Ótken aptada Qazaqstanda tanymal messendjerler — Telegram jáne WhatsApp jappaı isten shyqty. Bul birinshi ret bolyp otyrǵan jaǵdaı emes. Respýblıka turǵyndary Reseı Federasıasyndaǵy ınternet-resýrstardyń buǵattalýy nemese baıaý jumysy elimizdegi ınternet jelisindegi aqaýlarǵa sebep bolýy múmkin ekenin baıqady. Ókinishke oraı, mundaı jaǵymsyz «sáıkestikter» jıi kezdesetin jaǵdaıǵa aınaldy. Taspanews.kz redaksıasynyń korespondenti bul jaǵdaı kezdeısoqtyq pa, álde júıeli problema ma ekenin anyqtaý úshin tanymal sarapshylarmen suhbattasty. Sonymen qatar, Qazaqstannyń álemmen ınternet baılanysy qalaı júzege asyrylyp jatqanyn jáne Reseımen aradaǵy qarym-qatynastar nasharlaǵan jaǵdaıda ne bolýy múmkin ekenin surady.
Qazaqstandaǵy ınternet táýeldiligi: Reseı Federasıasymen baılanys
Búgingi tańda ǵalamtor qoǵam ómirinde mańyzdy ról atqarady, biraq barlyq elderde senimdi ınternet ınfraqurylymy joq. Ásirese, az qamtylǵan jelileri bar, senimdi kabeldik ınfraqurylymy men rezervtik jeliaralyq baılanys júıeleri joq memleketterde ınternet jumysynyń toqtap qalý nemese buzylý yqtımaldyǵy joǵary. Ókinishke oraı, Qazaqstan men Ortalyq Azıanyń basqa da elderi osyndaı «yńǵaısyz» jaǵdaıda tur. Kóptegen paıdalanýshylar bile bermeıtin fakt — álem boıynsha ınternet-trafıktiń negizgi úlesi talshyqty-optıkalyq kabelder arqyly ótedi, bul kabelder álemdik muhıttardyń túbi men elderdiń qurlyqtyq bólikteriniń boıymen myńdaǵan shaqyrymǵa sozylady.
Digital Rights Center Qazaqstan zań fırmasynyń sarapshysy, Qazaqstandaǵy Internet Freedom bastamasynyń quqyq qorǵaýshysy Eljan Qabyshevtiń aıtýynsha, qazaqstandyqtar ınternetti kúndelikti ómirde paıdalaný kezinde onyń búkil jumys prosesin tolyq túsinbeıdi. Mobıldi ınternet nemese Wi-Fi «bult» sekildi kóringenimen, negizinde negizgi ǵalamtor trafıgi kabel arqyly ótedi. Spýtnıktik ınternet bar, biraq onyń Qazaqstandaǵy úlesi óte az. Qazaqstandaǵy abonentterdiń kópshiligi ınternetti talshyqty-optıkalyq kabel arqyly alatyn baılanys operatorlarymen shart jasasady.
Eger kartany zerdeleıtin bolsaq, Qazaqstannyń halyqaralyq magıstraldyq ınternet-jol ótkelderiniń ınternasıonaldyq jelisiniń bir bóligi ǵana ekeni anyq. Bul jaýapkershilik pen táýekeldi de júkteıdi. Nátıjesinde, jeli arqyly basqa elderge táýeldilik paıda bolady.
Qazaqstan: trafıktiń negizgi býyny ma?
Internet-kabelderdiń Qazaqstanǵa «kirýiniń» negizgi syzyqtary respýblıkanyń soltústik bóliginde ornalasqan jáne Reseı arqyly ótetin ınternet-kabelderdiń jalǵasy bolyp tabylady. Osylaısha, Qazaqstan búkil Ortalyq Azıa úshin ınternet-trafıktiń negizgi býynyna aınaldy.
Qytaı arqyly da shaǵyn kabel bar, biraq onyń álemmen ınternetke qosylý úlesi óte az jáne shamamen bes paıyzdy quraıdy. Osy negizde, Reseı árbir qazaqstandyq úshin ınternetke qoljetimdilikti qamtamasyz etýde sheshýshi ról atqaratynyn túsiný qajet.
Reseı Qazaqstandaǵy ǵalamtordy «kesip tastaı» ala ma?
Internetke táýelsizdik máselesi boıynsha sarapshylardyń pikiri kóńil kónshitpeıdi. Eljan Qabyshevtiń aıtýynsha, Reseı óz qalaǵan kezde nemese dıplomatıalyq qatynastar nasharlaǵan jaǵdaıda Qazaqstan jáne búkil Ortalyq Azıa úshin ınternetke qoljetimdilikti shekteı alady. Bul óshirý demonstrasıalyq sıpatqa ıe bolmaıdy, resmı nusqada «shtattan tys jaǵdaı oryn aldy jáne jóndeý jumystary belgisiz ýaqytqa deıin sozylýy múmkin» dep jazylýy múmkin.
Foto: Taspanews.kz derekkózi
Qazirgi ýaqytta ınternet-kabeldi «kesý» jaǵdaılary tirkelmegen, biraq munyń qandaı saldary bolýy múmkin ekeni belgisiz. Trafık buǵattalǵan nemese baıaýlaǵan jaǵdaıda, búkil aımaq qarym-qatynastan bastap qor naryqtary men bırjalardaǵy problemalarǵa deıingi kúrdeli máselelerge tap bolýy múmkin.
Mıhaıl Klımarev, Internetti qorǵaý qaýymdastyǵynyń dırektory da osyndaı pikirde. Onyń aıtýynsha, Qazaqstan óziniń ornalasýyna baılanysty ınternet táýeldilikke tap bolǵan. Ortalyq Azıa elderine barlyq jelilik trafık Reseı arqyly ótedi, sondyqtan Reseı Federasıasynda jeli problemalary bolsa, bul búkil aımaqqa áser etedi.
Qazaqstandaǵy ınternettiń negizgi jetkizýshisi «Qazaqtelekom» bolyp tabylady, ol reseılik SOVAM kompanıasynan barlyq jelilik trafıkti alady. Osylaısha, Qazaqstannyń ınternet ınfraqurylymy Reseıge aıtarlyqtaı táýeldi.
Qazaqstandaǵy ınternettiń Reseı Federasıasyna táýeldiligi eldiń aqparattyq qaýipsizdigine jáne jelilik turaqtylyǵyna úlken qaýip tóndiredi. Táýelsiz ınternet ınfraqurylymyn damytý Qazaqstan úshin mańyzdy másele bolyp tabylady, ásirese, bolashaqtaǵy yqtımal janjaldar men kelispeýshilikter jaǵdaıynda.