*Qazaqy paıym
«Kári-qurtańdy taýysatyn» qaýpi zor Qaýys esik qaǵyp tur. Ol qarashanyń 25-ine deıin jalǵasady
Qazekem qarashany jamap-jasqaý aıy dep te ataǵan. Kúz ben qystyń aralyǵyndaǵy ótpeli kezeń bolǵandyqtan da, bul aıda sharýaǵa qolaısyz ártúrli amal kóp kezdesedi. Sondaı qaýipti amaldardyń biri – ótken paıymymyzda sóz etken «Qaýys» amaly. «Qarashada qaýys bar, kári-qurtańdy taýysar» nemese «qarasha-qaýys, kári-qurtańdy taýys» degen amalǵa qatysty maqal-mátelderdiń ózi bul sózimizge dálel bolǵandaı.
Tabıǵatpen etene aralasyp ómir keshken babalarymyz osy amal kezinde qystaýlyq úılerin bútindep, jóndeýden ótkizgen. Qystan aman-esen óte alady-aý degen qozy-laq, qulyn-buzaý, botaqandardy iriktep qystaýlyqqa aparyp, qalǵan aryq-turaqtardy satatyn bolǵan. Basy artyq maldy qysqy jem-shópke ortaq bolmasyn dep soıyp alǵan.
Basqasha atalýy – aq qar. Osy kezde jaýǵan qardyń aq, jeńil, jumsaq bolatyndyǵyna baılanysty atalsa kerek. Aq ulpa qarda salqyndyq, aıaz bolmaıdy. Kún kózi jylt etse boldy, erip ketedi.
Amal ýaqytynda aýa raıynda eleýli ózgeris oryn alyp, kún birtindep sýytady. Buǵylardyń kúıi kelip, ábden jaraǵan olar úıirge túsedi.
Amal kezinde qara sýyq kóbirek kórinis beredi. Kúnniń kózi kórinip turǵanymen jylýy óte álsiz bolady. Bul shýaqty kúnder múlde bolmaıdy degen sóz emes. Arakidik aspan ashylyp, kún nury az da bolsa, tógilip turady. Babalar boljamy osylaı deıdi.
Qazekeń qarasha aıyn Qaýys dep te ataǵan. «Qarasha kelmeı, qar jaýmas» degen burynǵy tabıǵat tamyrshylarynan qalǵan támsil bar. Aspan deneleriniń qazirgi qımyl-áreketine nazar aýdaratyn bolsaq, aldaǵy apta (17–24 qarasha aralyǵynda) aýa raıy kúrt ózgerip, aspan álsin-álsin bulttanyp, salqyn jel, qar aralas jańbyr boı kórsetetin syńaıly.
Búgin qoldanystaǵy kúntizbe boıynsha, qarashanyń 17-i. Aı júıesi boıynsha, aıdyń 22-si. Al qazaqy esepke súıensek, qarashanyń – 4-i. Apta qarasha aıynyń basy men ortasyn jáne sońyn túgel qamtyp tur. Bul kún raıynyń salqyndap, erteli-kesh yzǵyryq bolyp, tańǵy aıazdyń qaýqary kúsheıetinin ańǵartqandaı. Jańbyr, qar jıi kórinis berip, qyraýly qystyń qyr astynda turǵanynan habar bergendeı. Aptanyń sońynda aıaz synatyn syńaıly.
Degenmen, alda ózimen birge jańbyr men qar, daýyl men yzǵar ala keletin qaharly amaldardyń biri – «Úlken qarasha» amaly bar. Qystyń alǵashqy habarshysy osy amal.
BABALAR BOLJAMY
Bult pen aı qımylyna sáıkes jasalynǵan joramal
*Bult jelge qaraı kóshse, onda keshikpeı qar jaýady.
*Bult ortasynan ydyrasa, aýanyń raıy buzylady.
*Bult shetinen ydyrasa, aýa raıy túzeledi.
*Kún qulaqtanyp shyqsa, ne borannyń, ne aıazdyń belgisi.
*Kún qulaqtanyp batsa, aýa raıy jyly bolady.
*Aı bulyńǵyr bolsa, jańbyr jaýatynyn, ashyq bolsa, shýaqty bolatynyn bildiredi.