Almatynyń qaınaǵan tynymsyz tirshiligine nár berip, o sheti men bu shetin baılanystyryp jatqan qara joldyń qadirin jolaýshydan hám qala turǵyndarynan artyq eshkim bilmeıdi. Ol ras. «Joldyń jaıyn júrgen biledi».
Almatynyń osydan on-on bes jyl burynǵy jaǵdaıymen salystyrǵanda, qazirgi jaǵdaı jaman emes. Biraq, bul sózimiz qala joldarynyń barlyǵy taqtaıdaı tegis, jaıly deýge kelmeıdi. Sebebi, megapolıste sapasy syn kótermeıtin joldar da bar. Sózimiz dáleldi bolýy úshin jol qatynasynyń jón-josyǵyn tarazylap kórelik. Alyp shahardyń kóshelerimen júrseń, jamalǵan joldardy baıqamaý múmkin emes. Eń bolmasa, sol jamaýdyń ózi sapaly bolsa ǵoı!..
Mine, kóktem de keldi. Endi qala kóshelerin jartylaı jaýyp tastaıtyn jol jóndeıtin kompanıalar qaptaıdy. Olardyń da jumysyn tap-tuınaqtaı etip atqaratyny shamaly. Soraqysy sol, keıbir jaýapsyz merdigerler qys kezinde búlingen shuńqyrdy emes, búlinbegen jerdi de qaq ortasynan oıyp ketedi. Osylaısha júıesiz júrgizilgen jumys onsyz da saǵattap turatyn kólik qozǵalysyn qıyndatyp, keptelisti kúrdelendirip jiberedi. Mine, másele qaıda! Bul kompanıalar árbir sharshy metr úshin eseptelgen tarıf boıynsha qarjy alady degen aqparat bar. Demek, jol jasaıtyndar sapany emes, qaltanyń qalyńdyǵyn oılaıtyn sıaqty.
«Zamanyń túlki bolsa, tazy bop shal» degen mátel tenderden teńge jasaıtyndardyń oń jambasyna kelip tur. Óıtkeni, qoǵamdy jaılaǵan jemqorlyq degen indettiń bir ushyǵy osy tenderde jatyr. Bizdiń zertteý boıynsha álgi tenderden aty ozǵan kompanıa qarajat únemdeý maqsatynda arzanqol jumysshylardy kósheden izdeıdi eken. Demek, bul jumystarǵa jol salasynyń mamandary aralaspaıdy. Endi ózińiz aıtyńyzshy, jol salasyn jetik bilmeıtin adamnan qandaı sapa kútemiz?!
Bir kezderi eki jumysshy qol ustasyp, kóshe jabyndysyn taptaýynyń da bir sebebi osynda jatsa kerek-ti.
Keıde biz Almatynyń kóshelerin quddy bir Kaspıı teńizi betindegi tolqynǵa uqsatamyz. Kóligińizdiń ishinde otyryp janyńyz aýyrady. Mundaı bassyzdyqqa kim jaýapty?
Derekterge súıensek, sońǵy jyldary elimizde jol-kólik oqıǵasy kóbeıgen. Ótken jyldyń qańtar–mamyr aılarynda elimizde 5,2 myń jol-kólik oqıǵasy tirkelip, 7,7 myńǵa jýyq adam zardap shegipti. Onyń ishinde ártúrli deńgeıde dene jaraqatyn alǵandar - 6,9 myń adam bolsa, 744 adam oqıǵa saldarynan kóz jumǵan. Bul 2021 jylǵy qańtar-mamyr aılarymen salystyrǵanda 11,9 paıyzǵa artyq. Jol-kólik oqıǵalarynyń qaýiptilik kórsetkishi boıynsha ońtústik astana kósh bastap tur. Odan keıingi oryndar Almaty men Jambyl oblystarynyń enshisinde.
2017 jyly Almaty qalasyndaǵy Qurmanǵazy kóshesiniń Muqanov kóshesinen Dostyq kóshesine deıingi aralyǵyna jóndeý jumystary júrgizilgen bolatyn. Búgingi tańda dál sol kósheniń atalǵan aýmaǵynda kólikter jolda «terbele» júrýge májbúr. Sebebi, kóshe shurq-tesik. Biz osy máseleniń mán-jaıyn bilý maqsatynda Almaty qalalyq mobıldilik basqarmasyna saýal joldaǵan edik. Basqarma málimeti boıynsha, bıyl shahar kóshelerine kúrdeli jóndeý jumystary josparlanbaǵan. Tek ortasha jáne aǵymdaǵy jóndeý jumystary júrgiziledi eken.
«Kóshege júrgizilgen kúrdeli jáne ortasha jóndeý jumystaryn Qalalyq mobıldilik basqarmasy qabyldap alady. Osy jyldan bastap aǵymdaǵy jóndeý jumystarynyń basym bóligi aýdan ákimdikteri arqyly júzege asyrylady. Ortasha jóndeý jumystaryn aıaqtaǵannan keıin merdiger uıym 3 jyl sol joldyń sapasyna jaýapty. Eger istegen jumystary sapasyz bolyp, oıylyp ketetin bolsa, kompanıa óz esebinen jóndeıdi. Al aǵymdaǵy jóndeý jumystaryna kelisimshart boıynsha kepildik berilmeıdi. Alaıda basqarma tarapynan 1 jyl shamasynda qaıta oıylǵan jol jabyndaryn merdiger uıymnyń óz esebinen jóndeıtindigi týraly talap qarastyrylǵan. Bıyl Qurmanǵazy kóshesiniń Dostyq dańǵylynan Qarmysov kóshesine deıingi bóligi jóndeledi. Bul jerde sońǵy jóndeý jumystary 12 jyl buryn júrgizilgen, - deıdi basqarmanyń baspasóz ortalyǵy.
Memleket basshysy 2022 jylǵy 14 shildede Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda jol salý salasynda sybaılas jemqorlyqqa beıimdilik kórsetkishiniń joǵary ekenine toqtalyp, elimizde jol salý barysynda 10 jyl ishinde bolǵan zań buzýshylyqtardy muqıat tekserýdi tapsyrdy. «Elimizdiń joldary nashar ekeni jáne jol qurylysy salasynda jemqorlyq jaılaǵany eshkimge jasyryn emes. Jalpy, bul salada qordalanǵan másele kóp... Joldyń sapasyna qatysy bar barlyq kinálilerdi zańǵa sáıkes jaýapkershilikke tartý kerek», – dedi.
Prezıdent tapsyrma berdi. Ary qaraı jolǵa qatysty jumystar qalaı júzege asyp jatyr?
Dál osy joldyń sapasyn tekserip, baǵa beretin «Jol aktıvteriniń ulttyq sapa ortalyǵy» RMK mekemesi eken.
Kileń jol salasynyń mamandarynan jasaqtalǵan mekeme jaýapsyz kompanıalardyń jumysyn qanshalyqty tekserdi, qansha kompanıa jaýapqa tartylyp, aıyppul arqalaǵandary qansha degen saýalǵa jaýap alý úshin mekemeniń Almaty qalalyq fılıalyna habarlastyq.
«2021 jyly Almaty qalasynyń qala qurylysy basqarmasyna (GASK) on úsh hat joldandy. Búdjet qarjysyn shashpaı-tókpeı jolǵa jumsaımyn dep sendirgen «Raýan DM» jáne «ALONS» jaýapkershiligi shekteýli seriktestikteri ilkimdi is isteı almaı, jaýapqa tartyldy. Al qadaǵalaý jumystaryna júrdim-bardym qaraǵany úshin tehnıkalyq qadaǵalaý sarapshysy B.A.Qıasovtyń atestaty 6 aıǵa toqtatylsa, tehnıkalyq qadaǵalaý jónindegi bas maman M.T. Zıadınge qatań sógis jarıalandy. Nátıjesinde jalpy aıyppul somasy 4 696 460,00 teńgeni qurady. Endi 2022 jyly Almaty qalasynyń Qala qurylysy basqarmasyna jıyrma bir hat joldanyp, «ZI-DAN», «SEISMOSTROIZASHITA», «Profstroy Perspective», «RL Grand», «Muztaý», «Qarasaı qurylys» jaýapkershiligi shekteýli seriktestikteri sapasyz jumysy úshin jaýapqa tartyldy. Jumystyń árbir sátin kózinen tasa qylmaýǵa sert bergen eki tehnıkalyq qadaǵalaýshynyń atestaty alty aıǵa toqtatyldy. Osyndaı keleli jumystardyń arqasynda jalpy aıyppul somasy – 11 180 000 teńgege jetti, - deıdi ortalyqtyń baspasóz hatshysy Jaras Nıazbek.
Búginde qala shekarasy keńip, Almaty oblysynyń biraz jerleri qala menshigine ótti. Sondyqtan kóshege qatysty halyqtyń shaǵymy da kóp. Máselen, talaı jyl batpaqqa batyp, kóńilderi kúpti bolǵan «Qalqaman» shaǵynaýdanynyń ózinde áli kúnge máseleleri tolyq sheshilgen joq. Máselen, 2019-2020 jyldary «Qalqaman-3» shaǵynaýdanynyń Aspandıarov kóshesine asfált tóseldi. Endi aryq jaǵalaýyndaǵy jańadan tóselgen asfáltty kóp uzamaı qaıta oıyp aldy. Sodan ol kóshe birneshe aılardan keıin qaıta jamaldy. Mine, kompanıa osy jerde birneshe shyǵynǵa jol berdi. Máselen, oıyp alatynyn bile tura, aryq jaǵalaýyna ne úshin asfált tósedi? Sosyn oıylǵan jerdi jamaý úshin qaıta ystyq asfált satyp alady. Birneshe aı jatyp, jaýǵan jaýyn sýy kóshe astyna sińip, istelgen istiń sapasyna syn keltiretini o bastan belgili. Bul neni kórsetedi?
Álbette, bul óz isin jetik bilmeıtin mamandardan quralǵan kompanıa jumystynyń «jemisi»!
Ókinishtisi sol, bizde aldymen jol jasalyp, kepildemesin alady. Araǵa jyl salmaı, sý, elektr jelilerin tartý úshin kepildigi bar joldar buzylatynyn talaı ret kóz kórdi. Sondyqtan qarjyny qara jolǵa jumsaǵanda, jan-jaqty zerttep, sý, káriz, elektr jelilerin rettep baryp, ekskavator «tisin» batyrǵan jón bolar. Bólingen qarajattyń óz maqsatyna jumsalmaýy jol salasyndaǵy jumystardyń sapasyzdyǵyna ákelip soǵyp otyr.
Máselen, shetelde aldymen jol astyndaǵy jóndeletin jumystar júrgizilip bitken soń ǵana jol salynady. Jáne bizdegi sıaqty aılap joldy jaýyp tastap, saǵyzsha sozbaıdy. Barlyq tehnıkasy saılanǵan kompanıa árbir jumysty uzaqqa sozbaı aıaqtaıdy. Bizde on ekide bir nusqasy joq kompanıalar qural izdep, talaılarǵa qolbaılaý jasap jatqanyn jasyra almaımyz.
Jol qazý jumystaryna sý, káriz júıelerine ıelik etetin MKK «Almaty sýdyń» da úlesi bar. Sondyqtan MKK «Almaty Sý» mekemesine saýal joldadyq. Saýalymyzǵa atalǵan mekemeniń sý kózderi departamenti dırektorynyń orynbasary Ábilqaıyr Suńǵat Bekbaltauly jaýap berdi.
«Bizdiń elimizde sý jelileri de, káriz júıesi de jol astymen júrgizilgen. Endi apattyq jaǵdaıda joldy qazýǵa týra keledi. Apat qystyń kúni bolsa, qaıta kómgende asfált tósemin tóseı almaımyz. Sondyqtan qazylǵan jerge ýaqytsha kirpish qalap tastaımyz. Aıta ketetin másele, ýaqyttan utylmas úshin biz qysta qazylǵan joldarǵa jóndeý júrgizetin kompanıany tańdaý maqsatynda tender jarıalaımyz. Kóktemde asfált zaýyttary jumystaryn bastasymen, álgi kompanıa jumystaryn bastaıdy. Mine, osy aralyqta joldarda yńǵaısyzdyq týyndaýy múmkin», - deıdi departament dırektorynyń orynbasary.
Kóktemde kósheni retke keltirý úshin aldymen joldy qazady. Álgi shuńqyr sol kúıinde birneshe ýaqyt jatady. Nege birden jamap ketpeısizder degen saýalymyzǵa:
«Bolady. Biraq, ýaqyt óte kele ol jer shógýi múmkin. Sondyqtan tehnologıaǵa saı biraz ýaqyt jatýy tıis», - deıdi ol.
Almaty kóshesiniń jaǵdaıyn kózben sholyp, fotoǵa túsirý maqsatynda jolǵa shyqtyq. Alǵashqy saıahatymyzdy Shevchenko men Muqanov kóshelerinen bastadyq. Sodan joǵaryda sóz etilgen Qurmanǵazy kóshesimen Baıtursynov kóshesine deıin keldik. Odan keıin Baıtursynov kóshesimen joǵary qaraı shyqtyq ta, Q.Sátbaev atyndaǵy Qazaq Ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetine deıin bardyq. Reıd barysyn fotosýretter aıǵaqtap tur.
Prezıdent tapsyrmasynan keıin shahar bıligi bul máseleni qatań nazarǵa alyp, baqylaýda ustady. Ótken jyly Almaty qalasynyń ákimi E.Dosaev biraz jol qurylysyn toqtatty. Sebep, aldymen jer astyndaǵy komýnaldyq júıeler jóndelgen soń kóshe qurylysyn júrgizemiz degen edi. Bul bastama únemdilikke alyp keledi. Al únemdilik kenjelep qalǵan basqa salanyń damýyna óz septigin tıgizetini anyq.
Aǵymdaǵy jóndeýdiń jaýapkershiligi az. Sebebi shuńqyrdy jamaǵan kompanıa óz jumysyna kepildik bere almaıdy. Sondyqtan bul jumysty alǵan kompanıa úshin nátıjedegi tıimdilik joǵary bolýy kerek-ti. Máselen, jol talaptarynyń normasyna sáıkes avtomobıl joldaryna tóseletin asfálttyń bıiktigi 30 santımetrge deıin bolsa, bir sharshy metrge 750 keli maıda qıyrshyq tasty asfált ketedi eken. Al Almatyda 1 tonna asfált 25 000 teńge turady. Demek, bul jerde de shyǵyn barshylyq ekenin kókiregi oıaý azamat birden túsinedi.
Mamandar asfált tóseýdiń de óz tártibi bar ekenin aıtady. Máselen, kúzgi mezgilde +10 gradýstan tómen, al kóktemde +5 gradýstan tómen aýa raıynda asfált salýǵa bolmaıdy. Bizde she? Qar qylaýlap jaýyp tursa da, bul jumys júre beredi. Al talap boıynsha, jer jamylǵysy qurǵaq bolýy shart. Mine, bizdegi jumystyń sapasyzdyǵy osy tustan bastalady.
Sondaı-aq, olar jol sapasynyń nashar bolýyna tehnıkasy, mamany joq merdigerlerdiń tenderge qatysýy da basty sebep ekenin aıtyp otyr. Asfáltta shuńqyrdyń paıda bolýy, onyń qalyńdyǵynyń talapqa saı kelmeýi, tyǵyzdyǵynyń joqtyǵy, eniniń jetispeýi - mine, munyń barlyǵy jol jóndeý jumystaryndaǵy basty qatelikter. Bul kemshiliktiń barlyǵy jumys barysynda tehnıkalyq qadaǵalaýshynyń jol tóseýshilerdiń basy-qasynda bolmaýynan shyǵady. Qazirgi salynyp jatqan trotýarlardyń keıbiri talapqa jaýap beretindeı emes. Soraqysy sol, kóp kemshilik jiberetin merdigerlerdiń kelesi tenderge qatyspaýyna eshkimniń shamasy jetpeıdi. Óıtkeni, ony quzyrly oryndar ǵana sheshedi.
Qoryta aıtqanda, shahar joldarynyń sapasy kez kelgen almatylyqty alańdatady. Óıtkeni, jol halyqtyń ómir súrý sapasyna aıtarlyqtaı áser etedi.
Esterińizde bolsa, Memleket basshysy 2025 jylǵa qaraı joldardyń 95 paıyzyn jóndep, retke keltirýge tapsyrma bergen bolatyn. Endeshe, Almaty joldary bul údeden shyǵýy úshin jergilikti bılik óz isin jaqsy biletin bilikti mamandardy kóbirek tartýy tıis. Sonda ǵana qala kósheleri jylda jasala bermeıdi, kerisinshe, taqtaıdaı túzý ári tegis jol halyq úshin birneshe jyl qyzmet kórsetetin bolady!