Ol aspannyń bir jaǵynda torlaǵan bulttan jańbyr jaýyp, qarsy jaǵynda jarqyrap kún shyǵyp turǵan kezde kórinedi. Kempirqosaq tikeleı túsken kún sáýlesiniń jańbyr tamshylarynan ótkende quramdas bólikterge bólinýiniń jáne tamshy betinen shaǵylǵan tolqynnyń ártúrli sáýle kedergilerine ushyrap dıfraksıalanýy nátıjesinde paıda bolady. Kempirqosaqtyń aıqyndyǵy jańbyr tamshylarynyń úlken-kishiligine baılanysty ózgerip otyrady. Tamshy úlken bolsa kempirqosaq aıqyn, jaryq bolyp kórinedi. Keıde alǵashqy kempirqosaqpen birge ekinshi kempirqosaq qabattasa kórinedi, ony qos kempirqosaq dep ataıdy...
Qazaqtyń tulǵasy kúrdeli sóziniń biri – «kempirqosaq». Oǵan «kempir» men «qosaqtyń» ne qatysy bar, dep keıde oıǵa da qalasyń. Áıtse de, munda kóne ańyz-áfsana men mıftiń qatysy bar ekeni baıqalady. Sh.Ýálıhanovtyń jazbalaryna súıener bolsaq, «aspanda turatyn qazaqtardyń» arasynda óte baı kempir bar eken. Kempirqosaq – sol baı kempirdiń qosaǵyndaǵy ártústi qoılary-mys. Sol kempir qoılaryn ylǵı da jaýynnan keıin saýady eken. Taǵy bir zertteýine úńilsek, kempirqosaq – kempirdiń qosaǵy. Qoıdy eki jaǵynan jiptiń ilgegine, jerge baılap qoıǵan. Qosaq – túrli-tústi qoı, jańbyr jaýǵan soń kempir olardy saýyp alady.
«Babalar sózi» júztomdyǵynda beıne jer betindegi qazaq qaýymy sıaqty aspandaǵy adamdar da malyn baǵyp, qoıyn saýyp, kóship-qonyp júredi. Jańbyr jaýyp, ashylǵan kezde kóktegi eldiń kempirleri de qoılaryn qosaqtap, saýyp otyrady. Sonyń úshin ol «kempirqosaq» dep atalǵan deıdi. Sóz maǵynasy kez kelgen qazaqqa túsinikti. Al sóz tórkini qaıdan shyqty degen máselege kelsek, biren-saran avtordyń ańyzǵa súıengenin, tuspal, dolbaryn ańǵaramyz. Avtorlardyń taǵy bir tobynyń jazýynsha, arab, parsy sózderi de engen sıaqty.
Aıtalyq, tilimizdegi «kempirqosaq» sóziniń sońǵy syńary (qosaq) qaıdan paıda bolǵandyǵyna toqtalsaq, arab tilindegi «kýzah» – bizge aýysqanda «qosaq» qalpyna deıin ózgergen kórinedi. «Kempirqosaq» uǵymy ulttyq mádenıetimizden oryn alǵan. Ultymyzdyń keste tigý ónerinde ret-retimen ornalasatyn túrli-tústi birneshe jolaqtan turatyn oıý-órnektiń túri «kempirqosaq» dep atalady. Halqymyzdyń tanymynda «Túsińde kempirqosaq kórseń – unamdy habar estirsiń» degen de senim bar. Al yrym boıynsha, qysty kúni kempirqosaq kórinse, jyl qutty, el tynysh, mal tóldi, ónim mol, tirshilik jaıdary bolady degen sóz. Ol týraly babalarymyzdyń sheshendik tolǵammen aıtqany da kóp. Mysaly, Qazybek bı: «Kún kúrkirep jaýǵanda, el dúrligip sasatyn, qulaqtaryn basatyn. Sonda kún kúrkiri shaqyrym jerden jetetin. Kempirqosaq qurylyp, aspan men jerdi tabystyryp ketetin...» degen eken. Jańbyr qansha jaýyp, nóser qansha quısa da, aıaǵynda toqtaıdy. Kók júzinde kempirqosaq kerilse, jaýynnyń tolastaǵannynyń belgisi.
Búginnen bastap «Bas shilde» amaly bastaldy. Ol shildeniń on besinshi jańasyna deıin jalǵasady. Paıym boıynsha, amal kezinde aýa raıy jaýyn-shashyndy bolyp, tasqyn apaty (sel) kórinis beredi. Malshylar kıiz úıdiń mańaıynan aryq qazyp, tasqyn apatynan (selden) saqtanǵan, dıqandar kepeshpen ólshep azdaǵan tarylaryn egetin bolǵan.
Osy 40 kúndik aptapty burynǵylar «Uly shilde» dep ataǵan. Shildeniń ańyzaq, aptap kúnin – «kún shilińgir» degen. Shilde aıynda amal, tabıǵı kubylys kóp: Tarazy (naryq) juldyzy týady, tań sýyı bastaıdy...
Babalar boljamy
Shilde aıynyń ekinshi on kúnine jasalǵan joramal:
*Kókek shaqyrýyn tyımasa, jaz uzaqqa sozylady;
*Aǵash japyraqtary sarǵaıa bastasa – kúz ben qys erte túsedi.
*Masanyń azaıýy, aýa raıynyń ystyq bolatynynyń belgisi.
*Bultty kúnder jıi bolmaq. «Bulttan shyqqan kún ashshy» degen.