa 20 kengýrý - qyzyl jáne sur kengýrý ákelingenin aıtty. Zoobaq kelýshileri qorshaýdyń arǵy jaǵyna kirip, kengýrý balalaryn sıpaýǵa múmkindik aldy. Jalpy, bul qaltaly janýarlar sabyrlyǵymen erekshelendi.
“Bizde kengýrýlar buryn bolǵan, biraq juptar qalyptaspaǵan bolatyn. Dálirek aıtsaq, qyzyl kengýrýlarda urǵashysy, al sur kengýrýlarda erkegi bolmaǵan. Búgingi tańda juptar quryldy. Artyq janýarlardy biz basqa haıýanattar baǵyna beremiz. Shymkent haıýanattar baǵyna ekeýin alyp ketse, Qaraǵandy haıýanattar baǵyna da joldaıtyn bolamyz. Olar kóbine shóp, dándi daqyldar jáne kókónistermen qorektenedi. Jalpy, olardyń minezi sabyrly, adamdarǵa úıretilgen, agressıvti emes”, - dep bólisti A. Ájibaev.
Ary qaraı jýrnalıser kerikter otbasyn óz qoldarymen tamaqtandyrýǵa múmkindik aldy. Eki erkek pen tórt urǵashy kerikter zoobaqqa 2001 jyly Ońtústik Afrıkadan ákelindi. Zoobaq qyzmetkerleri atap ótkendeı, kerikter juby jyl saıyn tóldep, urpaq berip keldi.
“Biz jyl saıyn urpaq aldyq. Basqa da haıýanattar baǵyna bul kerikter ákelingen, biraq tóldemedi. Biz basynan, juptardy birge qosqannan beri urpaq alyp keldik. Janýarlarǵa jaıly jaǵdaı jasaǵanymyzǵa baılanysty bolýy kerek. Olar aqtal jáne qaraǵash butaqtaryn jegendi unatady. Biz ár bas úshin maýsym aıynda qysqy azyǵyn daıyndap qoıamyz. Qansha butaq qajet, ony eseptep, jańa bolýyna kóz jetkizemiz. Bul butaqtardy óndirý men ákelýdiń óz merzimi bolady. Biz mindetti túrde kókónister men qurama jemdi de qoldanamyz. Men tipti Afrıkadan osy keriktermen birge synamaly qurama jemin de ákeldim, sonyń negizinde bizge osyndaı qurama jem ázirlendi”, - dep atap ótti A.Edgebaeva.
Almaty haıýanattar baǵynyń taǵy bir erekshe turǵyny - aq aıý. Pýrga esimdi urǵashy aıý naýryz aıynda Máskeýdegi haıýanattar baǵynan ákelindi. Alty jasar jyrtqyshtyń dıetasy balyq pen etten turady, biraq ol kókónister men jemisterden de bas tartpaıdy. Ol baseın jáne bólmesinde kondısıoner ornalasqan qorshaýda turadyn. Haıýanattar baǵynda jalpy aýdany 1,5 gektar "Arktıka" keshenin salý josparlanýda. Onyń bitýimen urǵashy aıýǵa jup retinde erkek aıýdy alyp keletin bolady. Kelissózder qazirdiń ózinde júrgizilýde jáne Shvesıa men Varshava haıýanattar baǵyndaǵy eki erkek aıýdyń bireýin qarastyrýda.
Aq aıýlarmen kórshiles dál osy keshende aqtúlki, polárlik túlki, polárlik qasqyr jáne polárlik úkini qonystandyrý josparda. Onda janýarlardy barynsha tabıǵı ortaǵa jaqyn jaǵdaıda ustaý kózdelgen.
Almaty haıýanattar baǵy respýblıkadan tys keńinen tanymal, dál osy jerde basqa elderdegi haıýanattar baǵy qyzyǵýshylyq tanytatyn jyrtqysh qustar kóbeıýde. Atap aıtqanda, haıýanattar baǵy qarshyǵatárizdiler tuqymdasynan shyqqan saqaltaı jyrtqysh qusyn ósirýmen tanymal.
“Almaty haıýanattar baǵy kóptegen jyldar boıy saqaltaıdy sátti túrde kóbeıtip keldi, alaıda bir kezeńde juptyń bir darasy qaıtys boldy. Mine, 2019 jyly qaıta jup quryp, 2020 jyly olardan alǵashqy urpaǵyn aldyq. Bıyl biz rekordty jańartyp, bir asyl tuqymdy juptan tórt balapan aldyq. Bul álemdik tájirıbede sırek kezdesetin jaǵdaı, ádette eki-úsh urpaq alynsa, biraq tórteýin birden aldyq. Bul, árıne, bizdiń jyrtqysh qustar bólimindegi mamandardyń jetistigi", - dep bólisti A.Edgebaeva.
Taǵyda da bir úlken qyzyǵýshylyq týdyratyn janýarlar túri ol aqbókender. Qazirgi tańda olardy Almaty haıýanattar baǵynda da kútedi. Munda negizinen Qaraǵandy jáne Oral oblystaryndaǵy pıtomnıkterden ákelingen, qutqarylǵan tuıaqty janýarlar mekendeıdi. Haıýanattar baǵynyń qyzmetkerleri olardy qolǵa úıretip, reprodýktıvti juptardy quryp qana qoımaı, urpaq ala aldy.
Bıylǵy jaz erekshe ystyq boldy, bul haıýanattar baǵyndaǵy janýarlarǵa da áser etetini sózsiz. Haıýanattar baǵynyń qyzmetkerleri baqtaǵy janýarlarǵa joǵary temperatýra áserin azaıtyp, qolaıly jaǵdaı jasaýǵa tyrysýda. Osylaısha, haıýanattar baǵynda “Qarbyzdy jazy” aksıasy bastalyp, zoobaq qyzmetkerleri kelýshilerdi oǵan qatysýǵa shaqyrdy.
“Bıyl jaz óte ystyq boldy jáne osyǵan oraı biz adamdardyń qarbyz ákelip, janýarlardy ózderi tamaqtandyrýǵa múmkindik alatyndaı aksıa uıymdastyrýdy sheshtik. Aksıanyń maqsaty - kelýshilerdi, ásirese eń kishkentaı kelýshilerimizdi haıýanattar baǵyna tartý, osylaısha olar ózderi tańdaǵan janýardy tamaqtandyrýǵa múmkindik berý. Jalpy, kóptegen janýarlar qarbyzben qorektenedi, tipti jyrtqyshtartarda, onyń ishinde aıý, qasqyr, shakal, gıena, pilder men sýsıyrlar. Qazirgi kezdiń ózinde 200 adamdaı jazyldy, kelýshilerdi tirkep, janýarlardy tamaqtandyrý kestesine qaraı belgileımiz. Barlyq janýarlarǵa dámdi taǵamdar birdeı taratylý úshin kelýshilerdi aksıaǵa qatysyp, zoobaqqa kelýge shaqyramyz”, - dep bólisti damý jáne qoǵammen baılanys bóliminiń basshysy Aqjamı Rahımova.
Sonymen qatar, haıýanattar baǵynyń basshylyǵy 2024 jyly “Tropıkalyq jumaq nemese maımyldar eli”, “Madagaskar”, “Qazaq dalasy” keshenderiniń qurylys jobasyn jasaýdy josparlap otyr. Onymen birge jańa veterınarlyq klınıka salý, jabaıy janýarlardy reıntrodýksıalaý ortalyǵy jobalary jasalmaq. Jospar boıynsha 2030 jylǵa deıin haıýanattar baǵynyń jalpy aýmaǵynyń 70 %-y qaıta jańartylatyn bolady.
2025 jylǵa qaraı janýarlar koleksıasyn 400 túrge (4000 bas) deıin ulǵaıtý, al 2030 jylǵa qaraı 500 túrge (7000 bas) jetkizý josparlanýda.