22 sáýir – halyqaralyq Jer-Ana kúni
Bul – osy planetada tirshilik etetin barshaǵa ortaq kún desek artyq bolmas. Sebebi, Jer – adamzatqa ortaq úı.
Bul kún 2009 jyly BUU Bas Assambleıasynyń 63-shi sesıasynda belgilengen (BUU-ǵa múshe 50-den astam memleket birlesip jazǵan № A/RES/63/278 qararymen) jáne 2010 jyldan bastap 22 sáýirde atalyp keledi, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
Bas Assambleıanyń 63-shi sesıasynyń tóraǵasy Mıgel d ' Eskoto Brokman osy Halyqaralyq kúnniń qararynda Jer men onyń ekojúıeleriniń bizdiń úıimiz ekenin moıyndaý, adamzattyń ómirin qamtamasyz etý jáne 1992 jyly Rıo-de-Janeıroda ótken BUU Qorshaǵan orta jáne damý konferensıasynda qabyldanǵan mindettemelerdi rastaý dep málimdedi.
Sondyqtan qazirgi jáne bolashaq urpaqtyń ekonomıkalyq, áleýmettik jáne ekologıalyq qajettilikteri arasyndaǵy ádil tepe-teńdikke qol jetkizý úshin tabıǵatpen jáne Jer planetasymen úılesimdilikke yqpal etý qajet.
Soltústik jarty sharda Jer kúni kóktemde, al ońtústik jarty sharda kúzde atap ótiledi. Bul dúnıejúzilik aksıanyń negizgi maqsaty - qoǵam men planetanyń árbir adamynyń nazaryn Jer problemalaryna, ony qorshaǵan ortanyń problemalaryna nazar aýdartý jáne planetany saqtaý úshin adamzattyń aldynda turǵan qıyn mindetter týraly bilýge múmkindik berý.
Tabıǵat adamnan zardap shegip jatyr. Plasıkalyq qoqyspen lastaný nátıjesinde muhıttar qyshqyldana túsýde. Klımattyń ózgerýi, tabıǵattaǵy antropogendik ózgerister, sondaı-aq ormandardy kesý, jerdi paıdalanýdaǵy ózgerister, aýyl sharýashylyǵy men mal sharýashylyǵynda qarqyndy tájirıbelerdi engizý jáne brakonerlik sıaqty jol berilmeýi tıis áreketter bıoártúrlilikti buzýda jáne planetanyń keri ózgerisin jyldamdata túsken.
Jerdegi barlyq tirshilik ekojúıege baılanysty. Bizdiń ekojúıelerimiz neǵurlym saý bolsa, planeta men onyń adamdary soǵurlym saý bolady. Zaqymdalǵan ekojúıelerdi qalpyna keltirý kedeılikti joıýǵa, klımattyń ózgerýimen kúresýge jáne jappaı ólimniń aldyn alýǵa kómektesedi. Halyqaralyq Jer-Ana kúni bizdiń árqaısymyz planetamyzǵa jáne onyń ekojúıelerine qaryzdar ekenimizdi eske salýǵa arnalǵan.
Bizdiń Jerimiz qandaı? Jer planetasynyń jasy - shamamen 4,5 mıllıard jyl dep esepteledi. Eger siz ekvator arqyly Jerdi aınalyp ótýdi qalasańyz, onda uzyndyǵy 40010 shaqyrymǵa jýyq joldy júrip ótý kerek. Jer betinen ortasyna deıingi qashyqtyq - 6378 shaqyrym. Sonymen qatar, shyn máninde qatty jynystar (lıtosfera) shamamen 70 shaqyrym qabatty quraıdy, al odan ári tereńdeı otyryp, biz onyń jartylaı suıyq jáne suıyq kúıin kóremiz.
Kalıfornıadaǵy ólim alqaby jáne Lıvıadaǵy El-Azızıa dep atalatyn jer jerdegi eń ystyq jerlerdiń rekordtaryn ustap tur. El-Azızıa rekordy-57,8 gradýs Selsıı (1922 j.13 Qyrkúıek), ólim alqabynyń rekordy — 55,8 gradýs Selsıı (1913 j. 10 shilde).
Jerdegi eń sýyq jer retinde Antarktıka tanyldy -1983 jyly 21 shildede Antarktıdadaǵy «Vostok» zertteý stansıasynda -89 gradýs Selsıı tirkelgen bolatyn.
Jer mıneraldarǵa óte baı - ǵalymdar qazirdiń ózinde mıneraldardyń 4000-ǵa jýyq túrin jiktedi, olardyń 200-ge jýyǵynyń is júzinde mańyzy bar. Jyl saıyn mıneraldardyń 50-100 túri ashylady.
Jerdiń bir serigi bar – ol bárimizdiń kózimizge kórinetin aı.
Jyl saıyn álem ǵalymdary Jer-Ana kúni - 22 sáýirde jahandyq ekologıalyq máselelerdi talqylaý úshin dóńgelek ústelge jınalady. Ár túrli elderde belgili bir taqyrypqa arnalǵan túrli is-sharalar men aksıalar uıymdastyrylady. Bul konferensıalar, kórmeler, iri qalalardyń qarbalas kóshelerindegi kólik qozǵalysynyń jabylýy, aýmaqty tazartý jáne aǵash otyrǵyzý.