Qazaqy paıym
Uly Abaı jyrlaǵan jyl qustary kele bastady. Solardyń biri – kóktem jarshysy Naýryzkók
Baýyry sary, qanaty kók Naýryzkókti bizdiń qazekeń ejelden bereke bastaýy dep bilgen. Ol – ońtústik óńirge erte kóktemde, eń birinshi ushyp jetetin qus. «Naýryzkók keldi, endi qaýip joq» dep burynǵy qarıalar kóńilin demdegen. «Kim Naýryzkókti birinshi kórse, oǵan baq qonady, bereke darıdy» degen... Mine, sol kópten kútken kóktemniń jarshysy, habarshysy – Naýryzkók keldi.
13-14 naýryz - eskishe naýryzdyń basy. Batys óńirdegi aǵaıyndar bul kezdi Kórisý, Amal, Aıt merekesi dep sońǵy jyldary dástúrli túrde toılap júr. Bıyl da dástúrden jańylǵan joq. Memleket basshysy qazaqstandyqtardy Amal merekesimen quttyqtady.
17–19 naýryzda «Bes qonaqtyń bir kúni» degen amal júredi. Qystyń bir kúndik sońǵy borany kórinis beredi. «Maı boran», «Bosaǵa basy» degen janama ataýlary bar. Munan keıin qys malǵa birjola jaıly bolady. Bosaǵa juldyzynyń týýyna oraı Bosaǵa basy dep te atalady. 20-synan bastap «Ábdikeı» amaly kórinis beredi. Ol osy aıdyń 25-ine deıin sozylady. Muny qazaq «sıyrdyń oraza ustaýy» dep ataǵan. Osy kúnderi qar sheti sógilip, erip, sý aǵady. Sýǵa torǵaı shomylatyndaı bolsa, jaz erte shyǵady dep esepteıdi. Mardymsyz bolsa, jaz jáı shyǵady dep sanaǵan. Jer astyndaǵy toń jibı bastaıdy, dalada qalǵan mal men adam úsip ólmeıtindeı jaǵdaıǵa jetedi.
Jan-janýarlardyń masattanatyn kezi de osy: muz jalap, shólirkep júrgen sıyrlar erigen qar sýynan qanyp iship, qardan shyqqan kóldeneń shópke toıynyp, arqasyn kúnge qaqtap, birneshe saǵat jaıylmaı turady eken. Sol sebepti, bul amal «sıyrdyń oraza ustaýy» dep atalǵan. Burynǵy tabıǵat tamyrshylary «Sıyrdyń oraza ustaý» ýaqytyna qarap, qys aıaǵy men kóktemniń kelýine boljam jasap otyrǵan.
«Naýryz» merekesi osy aptanyń enshisinde. Naýryzdyń 21-inen 22-sine qaraǵanda kún men tún teńeledi. Ulystyń Uly kúni bastalady. Qazekeń bul kúndi «Samarqannyń kók tasy erigen kún», «Uzaq ushyp kelgen kún», «Jyl basy jylqyshy torǵaı (Naýryzkók) jetken kún», «Kók qut (ósimdik) kózin ashqan kún», t.b. dep ataǵan. «Naýryz merekesi» kúni «Jyl boıy aq mol, dán tasqyn-tasqyn, jaýyn-shashyn kóp bolsyn» dep úı saıyn qysqa saqtaǵan súrlerin, bıdaı, arpa, tary, burshaq, taǵy basqa da dánderdi daıyndap, qazan-qazan kóp kóje qaınatyp, bir-biriniń úılerine qydyryp kóje iship, «Ulys bereke bersin, tórt túlik aqty bolsyn, jyl basy jaqsy bolsyn» dep sol jylǵa, elge jaqsy tilekter aıtyp, masaırap, máz-meıram bolǵan. Ońtústikte naýryz kóje bastalyp ta ketti.
Barys qıyndyq pen qýanyshqa, aýyrtpalyq pen jaqsylyqqa toly jyl. Buryndary tarıhta Barys jylyna qatysty eleýli oqıǵalar bolmaǵan. Sol sebepti, Barys jylyn qazaqtar jaısyz jyl dep sanamaıdy.
Sıyr jyly oqalaq tıgendeı osqyryp shyqty. Aqyryn basyp, baıyppen Barys jyly keldi. Laıym tynyshtyqtyń, yrys-quttyń jyly bolsyn!
BABALAR BOLJAMY
* Aqqan qar sýyna torǵaı shomylatyndaı bolsa, jaz erte shyǵady.
* Mardymsyz bolsa, jaz mezgilinen keshigedi.
* Bult ortasynan ydyrasa, aýa raıy buzylady.
* Bult shetinen ydyrasa, aýa raıy jaqsarady.
* Qumyrsqalar sap túzese, kóktem shýaqty bolady.
* «Sıyrdyń oraza ustaýy» ýaqytyly kelse, kóktem jaıdary qalypqa kóshedi.
* Naýryz merekesinde qar jaýsa, jaqsylyǵy kóp jyl bolady.