Qazaq halqy san ǵasyrlar boıy óziniń egemendigi men táýelsizdigi úshin kúresip keldi. Óziniń eń jaqsy qasıetteriniń: qater tóngen sátte birigip, uıymdasa bilýiniń, sondaı-aq basqa halyqtarmen beıbitshilik, kelisim men tatý kórshilik jaǵdaıynda turýǵa degen ynty-yqylasynyń arqasynda ol tarıh tasqynynyń astynda qalyp qoımaı, óziniń memlekettigin qalpyna keltire aldy.
Nursultan NAZARBAEV.
1994 jylǵy 28-30 naýryzdaǵy Máskeý sapary aıasynda Nursultan Nazarbaev Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń profesor-oqytýshy quramy men stýdentteri aldynda sóz sóılep, óziniń áıgili bastamasy – Eýrazıalyq ekonomıkalyq Odaq qurý ıdeıasyn usyndy.
1994. TÁÝELSİZDİK SHEJİRESİ. JYLDYŃ BASTY OQIǴALARY
- QR Joǵarǵy Keńesiniń saılaýy. Tuńǵysh kásibı Parlament.
- Nursultan Nazarbaevtyń Eýrazıalyq Odaq ıdeıasy.
- Astanany Almatydan Aqmola qalasyna kóshirý týraly sheshim.
- Qazaq Eliniń memlekettik ordenderi men medaldary.
- Ekinshi qazaq azamaty – Talǵat Musabaev ǵaryshqa ushty.
1994 jyl memlekettik qurylystyń alǵashqy qadamdary jasalǵan, totalıtarlyq júıeniń sarqynshaqtarynan arylý, naryqtyq ekonomıkanyń bastalǵan kezeńi boldy. Qazaq Eli damýdyń jańa modelin – «qazaqstandyq joldyń» irgetasyn qalaýǵa talpyndy. Árıne mundaıda, eń aldymen, utymdy saıası júıeni qalyptastyryp almaı, ekonomıkalyq daǵdarysty eńserý de, halyqtyń ál-aýqatyn jaqsartý da, ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý de múmkin emes edi. Osy jáıtterdi jan-jaqty zerdelegen el bıligi ekonomıkany yryqtandyrý arqyly makroekonomıkalyq turaqtylyqqa qol jetkizýdi maqsat etti. Jańa reformalar men ózgeristerdi quqyqtyq turǵyda negizdeý úshin kásibı bilikti parlament kerek boldy.
1994 jyl qazaqstandyq parlamentarızmniń qalyptasýyndaǵy aıyryqsha mańyzdy kezeń retinde este qaldy. El tarıhynda saıası partıalar men qozǵalystar tuńǵysh ret bıliktiń naqty tutqalaryna qol jetkizdi. Kóppartıalylyqqa jol ashyldy. Demokratıalyq saılaý nátıjesinde Joǵarǵy Keńeste Qazaqstan Halyq Birligi Odaǵy, Qazaqstan Halyq Kongresi partıasy, Sosıalısik partıa jáne Kásipodaqtar federasıasy fraksıalary quryldy, sondaı-aq, negizinen kásibı belgisi boıynsha 14 depýtattyq top qalyptasty. Olar memlekettik baǵdarlamalardy qalyptastyrýǵa jáne qabyldaýǵa qatysý múmkindigin aldy. On úshinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Joǵary Keńesiniń tóraǵalyǵyna belgili qoǵam jáne memleket qaıratkeri, Qazaqstannyń halyq jazýshysy Ábish Kekilbaev saılandy.
On úshinshi saılanǵan Joǵarǵy Keńes az ýaqyt jumys istese de (1994 jylǵy sáýir – 1995 jylǵy naýryz) táýelsiz Qazaqstan parlamentarızminiń júıesin qalaǵan Qazaq Eliniń tuńǵysh kásibı parlamenti edi.
KSRO-nyń shıkizat bazasy bolyp kelgen respýblıka táýelsizdigin alǵannan keıin halyq sharýashylyǵynyń «úzilip qalǵan tamyrlaryna qan júgirtip, dem berý», Qazaqstandy tek shıkizat shyǵaratyn memleketten óndirisi damyǵan órkenıetti ónerkásiptik memleketke aınaldyrý – kezek kúttirmes sharalardy talap etti. Kún tártibinde jas táýelsiz eldiń basqaǵa táýeldi bolmaýy úshin júıeli ekonomıkalyq reformalardy jedeldete júrgizýdi qolǵa alý qajettigi turdy. Baǵany yryqtandyrý saldarynan paıda bolǵan gıperınflásıany aýyzdyqtaý men qarjylyq turaqtylyqqa qol jetkizý áli býyny qataımaǵan memlekettiń ekonomıkalyq saıasatynyń negizgi mindeti boldy. Sonymen birge odaqtan enshisin alǵan jergilikti kásiporyndardy «tiriltý» maqsatynda ulttyq ekonomıkany ınvestısıalarmen «qorektendirý» baǵyty da Prezıdenttiń alǵashqy qadamdarynyń qanshalyqty kúrdeli bolǵandyǵyn kórsetse kerek. Tipti osy jyldan bastap jekemenshik ınvestısıalyq qorlarǵa shetel kapıtalyn quıýǵa da ruqsat etildi. «Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik eksport-ımport banki» quryldy. Ulttyq altyn-valúta rezervi 805,221 mln. AQSH dollaryn qurady. Parlamentte strategıalyq jaǵynan mańyzy zor «Munaı týraly» Zań jobasy qabyldandy. Álemniń ıadrolyq derjavalary beıbit damý jolyn tańdaǵan Qazaqstannyń qadamyn joǵary baǵalap, el qaýipsizdigine kepildeme berdi.
1994 jyl, 10-11 qańtar
Prezıdent memlekettik saparmen Ózbekstan Respýblıkasyna baryp, Núkis qalasynda ótken Orta Azıa memleketteri basshylarynyń Aral teńizi baseıniniń problemalaryna arnalǵan konferensıasyna qatysty. Onda «Aral teńizi alabynyń baǵdarlamasy» qabyldandy. Baǵdarlama arqyly Aral teńizi alabyndaǵy qorshaǵan ortanyń jaǵdaıyn turaqtandyrý, Aral mańynyń búlingen ekologıasyn qalpyna keltirý, alqaptyń sý jáne jer resýrstaryn qalpyna keltirý jáne basqa da jumystar kózdeldi.
1994 jyl, 28 qańtar-1 aqpan
Memleket basshysy Shveısarıanyń Davos qalasynda ótken Dúnıejúzilik ekonomıkalyq forýmǵa qatysty.
1994 jyl, 12 aqpan
Qazaqstanda Adam quqyǵy jónindegi respýblıkalyq komısıa quryldy. Ol adam quqyǵy men bostandyǵynyń qurmettelýin qamtamasyz etý,olardyń saqtalýy jolyndaǵy kepildikti kúsheıtý maqsatyn kózdedi.
1994 jyl, 13-18 aqpan
Nursultan Nazarbaev resmı saparmen Amerıka Qurama Shtattarynda boldy. Ekijaqty kelissózder barysynda eki eldiń memleket basshylary demokratıalyq yqpaldastyq Hartıasyna qol qoıdy.Qazaqstan ıadrolyq qarýy joq el retinde tanylyp, Iadrolyq qarýdy taratpaý týraly Shartqa qol qoıyldy. Osy sapar aıasynda Qazaq Prezıdenti Nú-Iorkte BUU Bas hatshysy Býtros B.Galımen júzdesti.
1994 jyl, 25 aqpan
Aqmolada , Tyńgerler saraıynda tyń jáne tyńaıǵan jerlerdi ıgerýdiń 40 jyldyǵyna arnalǵan saltanatty jınalys ótti.
1994 jyl, 7 naýryz
Ata Zań negizinde dál osy kúni respýblıkanyń joǵary zań shyǵarý organynyń alǵashqy demokratıalyq saılaýy ótkizildi. Aty aıtyp turǵandaı, bul saılaý Qazaqstanda kóppartıalylyqtyń qalyptasýyna yqpal etti. Saılaýǵa barlyq saılaýshylardyń 73,84 paıyzy qatysty. Saıası partıalar men qozǵalystardyń, bir mandatty okrýgterden saılaýǵa túsken úmitkerlerdiń úgit-nasıhat jumystary shynaıy demokratıalylyqtyń kórinisindeı bolǵanyn erekshe atap ótken jón. 135 bir mandatty okrýgter boıynsha 910 adam usynylsa, tirkeý sharttaryna sáıkes 692 adam irikteýden ótti, bir depýtattyq mandat úshin 5 úmitker kúresti.
1994 jyl, 28-30 naýryz
Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Reseı Federasıasyna resmı saparmen bardy.Eki el basshylary Nursultan Nazarbaev pen Borıs Elsın ekonomıkalyq yntymaqtastyq pen ıntegrasıany tereńdetý týraly Shartqa qol qoıdy. Sondaı-aq « Baıqońyr» ǵarysh aılaǵy týraly kelisimge keldi. Reseı Federasıasynda turatyn Qazaqstan azamattarynyń, Qazaqstan Respýblıkasynda turatyn reseılik azamattardyń azamattyq jáne quqyqtyq mártebesi jóninde Memorandýmǵa, Áskerı yntymaqtastyq týraly shartqa qol qoıyldy. Osy sapar aıasynda Nursultan Nazarbaev Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń profesor-oqytýshy quramy men stýdentteri aldynda sóz sóılep, óziniń áıgili bastamasy – Eýrazıalyq ekonomıkalyq Odaq qurý ıdeıasyn usyndy.
1994 jyl, 6-8 sáýir
Nursultan Nazarbaev resmı saparmen Japonıada bolyp qaıtty.
1994 jyl, 12 sáýir
Prezıdent Qazaqstanǵa resmı saparmen kelgen Avstralıa general-gýbernatory Ý.Heıdenmen kezdesti.
1994 jyl, 15 sáýir
Táýelsiz Memleketter Dostastyǵyna qatysýshy memleketter arasynda egemendigin, terıtorıalyq tutastyǵyn jáne shekaralarynyń qol suǵylmaýshylyǵyn saqtaý týraly Deklarasıa qabyldandy.
1994 jyl, 19 sáýir
On úshinshi shaqyrylǵan Joǵarǵy Keńestiń 1 sesıasy ashyldy.
1994 jyl, 26 sáýir
Memleket basshysy Qazaqstanǵa resmı saparmen kelgen Qytaı Halyq Respýblıkasy memlekettik keńesiniń premeri Lı Penmen kezdesti. Kezdesý qorytyndysy boıynsha Qazaqstan-Qytaı shekarasy týraly,Qytaı tarapynan Qazaqstanǵa memlekettik nesıe jáne gýmanıtarlyq kómek berý jóninde,eki el arasyndaǵy halyqaralyq júk jáne jolaýshylar tasymalyn damytý, taǵy basqa da kelisimderge qol qoıyldy.
1994 jyl, 28 sáýir
Buqaralyq aqparat quraldarynda AQSH prezıdenti Bıll Klıntonnyń Nursultan Nazarbaevqa joldaǵan haty jarıalandy. Onda Klınton Qazaqstannyń ıadrolyq qarýlardy taratpaý jónindegi Shartqa qosylýy kúlli álem úshin úlgi bolatyn qadam ekendigin,bul baǵytta Qazaqstan kóshbasshy memleket bolǵandyǵyn erekshe atap ótken.
1994 jyl, 29 sáýir
Bishkekte Qazaqstan,Ózbekstan,Qyrǵyzstan memleketteri basshylarynyń úshjaqty kezdesýi ótti.
1994 jyl, 10 mamyr
Amerıkadaǵy «Sabın metal korporeıshn» zaýytynda arnaıy Qazaqstan shıkizatynan balqytylǵan tuńǵysh qazaqstandyq platına quımalary ( jalpy salmaǵy 14 kılogramm bolatyn alty quıma) alyndy.
1994 jyl, 27 mamyr
Qazaqstan NATO-nyń «Beıbitshilik úshin seriktestik» baǵdarlamasyna qosylǵan 19-shy memleket atandy.
1994 jyl, 3 maýsym
Qazaqstan Respýblıkasynyń on úshinshi shaqyrylǵan Joǵarǵy Keńesiniń Úılestirý keńesine qatysqan memleket basshysy Nursultan Nazarbaev óziniń Eýrazıalyq Odaqty qurý týraly jobasyn jarıa etti.
1994 jyl, 9 maýsym
On úshinshi shaqyrylǵan Joǵarǵy Keńestiń birinshi sesıasynyń plenarlyq májilisine qatysqan Nursultan Nazarbaev Qazaqstan halqyna Joldaýyn arnady.
1994 jyl , 22 maýsym
Memleket basshysynyń tapsyrmasymen Mınıstrler Kabınetiniń arnaıy otyrysynda Úkimettiń reformalardy tereńdetý jáne 1994-1995 jyldary ekonomıkalyq daǵdarystan shyǵý jónindegi is-qımyl baǵdarlamasynyń jobasy qaraldy.Onda memlekettiń ekonomıkalyq damýyna baılanysty jańasha baǵyttar talqylandy.
1994 jyl, 3 shilde
Qazaq Eliniń taǵy bir azamaty – Talǵat Musabaev ǵarysh saparyna attandy.
1994 jyl, 6 shilde
Qazaqstan Respýblıkasy Parlament sesıasynyń jalpy otyrysynda Prezıdenttiń astanany Aqmolaǵa kóshirý týraly usynysy maquldandy. Joǵarǵy Keńes depýtattary astanany Almatydan Aqmola qalasyna kóshirý jóninde sheshim qabyldady.
Bizdiń dáıekteme: el astanasyn aýystyrý ,birinshiden,Qazaqstandy geosaıası jaǵynan kúsheıtýdiń qajettiginen týyndady. Aqmolanyń geografıalyq jaǵynan eldiń ortalyq bóliginde, iri kólik joldarynyń túıisken jerinde, mańyzdy sharýashylyq,astyqty aımaqtarǵa jaqyn ornalasýy eskerildi. Ekinshiden, bul sheshimniń qabyldanýy qaýipsizdik máselesine tikeleı baılanysty edi: táýelsiz memlekettiń astanasy ortalyqta, múmkindiginshe, shekaradan jyraqta ornalasýy tıis degen tujyrym jasaldy.Úshinshiden, kún tártibinde Qazaqstannyń ekonomıkasyn saýyqtyrý qajettigi turǵan edi,al munyń ózi el ekonomıkasynyń tıimdiligin qamtamasyz etýdiń joly dep esepteldi. Oblys ortalyqtarynyń damýyna aıyryqsha kóńil bólindi. Osyndaı sharalardyń nátıjesinde ekonomıkanyń qurylys materıaldary óndirisi, turǵyn úı qurylysy, jol tósenishteri, energetıka jáne mashına jasaý sıaqty salalary joǵary qarqynmen damı bastady. Jańa astanany kóterý elimizdiń soltústiginde beleń alǵan slavándyq qozǵalystardyń jer daýy haqynda belsendiligi artqan toqsanynshy jyldary erlikpen para-par qıyn da kúrdeli sharýa edi. Bul baǵdarlar túsine bilgen adamǵa Qazaq Eliniń táýelsizdiginiń irgetasyn nyǵaıtýdaǵy batyl qadam bolǵany sózsiz.
1994 jyl, 8 shilde
Almatyda Qazaqstan,Ózbekstan,Qyrǵyzstan memleketteri basshylarynyń úshjaqty kezdesýi ótip,birlesken málimdemege qol qoıdy.
1994 jyl, 21 qazan
Máskeýde TMD memleketteri basshylarynyń kezekti májilisi bolyp ótti. Onda memleketaralyq ekonomıkalyq komıtet qurý máselesi talqylandy.
1994 jyl, 23 qazan
Qazaq Eliniń jańa ordenderi men medaldary alǵash ret tapsyrylǵan kún.
1994 jyl, 4 qarasha
Memleket basshysy kosmostaǵy vahtasyn aıaqtap,Jerge oralǵan kosmonavtar T.Musabaevty , Iý.Malenchenkony jáne Ý.Merboldty qarsy alý rásimine qatysty.
1994 jyl, 5 jeltoqsan
Býdapeshtte Eýropadaǵy qaýipsizdik pen yntymaqtastyq jónindegi keńestiń joǵary dárejeli kezdesýi ótti. Onda Reseı, Ulybrıtanıa jáne AQSH basshylary Qazaqstan Respýblıkasynyń qaýipsizdigine kepildik berý týraly Memorandýmǵa qol qoıdy.Memorandýmǵa qol qoıýshy memleketter ózderine Qazaqstan Respýblıkasynyń terıtorıalyq tutastyǵy men saıası táýelsizdigine qarsy kúsh qoldanbaýǵa, táýelsiz jas memleketti ekonomıkalyq jaǵynan qysym men májbúrleýden bas tartýǵa mindetteme aldy. Bul mindettemelerge keıinnen Fransıa men Qytaı Halyq Respýblıkasy da qosylyp,kepildikterin berdi.
STATISIKA:
1994 jyly Prezıdent respýblıka óńirlerine 14 ret, shet elderge 22 ret resmı saparǵa shyqty. Túrli resmı jıyndarǵa qatysyp, sóz sóılegen. Bir jyl ishinde barlyǵy 24 Zań qabyldanyp, 308 Jarlyqqa qol qoıyldy.
JYL TÚIİNİ:
«Bul jyl bizdiń qazaqstandyqtar úshin eldigi men erligin tanytqan jyl boldy. Respýblıka halqy ınflásıanyń ashshy dámin tatyp,qıyn shaqtardy bastan keshirdi. Osyndaı kúrdeli jaǵdaıǵa qaramastan bizdiń adamdardyń boıynda tamasha qasıetter qalyptasa bastady:ótpeli kezeńniń bolmaı qoımaıtyn aýyrtpalyqtaryna túsinistikpen qarady, eń bastysy – árkimniń kókiregine bolashaqqa, qalap alǵan baǵytymyzǵa degen senim uıalady».
(Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń 1994 jylǵy 31 jeltoqsandaǵy
Qazaqstan halqyna jańajyldyq Úndeýinen).
QAZAQSTAN RESPÝBLIKASYNYŃ
halyqaralyq bastamalarynan
1994 jyl, 22 naýryz
Eń alǵash ret memleketterdiń Eýrazıalyq odaǵyn qurý ıdeıasy málimdelgen kún. Bolashaq memleketaralyq birlestikti – «Eýrazıalyq Odaq» dep ataý usynyldy. QR Prezıdenti N.Á. Nazarbaevtyń «CHATHAM HOUSE» Koróldik halyqaralyq qatynastar ınstıtýtynda sóılegen sózi (Ulybrıtanıa).