Jasyn ǵumyr!
Cheh danyshpany ári belsendisi Iýlıýs Fýchık «Batyr – ol adamzat qoǵamynyń múddesi úshin, syn saǵatta qolynan kelgen barlyq múmkindikti jasaı alatyn adam» depti. Tegi ras sóz! Dúnıede halqynyń qamy úshin ot keshken erler az bolmaǵan. El basyna kún týǵanda – qorǵan bola bilgenderi qanshama. Sonyń biri - nebári jıyrma jasynda kombat bolǵan qazaq uly Rataı Sultanbekov.
ORTAQ IDEOLOGIA
Ekinshi dúnıejúzilik zulmat soǵys kim-kimdi de aıamady. Ata-anany balasynan, baýyrdy baýyrdan ajyratty. Kámelet jasyna jeter jetpes bozbalalar men jas jetkinshekter maıdanǵa aǵyldy. Maqsat – Keńes Odaǵyn qorǵaý. Fashıserdiń pıǵylyn oryndatpaý. Osy uranmen talaı bozdaq maıdan dalasynda shahıd keshti. Jan alysyp, jan beristi. Qasyq qany qalǵansha soǵysty. 1941-1945 jyldar aralyǵynda qazaq dalasynan soǵys oshaǵyna attanǵandarda esep bolmady. Báriniń oıy bireý – ortaq Otandy qorǵaý. Olaı bolatynynyń sebebi de bar. Óıtkeni, ıdeologıanyń yǵy solaı. Tipti kúshti. KSRO aýmaǵyndaǵy barsha ulttardy shashaý shyǵarmaı ustaý komýnıserdiń basty kredosy edi. Ol sheńberden shyqpaý kerek. Odan shyqqandar náýbetke ushyraıtyn. Áıtpese, qýdalanatyn. Bir qyrynan alǵanda, senzýra qatty boldy. Tártip temirdeı degenmen de, shash ornyna bas alý kóp bolǵanyn baıqaımyz. Álginde aıtqanymyzdaı, ortaq ıdeologıa barlyǵyn bir ýys etip ustady. Shashaý shyǵarmady. Ol úshin úgit-nasıhatty qatty júrgizip, nazarda ustady. Sol arqyly qandaı jaǵdaı bolmasyn, barlyǵyn uıystyryp otyrdy. Bul – Odaqty ustap turýdyń tıimdi ádisteri bolatyn.
BALA RATAI
Ótken HH ǵasyr qazaq úshin ońaı bolmady. Syn saǵattar kóp boldy. Qazaqtyń arda uly Dinmuhamed Qonaev «Jıyrmasynshy ǵasyr - tańǵajaıyp ǵasyr, tarıh úshin qyzyqty, al zamandas úshin qasiret ǵasyry» dep paıymdapty. Shynynda, tolǵan revalúsıa, asharshylyq, qıynshylyq, náýbet aınalsoqtap soǵa berdi. Eshkimdi aıamady. Qyrdy, joıdy. Dese de, rýhty syndyra almady.
Oıǵa batamyz.. Bálkim, keıde qıynshylyq zamanda naǵyz elin qorǵaıtyn azamat týatyndaı kórinedi. Ondaı jandy halyq kútedi. Quddy burynǵy fólklordaǵy el qorǵaǵan batyrlar týraly jyr aqıqattaı kórinedi. Múmkin, solaı da shyǵar. Kim bilsin?!
Rataı Sultanbekov 1921 jyly Jambyl oblysynyń, Talas aýdanyna qarasty Bóltirik eldi mekeninde dúnıege kelgen. Jastaıynan sharýaǵa erte aralasty. Túrkistan, Qyzylorda, Mankent aımaǵynda oqyp, mektepti altyn medalmen támamdady. Ákesiniń erte dúnıe salýyna baılanysty qamqorlyq kórmedi. Azamatynan aırylyp, anasy Qatsha jesir, balasy jetimdik qamytyn kıedi. Osy kezder onyń ómirindegi eń bir aýyr kezder edi. Sener, arqa súıer adamy tek ózi boldy. Osylaısha ýaqyt ótip jatty. Óz kúshimen Almatyǵa oqýǵa tústi. Dáriger bolýdy kózdedi. Osyndaǵy medesınalyq ınstıtýttyń 3 kýrsynda júrgende, maıdanǵa alyp ketedi.
Qysqa merzimdi áskerı kýrsta – ýchılıshede oqyp shyǵyp, leıtenant áskerı shenine ıe bolady. Maıdanda batalón komandıri qyzmetin atqarady. 1944 jylǵy 15 qyrkúıekte 20-dan jańa asqan gvardıa maıory Sultanbekov elge, qazirgi Talas aýdany Bóltirik aýylyna demalysqa kelip qaıtady. Maıdanda kórsetken erligi úshin 20 jastaǵy gvardıa maıory, batalón komandıri Sultanbekov Rataı birneshe ordendermen marapattalǵan. Ol bastaǵan batalón maıdandaǵy aýyr shaıqastarǵa qatysty. Gvardıa maıory Sultanbekov soǵys biter jyly Jeńiske sanaýly kúnder qalǵanda «Oder operasıasy» kezinde Brandenbýrg túbinde erlikpen qaza tapty.
Ásirese, soǵys ýaqytynda týǵan balalardyń taǵdyry basqa edi. Olar oınamady, kúlmedi. Týralaı da, tikeleı de aıtqandaǵy shyndyq – osy! Bala Rataıdyń kezi Patsha ókimetiniń qulap, keńes bıliginiń ornap jatqan aýmaly-tókpeli kezderine sáıkes keledi. Bir sheti, yzǵarly, negizgi quıtyrqy saıasattyń salqyny bizge tıdi. Qazaq dalasy, ne bodan bolý nemese jeke-dara derbes ómir súrý sıaqty jolaıryqta turdy. Iaǵnı, basqa tańdaý bolmady. Alash qaıratkerleri 1921 jylǵy qoldan jasalǵan asharshylyqqa qarsy kelip jatqan kez edi. Álıhan Bókeıhanov, Ahmet Baıtursynov, Mirjaqyp Dýlatov, Sáken Seıfýllınder "qaıtsek eldi aman saqtaımyzdyń" kerin oılady. Qolynan kelgenshe, qazaqty aman-saqtaýdy oılastyrdy. Sol úshin qoldarynan kelgenniń bárin jasady. Mine, naq sol dáýirde Rataı batyr dúnıege keldi. Soǵysqa attandy. Onda erlik jasady. Jas ómirin eli úshin berdi.
JASYNDAI JARQ ETTİ
Halqymyz «Er esimi – el esinde» deıdi. Batyr Baýyrjan Momyshuly atamyz «Erlik – eldiń qasıeti, júrektilik jigittiń qasıeti» dep naqyl sóz qaldyrypty. Osyny dáp Rataı batyrǵa qarata aıtqandaı kórinedi. Jazýshy Ábý Sársenbaev qazaqtyń qaısar uly týraly esteliginde biraz dúnıeniń shetin qozǵapty. Qalamger «Men batalón basqarǵan eki qazaqqa jolyqtym, biri eresekteý edi, ekinshisi - osy Rátaı, jıyrmadan endi asqan tastúlek» dep jazady. Sonda bundaǵy aıtylǵan oı bireý. Ol jas ári qaıratty jigittiń ór minezdiligine, namystylyǵyna tamsaný bolyp tur.
Jazýshy «Gvardıa bıigi» atalǵan shaıqas týraly tebirene jazdy. Sonda Rataıdyń qol bastaýy sýrettelgen. Batyrdyń ózi aldyńǵy shepte bolǵan. Keskilesken urysta, kombat basqarǵan jaq basym túsedi. Rataı sol shaıqasta jaralanady. Urys aıaqtalǵanda, qatarlas jaýyngerlerine alǵys aıtady. «Baınazar» babasy jońǵar shapqynshylyǵynda erlik kórsetedi. Sóıtip, óz jarasyn ózi tigip, emdegen eken. Sol sıaqty bizdiń batyr da, eshteńe etpeıtindigin aıtady. 1945 jyly 4 mamyr kúni Branderbýg shaıqasynda erlikpen qaza tabady.
Bıyl jasyndaı jarq etken tulǵanyń týǵanyna 100 toldy.
Jambyl oblysynyń Qarataý qalasynda batyrdyń esimimen atalatyn kóshe bar. Talas jurty da onyń esimin ardaqtap júr. Jalpy, kúlli qazaqqa ortaq dańqty tulǵa dep bilemiz. Áli esimi jańǵyryp, talaı nysanǵa berilerine senemiz.
Burynǵylar «Bu dúnıeden batyr da, aqyn da, daryn da ótken» depti. Ata-babamyzdyń árbir aıqany ras. Támsili – aqıqat. Túıindeı kele, Rataı Sultanbekov el jadynda máńgi qalar dara tulǵa demekpiz.