Almatyda ǵalymdar kóktemgi gúlderdi jaı ǵana tamashalap, biraq olardy julmaý kerektigin eske saldy.
Almaty taýlarynda báısheshekter gúl ashty. Jaqynda kóknár men basqa da ósimdikterdiń gúldeıtin kezeńi keledi. Ǵalymdar azamattardy sulýlyqty saqtaýǵa shaqyrady, sonymen qatar «Qyzyl kitapqa» engen gúlderge salynatyn aıyppul kólemin eske salyp, sırek kezdesetin ósimdikterdi saqtaý úshin qorǵalatyn, býferlik jáne rekreasıalyq aımaqtardy ashýdy usynady, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
J.Jıembaev atyndaǵy ósimdik qorǵaý jáne karantın QazǴZI ósimdikterdi bıologıalyq qorǵaý bóliminiń meńgerýshisi Nurjan Muhamadıev kóktemniń bastalýymen azamattarymyzdyń úıdegi basqosýlardan góri tabıǵı aýmaqtarda serýendeýdi kóbirek tańdaıtynyn aıtty. Alaıda, mamannyń aıtýynsha adamdar tabıǵı saıabaqtarda belgili bir erejelerdi ustaný kerektigin esten shyǵarmaǵan jón. Bıologıa ǵylymdarynyń kandıdaty qalanyń ádemi florasy men faýnasyna zıan tıgizbeı, odan estetıkalyq lázzat alýǵa shaqyrdy.
«Biz fıtosanıtarlyq qaýipsizdikpen aınalysamyz. Qalada «Qyzyl kitapqa» engen emen aǵashtary ósedi. Olar zıankesterden qorǵaýdy jáne emdeýdi qajet etedi. Qalamyzda jáne taý bókterinde endemıkalyq qylqan japyraqty aǵashtar - shrenka shyrshasy ósedi, ol tek bizdiń taýlarda ósedi. Qala keńeıip, sharýashylyq jáne qurylys jumystaryna baılanysty qar astynan shyǵatyn báısheshekterdiń mańyzy arta tústi, ósetin aımaqtary taryla bastaǵannan keıin olar is júzinde joıyla bastady. Kóktem kelgende, kóptegen demalýshylar tabıǵatqa shyǵyp, gúl jarǵan báısheshekterdi kesip alady. Báısheshekter túıin túrinde, tuqymdarmen taralatyndyqtan, olar kóbeıip te úlgermeıdi. Báısheshekterden bólek, krokýstar men ırıs gúlderi de joıylý aldynda tur. Bul ósimdikterdiń barlyǵy qorǵaýdy qajet etedi», - dedi Nurjan Muhamadıev óz baıandamasynda.
Ǵalym olardy qorǵaý úshin tek bıologıalyq quraldar qoldanyp, dári-dármekpen óńdep qana qoımaı, sonymen qatar taý bókterinde býferlik jáne qorǵalatyn aýmaqtar qurýdy usynyp otyr, sonyń arqasynda Almaty men İle Alataýynyń tabıǵatynyń bıologıalyq ártúrliligin saqtaýǵa bolady. Bul jerlerde sırek kezdesetin aǵashtar men gúlder kóbeıe alady. Osyndaı aımaqtardyń arqasynda qyzǵaldaqtardy saqtaý da múmkin bolady. Aıtpaqshy, Qazaqstan qyzǵaldaqtardyń otany bolyp sanalady. Olar 10 mıllıonnan astam jyl buryn Tán-SHan taýynyń bókteri men qazirgi Qazaqstan aýmaǵynda paıda bolǵan. Dál osy jerden qarapaıym, biraq erekshe gúlder birte-birte búkil álemge tarady.
Sonymen qatar, J.Jıembaev atyndaǵy ósimdik qorǵaý jáne karantın QazǴZI ósimdikterdiń PTR dıagnostıkasymen aınalysady, aýrýlardy anyqtap, olardy emdeý úshin qandaı dári-dármekpen, qandaı dozada qoldanýǵa bolatyny týraly usynystar beredi. Munda fıtosanıtarlyq jáne gerbologıalyq monıtorıń júrgiziledi.
Gerbologıa kafedrasynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Marat Boltaev barlyq báısheshek túrleriniń, tipti qala aýlasynda kezdeısoq óskender de Qyzyl kitapqa engenin atap ótti. Olardy julýǵa bolmaıdy, 2016 jyldan bastap báısheshek Qyzyl kitapqa engizilgen. Olardy julǵany úshin ákimshilik (3000 AEK-ke deıin aıyppul), tipti qylmystyq jaýapkershilik (shekteý nemese úsh jylǵa bas bostandyǵynan aıyrý) qarastyrylǵan.
«Bizdiń aımaqta appaq báısheshekter, Alataý jaýqazyny, Almaty shıqyldaǵy, Altaı ashyqtuqymdy ósimdigi bar. Olar naqty sanynyń esebi júrgizilmeıdi, biraq olardyń taralý aýqymy azaıyp bara jatqany anyq. Keıbir túrleri bir ǵana úlgide kezdesedi», - dep qosty Marat Boltaev.
Jýrnalıserdiń suraqtaryna jaýap bergen Nurjan Muhamadıev buǵan deıin bazarlarda kishkene ydysqa nemese qumyraǵa jerimen birge salynǵan báısheshekterdiń satylyp kelgenin atap ótti. Qazir mundaı faktiler sırek kezdesedi jáne barlyǵy olardyń joǵalyp bara jatqanyna baılanysty. Ǵalymnyń aıtýynsha, qumyrada satýǵa bolady, biraq olardy julyp alyp, satýǵa qatań tyıym salynǵan.
Marat Boltaev ósimdikter jasandy jaǵdaıda jáne sándik maqsatta ósiriletin bolsa, ony da satýǵa bolatynyn aıtty.