Almatynyń 8 mýzeıinde 60 myńnan astam qundy eksponat saqtalǵan
Halyqaralyq týrızm kúnine oraı, Almaty qalasynyń mýzeıler birlestigi qalanyń Týrızm basqarmasymen birlese otyryp, megapolıstegi mýzeılerge baspasóz týryn ótkizdi. Maqsat – elimizdegi týragenttiktermen de baılanys ornatyp, shahardyń rýhanı muralaryn dáripteý, sonymen qatar, óz ishimizde de mýzeılerdiń qyzmetin ilgeriletý, ımıjin kóterý.
Respýblıkada, onyń ishinde Almatyda týrızm salasy jyl sanap qarqyndy damyp keledi. Bizdiń eldi kórgisi keletin sheteldikter sany artýda. Bizge negizinen Reseı, Úndistan, QHR, Túrkıa, Germanıa, AQSH azamattary keledi. Olardyń arasynda mýzeılerimizge arnaıylap at basyn buratyndar da az emes.
Yqylas mýzeıine degen yqylas joǵary
Qazaqstanda e-Qonaq týrıserdi esepke alý júıesi boıynsha bıylǵy alty aı ishinde 557 myń sheteldik tirkelgen. Salystyrmaly túrde alsaq, ótken jyldyń osy kezeńinde bizge basqa memleketterden 144 myń týrıs kelgen edi.
Týrıser arasynda eń tanymal destanasıalardyń biri – ózimizdiń Almaty. İle Alataýy baýraıynda ornalasqan qala týrıserdi ǵajaıyp, sulý tabıǵatymen, móldir tazalyǵymen, jumsaq klımatymen jáne tarıhı murasymen qyzyqtyratyndaı. Týrıserdiń Jetisý aımaǵy men Almaty týraly tarıhı bilimniń qaınar kózine aınalǵan, Almaty qalasy mýzeıler birlestiginiń quramyna kiretin qalalyq 8 mýzeıge degen qyzyǵýshylyǵy da joǵary.
Baspasóz týryn Yqylas atyndaǵy halyq mýzykalyq aspaptar mýzeıinen bastadyq. Bul tarıhy tereńnen tartqan, 1981 jyly ashylǵan, Ortalyq Azıadaǵy jalǵyz mýzeı. Onda qazaq halqynyń kórnekti mádenıet qaıratkerleriniń jáne álemdegi 50-den astam halyqtyń mýzykalyq aspaptary qoıylǵan.
2016 jyly ashylǵan Mýltımedıalyq dástúrli mýzyka ortalyǵynda da aspaptar, onyń ishinde dombyralar saqtalǵan. Bul mýzeıdiń ereksheligi sol, qazirgi zamanǵy mýltımedıalyq tehnologıalar arqyly qazaqtyń dástúrli mádenıetin kórsetetin Qazaqstandaǵy jalǵyz mýzeı bolyp sanalady.
Almaty mýzeıi de biregeıligimen erekshe. Ol 2002 jyly qurylǵan, qola dáýirinen bastap, búgingi kúnge deıin Almaty qalasynyń tarıhy usynylǵan iri mádenı ortalyq.
Tulǵalardyń ózi men izi
Megapolıste elimizdiń damýyna, kórkem ádebıetine úles qosqan tarıhı tulǵalarǵa arnalǵan mýzeılerge degen qyzyǵýshylyq ta joǵary. Máselen, 2002 jyly qurylǵan D.A.Qonaev mýzeıi jáne araǵa on jyl salyp 2012 jyly ashylǵan Memorıaldyq páter-mýzeıi saıası qaıratkerdiń búkil júrip ómir jolynan syr shertedi.
Uly qazaq kompozıtory Nurǵısa Tilendıevtiń memorıaldyq mýzeıi ózi otbasymen birge turǵan, óziniń keremet mýzykalyq týyndylaryn jazǵan páterde, 2014 jyly ashyldy.
Belgili jazýshylar Sábıt Muqanov pen Ǵabıt Músirepovtiń ózderi turǵan páterlerin mýzeılendirý arqyly 1999 jyly S.Muqanov pen Ǵ.Músirepovtiń Halyqaralyq mýzeıler katalogyna engen, ádebı-memorıaldyq mýzeı kesheni quryldy.
Al ult ustazy Ahmet Baıtursynulynyń mýzeı-úıi 1993 jyly uıymdastyrylǵan jáne HH ǵasyrdaǵy uly qazaq reformatorynyń murasyn zerdeleý jáne dáripteý ortalyǵyna aınalǵan.
Qazaqstannyń qasıetti oryndary kartasyna engen Raıymbek batyr mýzeı-kesheni 1981 jyly qurylǵan. Elimizdiń ár túkpirinen táý etip keletin qasıetti baba, qazaq halqynyń batyl qolbasshysynyń jerlengen jeri.
Mádenıettiń máıegi
Osy mýzeılerde jınaqtalǵan qundy jádigerlerdiń sany 60 myńnan asyp jyǵylady. Olarǵa shań qondyrmaı, tazalap, uqypty ustap otyrǵan mýzeı qyzmetkerleriniń eńbegi eren desek, artyq bolmas. Mádenıettiń máıegin qalqyp júrgen olardyń aılyq jalaqysy da mardymsyz bolǵan edi. Sondyqtan jas mamandardyń bul salada turaqtaýy qıyndaý. Tek tarıhty, mádenıetti, rýhanıatty rıasyz qadirleıtin naǵyz mamandar júr qazir.
Bir qýantarlyǵy, mýzeı qyzmetkerleriniń jalaqysy bıyl 30 paıyzǵa ósti. Biraz jas maman jeńildetilgen paıyzben úı alyp, qonys toıyn toılady. Sondaı-aq, búginde mýzeı qyzmetkerleriniń shetelderge jıi shyǵyp, álemdegi kórnekti mýzeılerde bolyp, tájirıbeden ótýine barlyq jaǵdaı jasalýda. Al bıyl irgeli mýzeıler birlestigi ujymynyń Oktústik Koreıanyń Seýl qalasynyń tarıhy mýzeıinde «Uly dala marjany», al Túrkıanyń Stambýl qalasynda «Dala daýysy» kórmesin abyroımen ótkizip kelgeniniń ózi úlken mártebe.
Almaty qalasy mýzeıler birlestigine qaraıtyn mýzeıleri jumystaryn eki, tipti úsh biriktirilgen baǵyt boıynsha qaıta qurýda, ıaǵnı olar bir ýaqytta aqparattyq, bilim berý, ǵylymı, mádenı jáne demalys ortalyǵyna aınala alady. Sondyqtan birqatar mýzeı búgingi kúni kóptegen mamannyń, atap aıtsaq, mýzeı kýratorlarynyń, dızaınerlerdiń, sýretshilerdiń, sáýletshilerdiń, ónertanýshylardyń, fotograftardyń, tarıhshy-ǵalymdardyń dıalog alańyna aınalyp ta úlgerdi.
Qonaevtyń úıinde qonaqta
Shyny kerek, baspasóz týry barysynda D.A.Qonaev mýzeı-páterinde kóbirek aıaldadyq. Sebebi, ondaǵy aýra erekshe áser etti bizge. Mýzeıge emes, beıne Dinmuhamed atamyzdyń úıinde júrgendeı sezindik ózimizdi.
Muqan Tólebaev kóshesindegi bul úı 1969 jyly salynǵan. Dinmuhamed Qonaev osy úıdiń 2-qabatyndaǵy páterde 24 jyl turǵan. Tórt bólmeli páterdiń aýmaǵy 230 sharshy metr, bıiktigi 3,20 metr. Mýzeıge kelgen adamdar bul úıde áli de adamdar turatyndaı sezimdi bastan keshetinin jıi aıtatyn kórinedi. Shynymen de, mýzeıdegi saǵattar tili áli júrip tur. Tipti, japondyq túrli-tústi televızor men asúıdegi tońazytqysh ta áli jumys istep tur. Úıdegi esik-terezeler, jıhazdardyń bári ózimizde jasalǵan. Dálirek aıtsaq, Almatydaǵy «Mereı» fabrıkasynan shyqqan. 50 jyldan assa da, áli kúnge deıin esikterdiń de, jıhazdardyń da syry ketpegen. Dinmuhamed Qonaev pen Zýhra Sháripqyzynyń kúrishten jasalǵan portreti de erekshe shyqqan. Ony Qyzylordanyń kúrishshileri 200 túrli sorttan jasap, syıǵa bergen eken.
– Dinmuhamed Qonaev kózi tirisinde ottyq jınaǵan. Onyń ishinde ózi alǵany da, syılyqqa kelgeni de bar. Bas-aıaǵy 400-ge jýyq ottyq tur qazir. Onyń ishinde Djon Kennedıdiń otbasy, Japonıanyń sol kezdegi premer-mınıstri Iasýhıro Nakasone bergen, Leonıd Brejnev, Saddam Hýseın syılaǵan ottyqtardy da kóre alasyzdar. Ottyqtarmen birge kólemi kishkentaı ǵana, ıaǵnı qaltaǵa syıyp ketetin kitaptar da kóz tartady. Olardyń arasyndaǵy kólemi jaǵynan eń kishkentaıy Sáken Seıfýllınniń «Syr sandyǵy». Onyń kólemi bir santımetr ǵana. Qonaev atamyz úıdegi ýaqytynyń kóp bóligin óziniń kabınetinde ótkizgen. Mynaý turǵan bıik-bıik kitap sórelerinde 5 myńǵa jýyq kitap bar. Úı ıesi bul kitaptyń barlyǵyn oqyǵan. Tipti keıbirin qaıtalap oqyp shyqqan kórinedi. Sonymen qatar, kitap sórelerinde qaıratkerdiń zaıyby Zýhra Sháripqyzy jınaǵan 29 Quran kitaby bar. Olardyń birazy musylman elderinen ákelingen, – deıdi D.A.Qonaev mýzeıiniń ǵylym bóliminiń jetekshisi Nurıla Júsipbaeva.
Taqyrypqa oraı
Lázzat SAǴYNDYQOVA, Almaty qalasy mýzeıler birlestiginiń dırektory:
Mýzeıler de sıfrlyq dáýirge jetti
Almatydaǵy mýzeıler sanyn áli de kóbeıtý maqsatynda birshama jumystar atqarylýda. «Boraldaı saq qorǵandary» arheologıalyq parkiniń negizinde qurylatyn Saq mádenıeti ortalyǵynyń jáne Raıymbek batyr memorıaldyq kesheni janyndaǵy «Qazaq batyrlary mýzeıiniń» jobalaý-smetalyq qujattama jasaý jumystary aıaqtalýda. Jańa mýzeılerdiń iske qosylýy bizdiń birlestiktiń qyzmet aıasyn edáýir keńeıtedi dep otyrmyz, ıaǵnı jańa mýzeıler ishi zamanaýı úlgide jabdyqtalyp, jaraqtalyp, olardyń ishinen qalpyna keltirý ortalyǵy, oqýshylarǵa arnalǵan jańa úıirmeler, tarıhqa qyzyǵatyndarǵa arnalǵan klýbtar paıda bolady.
Qazirgi ýaqytta mýzeı jádigerlerin sıfrlandyrý júıesi júrip jatyr. Óıtkeni, sıfrlyq dáýir mýzeıi – bul eskertkishterdiń shynaıy keńistigi men eksponattardyń aqparattyq áleýetin ashýǵa múmkindik beretin jańa medıa qondyrmanyń sıntezi. Jaqyn arada Almaty mýzeıleriniń sıfrlandyrylǵan ekspozısıalaryn álemniń kez kelgen jerden onlaın «kórýge» bolady, búginde álemge áıgili izi-travel platformasynda onlaın-ekskýrsıalar qoljetimdi.