HHİ ǵasyr – ǵylym men bilimniń dáýiri. Jahan jańalyqqa toly. Jasandy ıntellekt shyǵyp, ǵylym qarqyndy damyp barady. Sol sebepti zamanǵa beıimdelip, óz qundylyqtarymyzdy saqtaı otyryp, alǵa ilgerileý – basty mindet. El Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń bastamasymen «Ádiletti Qazaqstan» ıdeıasy qarqyndy júzege asyp keledi. Sonyń nátıjesinde rýhanı ordalarymyz aıqyndalyp, Ulttyq quryltaıda ult múddesi qozǵala bastady. Ǵylym men bilimge basa nazar aýdarylyp, jastarǵa qoldaý arta tústi. Bul ıgi ister – Qazaq eliniń mereıin asyra túsetini anyq. Eń bastysy – osy jolda ult bolyp uıysyp, «bir jeńnen qol, bir jaǵadan bas shyǵaryp» birlese qımyldaý abzal.
Osy oraıda keleli oılardy tarqata túsý úshin Q.A. Iasaýı atyndaǵy Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıtetiniń rektory, ekonomıka ǵylymdarynyń kandıdaty Janar TEMİRBEKOVAMEN suhbat qurǵan edik.
Túrki jurtynyń qarashańyraǵy
– Memleket basshysy «Túrkistanǵa erekshe mártebe berý» týraly zańǵa qol qoıdy. Qandaı ıgi ózgerister kútemiz?
– Osy mańyzdy zańnyń daıyndyq prosesi áýeli Prezıdentimizdiń bastamasymen qolǵa alynyp, qysqa ýaqyt ishinde Túrkistan oblysynyń ákimdigi, Túrkistan qalasynyń ákimdigi, oblystyq jáne qalalyq máslıhat depýtattary, Aqsaqaldar keńesi, ǵalymdar jáne barsha Túrkistan halqy bolyp eńbek ettik. Osy tarıhı sátte Túrkistanda eńbek etip júrgenimdi úlken baqyt dep sanaımyn.
Aldaǵy ýaqytta osy zańnyń oryndalýyna, Túrkistanymyzdyń ósip-órkendeýine ári elimizdiń qarapaıym azamaty retinde de, el basqaryp otyrǵan kóshbasshylar retinde de bar kúshimizdi salýymyz qajet. Negizgi proses endi bastaldy. Bul jolda árbirimiz qoǵam men memleket ómiriniń qaı salasynda eńbek etip júrsek te, sol salany damyta otyryp, Túrkistanǵa úlken úles qosa alamyz dep senemin.
Meniń oıymsha, sońǵy 30 jylda Túrkistan qalasynyń áleýmettik, mádenı jáne ekonomıkalyq transformasıasyna ýnıversıtetimizdeı zor úles qosqan mekeme az. Jalpy, ýnıversıtet degenimiz – qalalyq mekeme. Tarıhta da osyndaı mártebege ıe boldy, ári solaı bolyp qala beredi. Tipti, ýnıversıtet qalasyz, al qala ýnıversıtetsiz ómir súre almaıdy desek, artyq aıtqandyq emes.
Óıtkeni ýnıversıtettiń negizgi mısıasy – ǵylym óndirý, kásibı mamandar daıarlaý, qarapaıym adamdy tulǵa retinde damytý jáne adamdardyń ıntellektýaldyq ómirine úles qosý. Sonymen qatar ol janama túrde qoǵamdaǵy ónimdiliktiń artýyna, jumyssyzdyqtyń azaıýyna, jeke tabystyń ósýine, osy arqyly el ekonomıkasynyń jaqsarýyna da yqpal etetin erekshe mekeme. Áleýmettik-mádenı jańǵyrýlarǵa da kóshbasshy bolatyndyqtan, ýnıversıtettiń jeke tulǵa men qoǵam úshin orny erekshe. Bul erekshelikterdiń barlyǵy Ahmet Iasaýı ýnıversıtetiniń tarıhı mańyzy men búgingi qyzmetinde kórinis tabady.
Ýnıversıtetimiz osy negizgi jáne janama mısıalaryn abyroımen júzege asyryp keledi. Ásirese Túrkistannyń erekshe mártebege ıe ekenin aıqyndaıtyn osy zańnyń arqasynda ýnıversıtetimiz burynǵydan da úlken úles qosa alady. Ásirese ǵylymı qyzmetteri arqyly elimizge, Túrki álemine jáne jalpy álemge eki mańyzdy sala boıynsha úles qosady dep oılaımyn. Bul eki sala kók týymyzdaǵy qyran qustyń eki qanaty ispetti: bir qanaty – Iasaýı babamyz ben Túrki halyqtarynyń rýhanı jáne materıaldyq baılyǵyn zerttep, zerdeleý jáne keleshek urpaqqa pash etý bolsa, ekinshi qanaty – ınjenerıa, bıologıa, medısına, aýyl sharýashylyǵy syndy tehnıkalyq jáne jaratylystaný ǵylymdary.
Bul eki sala – qyran qustyń eki qanatyndaı shymyr, myqty, alyp ári eshqashan talmaıtyn bolýy úshin bar kúshimizdi salamyz.
Tarıhqa toly ólke
– Alashtyń aıbyndy aqyny M. Jumabaev: «Túrkistan eki dúnıe esigi ǵoı, Túrkistan er túriktiń besigi ǵoı» dep jyrlapty. Qasıetti ólkeniń ósip-óný jolynda qandaı úles qosýymyz kerek?
– Túrkistan qalasyna erekshe mártebe berilýi – tek bizdiń qalamyz úshin ǵana emes, búkil Qazaqstan, tipti Túrki álemi úshin asa mańyzdy sheshim boldy. Qoja Ahmet Iasaýı babamyzdyń kesenesi – Túrkistannyń sımvoly sanalady. Túrkistannyń sońǵy 30 jyldyq tarıhynda osy sımvoldar qataryna babamyzdyń atymen atalatyn Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıteti de qosyldy.
Ýnıversıtetimiz qurylǵan kúnnen bastap Túrkistan men Túrki áleminiń ortaq maqtanyshyna aınaldy. Áýeli ártúrli Túrki handyqtaryna, keıin Uly dala eli – Qazaq handyǵyna astana bolyp, ultymyzdyń tamasha kezeńderine de, zar zaman dáýirine de kýá bolǵan Túrkistan qalasynyń «ekinshi tynysyn ashty» desek, artyq aıtqandyq emes.
Tarıhı shaharymyz sońǵy 1–1,5 ǵasyr ishinde umyt bola bastaǵan shaqta, táýelsizdigimizdiń súıinshisindeı qurylǵan ýnıversıtetimiz alǵashqy kúninen bastap bilim men ǵylymda, óner men mádenıette, sport pen týrızmde barsha álemge Túrkistanymyzdy áıgili etip, uly babamyzdyń atyn asqaqtatyp keledi.
Bıylǵa josparlanǵan jáne oryndalyp jatqan ózgerister de az emes. Qazirgi ýaqytta ýnıversıtetimizde qaıta uıymdastyrý (reorganızasıa) jumystary júrgizilip jatyr. Tehnıkalyq jáne jaratylystaný ǵylymdary salasynda tyń jańalyqtar bar.
Birneshe jyl buryn Iasaýı babamyzdyń uly murasyn zerttep, ǵylym men qoǵam ómirine úles qosýdy maqsat etken «Teologıa» fakúltetin qurǵan edik. Al bıyl elimizde asa kóp nazar aýdarylyp jatqan kreatıvti ındýstrıaǵa sapaly mamandar daıarlaıtyn «Óner, Medıa jáne Dızaın» atty jańa úlken fakúltet quramyz.
Sonymen qatar bir kezderi kishkentaı ǵana kafedraǵa aınalyp ketken «Quqyq» fakúltetin qaıta qurdyq. Osylaısha elimizdiń quqyq pen zań salasyna naǵyz maıtalman mamandardy daıyndaımyz.
Inklúzıa ortalyǵymyz da – jaqsy jumys istep kele jatqan mańyzdy qurylym. Bul erekshe ortalyqtyń qyzmeti qalaǵa berilgen erekshe mártebemen qatar, odan ári qarqyndy damı túsetinine senemiz.
Qazaq eliniń mádenı elshisi
– Ahmet Iasaýı ýnıversıteti túrki jastaryn bilim nárimen sýsyndatyp keledi. Jetistikter jaıynda oı qozǵasańyz...
– Ýnıversıtetimizde Túrki áleminiń ár túkpirinen kelgen stýdentter bilim alyp, óz eline Qazaq eliniń mádenı elshisi, soft power-y retinde oralyp jatyr. Álemniń kóptegen elinen kelgen ǵalym-ustazdarymyz da stýdentterge bilim berýmen qatar, ǵajap Túrkistanymyzdyń qonaqjaı mádenıetinen nár alyp, Túrkistan halqyn saǵynyshpen eske alady. Bul – ýnıversıtetimizdiń Túrkistandy álemge tanytýda jasap jatqan orasan zor eńbegi.
Taǵy bir aıta keterlik jetistik – ǵalymdarymyzdyń iri grant ıegeri atanýy. Ýnıversıtetimizdiń ǵalymdary daıyndaǵan, jalpy búdjeti 4 mlrd teńgeni quraıtyn baǵdarlamalyq-nysanaly qarjylandyrý mega-jobasy byltyr barlyq baǵalaý úderisterinen sátti ótip, Ulttyq ǵylymı keńestiń sheshimimen jeńimpazdar tizimine endi.
Aıta keteıin, bul baǵdarlamanyń maqsaty – medısına, bıotehnologıa jáne ekologıa salalary boıynsha keshendi zertteýler júrgizý. Aral-Syrdarıa óńiriniń ıntegrasıalanǵan jáne ornyqty ınovasıalyq damýyn qamtamasyz etý úshin bıologıalyq resýrstardy tıimdi basqarýdyń ǵylymı-praktıkalyq joldaryn ázirleý kózdelgen. Sonymen qatar, óńirlik turaqty damý men qaıta óńdeý óndiristerin baqylaý maqsatynda ekologıalyq monıtorıń, jasyl tehnologıa jáne qoldanbaly mıkrobıologıa salasynda konsaltıń pen ınjınırıń ınfraqurylymyn qurý da qarastyrylǵan.
Bul tek ýnıversıtetimiz úshin ǵana emes, búkil Túrkistan oblysynyń damýyna baǵyttalǵan aýqymdy joba. Jalpy, sońǵy tórt jylda ýnıversıtetimizde ǵylymı jobalardyń damý qarqyny óte joǵary deńgeıge kóterildi. 2021–2024 jyldary aralyǵynda Ulttyq ǵylymı keńestiń maquldaýymen 44 granttyq joba memlekettik qoldaýǵa ıe boldy. Bul jobalarǵa bólingen qarjy kólemi 20 esege artyp, 7,5 mlrd teńgege jetti.
Budan bólek, ýnıversıtetimiz jahandyq zertteýlerge negizdelgen Azıa elderi ýnıversıtetteriniń Quacquarelli Symonds (QS): Asia University Rankings reıtıńinde TOP-200 oqý orny qataryna endi. Qazaqstandyq joǵary oqý oryndary arasynda biz alǵashqy ondyqqa kiremiz. Bul – bir kúnde kelgen jetistik emes ekeni anyq.
Sondaı-aq sońǵy eki jyl kóleminde TURKTIME jobasy aıasynda 10 iri halyqaralyq konferensıa ótkizdik. Oǵan 30 elden 2500-ge jýyq ǵalym qatysty. Osylaısha, Túrkistan qalasynyń ǵylymı is-sharalar týrızmin damytýǵa da úlken úles qostyq.
Túrkistanda kúnde ózgeris – kúnde jańalyq
– Kemeńger Qoja Ahmet Iasaýı babamyz orta ǵasyrda «sopylyq ilimniń» negizin saldy. Sizderde ǵylymdy damytýdyń qandaı tyń tetikteri bar?
– Eń aldymen, bizdiń ýnıversıtet alǵash ret Iasaýı babamyzdyń ilimine arnalǵan «Iasaýıtaný negizderi» pánin oqý baǵdarlamasyna engizgenin atap ótkim keledi. Bul pánniń negizin qalaǵan kórnekti ǵalym – profesor Mekemtas Myrzahmetuly. Búginde ýnıversıtetimizdiń tabaldyryǵyn attaǵan árbir stýdent osy pán arqyly Iasaýı murasyn tereń meńgerýge múmkindik alady.
Kemeńger Qoja Ahmet Iasaýı babamyz orta ǵasyrlarda «sopylyq ilimniń» negizin qalady. Onyń rýhanı ilimi – adamgershilik, tazalyq, sabyrlylyq jáne izgilik qaǵıdalaryna negizdelgen. Bul ilim jastarǵa rýhanı qundylyqtardy sińirip, adamgershilik bıiginen kórinýge baǵyttaıdy. Ýnıversıtetimizde bul ilimniń oqytylýy – bolashaq mamandardyń tulǵalyq damýyna, ulttyq jáne mádenı biregeıligin nyǵaıtýǵa yqpal etetin mańyzdy qadam.
Bizdiń oqý ornymyz otandyq ǵylymdy ǵana emes, búkil Túrki áleminiń ǵylymı áleýetin damytýǵa den qoıyp keledi. Ǵylymı-zertteý jáne ınovasıalyq qyzmetti damytý úshin, eń aldymen, ǵalymdardy, oqytýshylar men stýdentterdi shabyttandyrý qajet. Sońǵy jyldary yntalandyrýdyń kóptegen teorıalary qalyptasty. Men solardyń ishinde eń mańyzdysy retinde «Ádilet» teorıasyn atar edim. Iaǵnı oqytýshylar men stýdentterdi yntalandyrǵyńyz kelse, birinshi kezekte, ádiletti júıe qurý qajet. Sodan keıin ǵana negizgi jumysqa kóshýge bolady.
Biz ýnıversıtette ǵylym salasyn damytý úshin barlyq múmkindikterdi jan-jaqty qarastyryp kelemiz. Sonyń biri – ımpakt-faktorly jýrnaldarda jarıalanǵan ǵylymı maqalalar men patent avtorlaryn yntalandyrý boıynsha qarajat kólemin arttyrdyq. Buǵan qosa, Clarivate Analytics (Web of Science), Scopus bazalary boıynsha jyl boıy 25 oqytý-túsindirý semınary uıymdastyrylyp, profesor-oqytýshylar quramyna halyqaralyq jýrnaldarda maqala jarıalaý ádistemesi úıretildi.
Ótken jyly «Qysqy mektep» aıasynda QR Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń 2024–2026 jyldarǵa arnalǵan ǵylymı jáne (nemese) ǵylymı-tehnıkalyq jobalary boıynsha granttyq qarjylandyrý konkýrsyna qatysty semınar ótkizildi. Onda ǵalymdarymyzǵa ǵylymı joba konkýrstarynda jeńiske jetýdiń tıimdi joldary túsindirildi. Bul tájirıbe bıyl Yasawi Winter School atty qysqy mekteppen jalǵasyn tapty. Kóptegen bilikti, jıi grant utyp júrgen ǵalymdar óz tájirıbelerimen bólisti.
Áńgimemiz Iasaýı babamyzdyń iliminen bastaldy ǵoı – byltyr kóktemde «Qazaq tili – ǵylym tili» sımpozıýmy aıasynda oqý ornymyzdyń ónerpazdary «Iasaýı joly» spektaklin kórermen nazaryna usyndy. Qoja Ahmet Iasaýıdiń ómir jolyna negizdelgen bul dramalyq qoıylymda ádilettilik pen zulymdyq, bilim men nadandyq, meıirim men qatygezdik arasyndaǵy kúres arqyly uly oıshyldyń tarıhı beınesi aıshyqtaldy.
Sondaı-aq, «Dıýanı hıkmettiń» jazylý tarıhy, aqynnyń aýyr taǵdyry men han-bılerdiń ádiletsiz sheshimderin ótkir synǵa alýy sahnada shynaıy beınelendi. Qoıylymda Qoja Ahmet Iasaýıdiń Islam álemin tek arab tilinde emes, túrki tilinde de tanýǵa bolatynyn dáleldep, óz ilimin taratyp, shákirt tárbıelegen ustaz beınesi tereń kórsetildi. Spektákldiń sońǵy sahnasynda babamyzdyń ǵasyrlar buryn aıtqan «Iassy topyraǵy bilim men ǵylymnyń, mádenıettiń otanyna aınalsa eken» degen asyl armany kórermenge jetkizildi. Qoıylym jyl boıy anshlagpen ótti.
Al «Qazaq tili – ǵylym tili: dástúr jáne ınovasıa» respýblıkalyq sımpozıýmy qazaq tiliniń ǵylym tili retindegi bolashaǵyna qatysty ózekti máselelerdi talqylaǵan ashyq pikir alańyna aınaldy. Sımpozıým aıasynda arnaıy rezolúsıa qabyldanyp, ol buqaralyq aqparat quraldarynda jarıalandy.
Osy oraıda, bıyl «Qazaq tili – ǵylym tili» sımpozıýmy ekinshi márte uıymdastyrylyp jatqanyn atap ótkim keledi. Sáýir aıynyń basynda ótetin bul sharanyń basty taqyryby – termınologıa jáne jasandy ıntellekt. Sımpozıým qonaqtary men stýdentter úshin ǵylymı kontentpen qatar keremet mádenı baǵdarlama da daıyndalýda: «Mýstafa Shoqaı» fılmi kórsetilip, basty róldegi akter Azız Beıshenalıev pen túrki ıdeıasynyń zertteýshisi, ǵalym Darhan Qydyrálimen arnaıy suhbat uıymdastyrylady. Sonymen qatar Túrkistannyń san ǵasyrlyq tarıhyn jasandy ıntellekt kómegimen sahnalanǵan qoıylym arqyly tamashalaıtyn bolasyzdar.
Basty baǵyt – «Ádiletti Qazaqstan»
– Siz myqty kadr tańdaı biletin ári jas mamandardyń janashyry ekenińizden habardarmyz. Osy baǵyttaǵy ilkimdi ister jalǵasyn taýyp kele me?
– Ýnıversıtet – jastarǵa múmkindik beretin orta. Ol tek bilim beretin mekeme ǵana emes, sonymen birge jas urpaqtyń ózin-ózi damytýyna, jańa ıdeıalardy júzege asyrýyna, qoǵamnyń mańyzdy múshesi retinde qalyptasýyna yqpal etetin keńistik. Sondyqtan ýnıversıtettiń negizgi maqsaty – tek kadrlar daıarlaý ǵana emes, ádilettilik, zaıyrlylyq, merıtokratıa qaǵıdattaryna súıene otyryp, jastarǵa teń múmkindik berý.
Biz ýnıversıtettegi qyzmetti bir adamnyń jaqsy kadr tańdaı alý qabiletine emes, turaqty júıeniń qalyptasýyna negizdeımiz. Sebebi damyǵan elderde bilim berý salasy jeke tulǵalarǵa emes, júıeli saıasat pen ádildikke súıenedi. Ýnıversıtette osy ustanymmen akademıalyq dástúr qalyptasqan kezde ǵana ol shynaıy ǵylymı ortalyqqa aınalyp, bilim men jańashyldyqtyń oshaǵy bola alady. Osy rette merıtokratıa prınsıpi erekshe mańyzdy. Iaǵnı adamdar tek jeke tanystyqpen nemese sýbektıvti faktorlarǵa súıenip emes, ózderiniń bilimi, biliktiligi men eńbeginiń arqasynda belgili bir orynǵa ıe bolýy kerek.
Ózim Túrkistan qalasyna, osy ýnıversıtetke dál osy merıtokratıa prınsıpimen taǵaıyndalyp, úlken jaýapkershilikpen keldim. Bul mekeme – tek bir adamnyń emes, tutas ýnıversıtet ujymynyń jáne ondaǵy myńdaǵan jastyń bolashaǵy. Sondyqtan jumysqa ornalasqysy keletin jastarǵa da dál osy ustanymmen qaraımyz.
Bizdiń ýnıversıtette «Ádiletti Qazaqstan» ustanymyn júzege asyrý úshin júıeli jumys júrgizilip jatyr. Biz tek sapaly bilim berýdi ǵana emes, sonymen qatar stýdentterdiń, oqytýshylardyń jáne qyzmetkerlerdiń quqyqtary men múmkindikteriniń teńdigin qamtamasyz etýdi basty maqsat dep sanaımyz. Sol sebepti Ahmet Iasaýı ýnıversıtetiniń negizgi qundylyqtarynyń birine «ádilettilik» qaǵıdasyn qosyp qoıdyq. Bul – biz úshin jaı ǵana ustanym emes, búkil oqý orny qyzmetiniń negizine aınalǵan qaǵıda.
Ádilettilik pen zaıyrlylyq – qoǵamnyń basty qundylyqtary. Bul qaǵıdalardy ýnıversıtet qabyrǵasynda ornyqtyrý arqyly biz bolashaqta ádiletti qoǵamnyń negizin qalaımyz. Sebebi oqý ordasynda qalyptasqan kózqarastar men daǵdylar adamnyń búkil ómirine áser etedi. Sondyqtan ýnıversıtetterde jastarǵa ádilettilik qaǵıdalaryn ustanýdy, sybaılas jemqorlyqtan aýlaq bolýdy, merıtokratıa men teń múmkindikterdi saqtaý mańyzyn úıretý – asa ózekti mindet.
Bizdiń maqsatymyz – «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasyn «Halyq únine qulaq asatyn ýnıversıtet» deńgeıinde júzege asyrý. Bul degenimiz – barlyq sheshimdi tek rektor nemese jeke tulǵalar qabyldamaı, olardy komısıalar, komıtetter, keńester arqyly ortaq talqylaýmen sheshý. Bilim berý salasynda ashyqtyq pen ádilettilik qamtamasyz etilgende ǵana ýnıversıtet óz áleýetin tolyq júzege asyra alady.
Qazaq halqynda «Kelisip pishken ton kelte bolmaıdy» degen dana sóz bar. Biz osy ustanymdy basshylyqqa ala otyryp eńbek etsek, elde júrip jatqan reformalarǵa da óz úlesimizdi qosa alamyz. Óıtkeni ádilettilik – tek zańdar men qujattarda emes, kúndelikti tájirıbede, jumys barysynda jáne qabyldanatyn sheshimderde naqty kórinis tabýy tıis.
Prezıdentimizdiń sózimen aıtsaq, eger damyǵan el, myqty qoǵam qurǵymyz kelse, ádil qoǵamda ómir súrgimiz kelse, biz bir-birimizdi tyńdaýdy, ashyq pikir almasýdy, durys komýnıkasıa ornatýdy úırenýimiz kerek. Ýnıversıtet – osy mańyzdy ózgerister bastalatyn alǵashqy alańdardyń biri. Sondyqtan biz bilim ordasynda ádilettilik pen merıtokratıa qaǵıdalaryn berik saqtaı otyryp, jastarǵa teń múmkindik berýge, olardyń damýyna jan-jaqty qoldaý kórsetýge tıispiz. Osy baǵyttaǵy jumysty jalǵastyra otyryp, elimizdiń bolashaǵyna yqpal etetin ádiletti qoǵamnyń negizin qalaımyz.
Áleýmettik qoldaý – mamandarǵa serpin beredi
– Qazir Túrkistan kórkeıip keledi. Turǵyn úıler kóptep salynýda. Osyǵan oraı ýnıversıtette qyzmet etýshi jandar páter alýǵa qoldaý kórsetile me?
– Bilim men ǵylymdy damytý úshin tek sapaly ınfraqurylym ǵana emes, osy salada eńbek etip júrgen mamandardyń áleýmettik jaǵdaıyn qamtamasyz etý de asa mańyzdy. Bul turǵyda ýnıversıtetimiz óz qyzmetkerlerine barynsha qolaıly jaǵdaı jasaýǵa tyrysyp keledi. Sonyń ishinde baspanamen qamtamasyz etý máselesine erekshe nazar aýdarylyp otyr.
Qyzmettik páterlerdiń jetkilikti bolýy – ýnıversıtettiń mańyzdy artyqshylyqtarynyń biri. Elimizdiń túkpir-túkpirinen, túrli qalalarynan jáne shetelderden kelip, oqý ordamyzda eńbek etip júrgen mamandar baspana máselesinde qıyndyq kórmeıdi dep senimmen aıta alamyz. Ýnıversıtet aýmaǵynda arnaıy qyzmettik páterler qarastyrylǵan. Bul – olardyń jumysyna tolyq kóńil bólip, ǵylym men bilim salasynda joǵary nátıjelerge qol jetkizýine múmkindik beredi.
Sońǵy jyldary Túrkistan qarqyndy damyp, erekshe mártebege ıe boldy. Qalada jańa ǵımarattar boı kóterip, zamanaýı ınfraqurylym qalyptasyp keledi. Bul jaǵdaı ýnıversıtet qyzmetkerleriniń ómir súrý sapasyn jaqsartyp qana qoımaı, qalanyń ǵylym men bilim ortalyǵyna aınalýyna da yqpal etedi.
Sonymen qatar, memlekettik baǵdarlamalar arqyly baspanaly bolyp jatqan áriptesterimiz de az emes. Qazaqstanda sońǵy jyldary turǵyn úı baǵdarlamalary júıeli túrde júzege asyrylyp, oqytýshylar men ǵalymdarǵa jeńildetilgen sharttarmen baspana alý múmkindigi berilip jatyr. Bul – elimizdiń ǵylym men bilim salasyna degen shynaıy qoldaýynyń aıqyn kórinisi.
Mınıstrlik tarapynan da ǵylym salasyndaǵy qyzmetkerlerge jan-jaqty qoldaý kórsetilip keledi. Ǵylymı zertteýlerdi qarjylandyrýdan bastap, ǵalymdarǵa granttyq jáne turǵyn úı máseleleri boıynsha kómek kórsetýge deıingi keshendi sharalar qolǵa alynǵan. Mundaı qoldaý nátıjesinde ǵalymdar men oqytýshylar óz jumysyn alańsyz atqaryp, jastarǵa sapaly bilim berýge jáne tyń zertteýler júrgizýge múmkindik alady.
Bilim men ǵylymǵa jasalǵan ınvestısıa – bolashaqqa salynǵan ınvestısıa. Ýnıversıtetke jasalǵan árbir qoldaý túptep kelgende búkil eldiń damýyna áser etedi. Óıtkeni ǵylymy men bilimi damyǵan memleket qashanda álemdik arenada básekege qabiletti bolady. Sondyqtan ýnıversıtet qyzmetkerlerine kórsetilip jatqan áleýmettik qoldaý – bolashaqta eselenip qaıtatyn tıimdi ınvestısıa.
Biz aldaǵy ýaqytta da ýnıversıtetimizdiń damýyna, sonyń ishinde kadrlardyń áleýmettik jaǵdaıyn jaqsartýǵa baǵyttalǵan jumystardy jalǵastyra otyryp, elimizdiń ǵylym men bilim salasyna óz úlesimizdi qosa beremiz.
Áıel men erdiń teń múmkindigi – ult damýynyń kepili
– Qazaqta «Áıel bir qolymen besikti terbese, ekinshi qolymen álemdi terbeıdi» degen ulaǵatty sóz bar. Ózińiz qazaq qyzdaryna úlgi bolyp, qyzmettiń shyraıyn keltirip, otbasy qundylyǵyn saqtap kelesiz. Munyń qupıasy nede?
– Munyń eshqandaı qupıasy joq. Eń bastysy – otbasyndaǵy ózara túsinistik, teńdik jáne qoldaý. Erli-zaıyptylar bir-birine qurmetpen qarap, árqaısysy óz armany men maqsatyna jetýge múmkindik berýi kerek. Kez kelgen otbasynda bireý ǵana alǵa shyǵyp, ekinshisi ózin qurban etýi durys emes. Barlyǵy ortaq kelisimmen, ózara qoldaý arqyly júzege asqany jón dep esepteımin.
Ókinishke qaraı, bizdiń qoǵamda úı sharýasynyń barlyq jaýapkershiligi áıeldiń moınyna artylyp, er adam tek túzdiń adamy bolýy kerek degen túsinik áli de bar. Biraq qazirgi zamannyń áıelderi tek úı sharýasymen shektelip qalǵysy kelmeıdi. Olar da kásibı turǵyda damyp, qoǵamǵa óz úlesin qosýdy qalaıdy. Sondyqtan biz áıelderge barynsha múmkindik berýimiz qajet.
Memleket basshysy da bul taqyrypqa erekshe mán berip, genderlik teńdik máselesin únemi kóterip júr. Sonyń nátıjesinde búginde qoǵam ómirine belsendi aralasyp, el basqarý isine qatysyp júrgen áıelderdiń sany artyp keledi. Bul – jaqsy úrdis. Degenmen, keıde osy taqyrypty burmalap, ózge maqsattarǵa paıdalanǵysy keletinder de kezdesedi. Áıel quqyǵyn qorǵaý men otbasylyq qundylyqtardy saqtaý – bir-birine qaıshy keletin uǵymdar emes. Kerisinshe, bul eki uǵym úılesim tapqanda ǵana qoǵam úılesimdi damıdy.
Negizi, áıeldi qurmetteý – qazaq halqynda ejelden bar dástúr. Bul – halqymyzdyń mádenıetiniń, salt-dástúriniń ajyramas bóligi. Qoja Ahmet Iasaýı babamyzdyń ózi qyz balalarǵa da, ul balalarǵa da birdeı bilim berip, olardyń jan-jaqty damýyna múmkindik jasaǵan. Bul – ǵasyrlar boıy qalyptasqan tárbıe, ult bolashaǵyna áser etetin úlken faktor.
Qazir keıbireýler áıel men erkek teńdigi – Batystan kelgen uǵym dep jatady. «Batystyń qundylyǵyna eliktesek, óz dástúrimizden aıyrylyp qalamyz» dep alańdaıtyndar da bar. Biraq, shyn máninde, áıeldi qurmetteýdi, oǵan teń múmkindik berýdi alǵash kórsetken – óz ata-babalarymyz. Qazaq qoǵamynda áıeldiń orny qashanda joǵary bolǵan. Kóshpeli dáýirdiń ózinde áıeldiń erkindigi shektelmegen, olardyń sózi men pikiri eskerilgen. El basqarǵan, urpaq tárbıelegen, qoǵamnyń mańyzdy sheshimderine aralasqan áıelder az bolmaǵan.
Sondyqtan bul uǵym bizge jat emes. Áıelder men erlerdiń teń múmkindigi – ult damýynyń basty kepili.
– Úlken raqmet!
Suhbattasqan Oljas JOLDYBAI.