«ÁITEÝİR ZIALYLAR OQYP JÚR ǴOI, KÚNİGE «VECHERKADAN» AÝDARMANY»

«Almaty aqshamyna» – 35 jyl. Qazir gazet shyǵarý jumyrtqa basyp shyǵarýdan da ońaı. Zamanynda Qazaqstan bir shege shyǵarý úshin de Máskeýmen maqul­dasatyn. Al «Almaty aqshamynyń» qadirli, baǵaly bolatyny – kesirli kezeńde ult zıalylarynyń surapyl kúresiniń arqasynda jaryq kórdi. Bul kúrestiń basynda Ó.Jánibekov, R. Berdibaev, M.Baıdildaev tárizdi tulǵalar turdy. «Almaty aqshamy» sol kún­derde endi jandana bastaǵan aıtystyń da arqaýyna aınaldy. «Rahmet, quttyqtaýlar qaýlar taǵy, Áıtse de basylmaıdy daýlar jaǵy. Áıteýir zıalylar oqyp júr ǵoı Kúnige «Vecherkadan» aýdarmany. Jeńeshe, jiberińiz, ahaý, ot aldyryp-aý, Shyn qaıny Áselhanǵa atandyryp. Sol, «Aqsham» shirkin, jeńeshe, shyqsa qaıtedi Bólinip óz aldyna otaý bolyp», – dep Áselhan men Ázimbek qoǵamda rýhanı dúmpý týǵyzdy. Sol kezdiń kózimen qaraǵanda bul shyn mánindegi sensasıalyq aıtys edi. Bul endi uzaq áńgime. Basylymnyń alǵashqy redaktory Islamǵalı Beısebaev boldy. Odan soń Erǵalı Saǵat basqardy. Jaryqtyq, Isekeń bilimdi, saýatty, aqyndyǵy bar kisi edi. Ómiriniń sońǵy jyldaryn el ishinde ótkizdi. «Lenınshil jasta» Eraǵańnyń qol astynda istedim. Ol kisi – jaýapty hatshy. Bizdi sulý tory attaı júris-turysymen tárbıeledi. Ómiri de, óneri de sulý, bir bekzat jan.

Asyl aǵalarymyzdyń rýhy shat bolsyn! Ǵazız jandar «Aqshamdy» aıaǵyna turǵyzdy, qalyptastyrdy, el qataryna qosty. Biz sol joldy jalǵastyrdyq. 2005 – 2021... Attaı on alty jyl. Osynaý atqan oqtaı zýlaǵan zymyran jyldar ishinde basylymda úsh býyn ókilderi ádemi úılesimmen qyzmet istedi.

Geraǵa – Gerold Belger turaqty oqyrmanymyz edi. Ol kisi ómirden ozǵan soń da Raısa jeńgemiz «Aqshamnyń» tigindisin jasap otyrypty. Sol Geraǵań Amanhan týraly: «Ózinde asqarsúleımenovtik birdeńe bar», – deýshi edi. Gazetke sondaı «asqarsúleımenovtik birdeńesi bar» bir talantty shoǵyr keldi. Olar – E.Baıtiles, D.Anash, Á.Baǵdáý­letqyzy, M.Bekbosyn, Á.Saýytbek. R.Áren, Ó.Joıamergen, J.Baıdilda, A.Qasym, J.Ysqaqbaı, S.Qyzaıbekuly, Á.Raıys – qazir ár qıyrda, óz salasynda el tanyǵan qalamgerler. Basylymdaǵy bul dástúr jalǵasyp jatyr.

Búginde «Alataý-aqparat» JSHS-ine biriktirilgen eki basylym men saıttardyń tizginin jas ta bolsa jaly bıik, óz ortasynda moıyndalǵan júıriktiń biri Erjan Qalymbaıuly ustap, ujymdy qazirgi jańa medıa talaptaryna saı irgeli izdenis jolyna túsirdi. Túneýgúni «Juldyzdaǵy» jumys ornyma «Alataý-aqparat» (kezinde osy ataýdy ózim qoıǵan edim) JSHS bas dırektory E.Qalymbaıuly men «Almaty aqshamy» bas redaktorynyń orynbasary, aqyn, kompozıtor Á.Áýelbek kelip, kelisti keńes boldy. Jigitter basqa da baladaı qýanatyn jaǵdaımen birge basylymnyń quttyqtaýyn tabystady. Bylaı depti-eı: «...Siz «Almaty aqshamy» gazetinde uzaq jyldar boıy qyzmet etip, bar kúsh-qaıratyńyzdy jumsadyńyz. Sonyń arqasynda bizdiń gazetimiz bıikke kóterilip, birden-bir oqylymdy basylymǵa aınaldy. Sol úshin de Sizdiń burynǵy ujymyńyz Sizdi jaqsy kóredi, úlken qurmetpen eske alyp júredi...» Maqtaǵandy kim jek kórsin. Táýir gazet jasasaq, ol bir úıdiń balasyndaı bolǵan ujymnyń arqasy. Myna iltıpat sony jetkizip otyr. Qadyr aǵa Myrza Álı: («Aqshamnyń» qyzmetkeri, turaqty avtory, aforızmderin osy basylymnan bastaǵan) «Ózim týraly ózim bir ókirtip jazǵym keledi», – deýshi edi. «Sózińdi bireý sóılese, aýzyń qyshyp bara ma?» demekshi, ol sózdi ózimniń ujymym aıtypty. Budan artyq baǵa bolmaıdy.

«Aqshamdyqtar» Aqańnyń murajaı-úıinde

«HRAPÝNOVTYŃ QALPAǴYN QAIYRYP JİBERGEN ǴALYM»

nemese «myń jasaǵan shahardyń shamshyraǵy» mańdaısha sózi qalaı jazyldy?

Biz ne jazdyq? Ne dedik? Kókteı sholyp, sıpaı qamshylasaq ta biraz jerge deıin shoqytýǵa bolatyn tárizdi. Qansha degenmen 16 jyldy osynda ótkerdik qoı. Hrapýnovtyń zamanynda Alma­tynyń 150 jyldyǵyn ótkizý úshin ne amal jasalmady deseńizshi. Qala kúni ótken saıyn eldiń kózi úırene bersin deıtin bolýy kerek «Almatyǵa – 150, 151» degen tárizdi jazý ár jerden qytyqqa tıip, qyltıyp turatyn. Orystyq shovınızmniń shylaýyndaǵy basylymdar birinshi betine «Vernyıǵa – 150 jyl» dep te shyǵyp jatty. Árıne bul bizdiń namysymyzǵa tıdi. Bir kúni tilshilerdi jınadym da «árqaısyń ga­zettiń mańdaıshasyna sóz oılańdar» dep tap­syrma berdim. Aqyr sońynda oılana kele, «Myń jasaǵan shahardyń shamshyraǵy» dep jazdyrdym. Árıne mundaı sharýany eń aldymen quryltaıshymen keńesý kerek. Ákim – Imanǵalı Tasmaǵambetov. Áýelde ol kisiniń buǵan qarsy bolmasyn ishteı sezgenmen de kóńil kúpti bolyp júrdi. Deıturǵanmen de «durys jasadyń» dedi. Endigi jerde quıtyrqy Hrapýnovtyń bul baǵyttaǵy jantalasynyń qalaı aıaqtalǵany jóninde de málim bolyp qalǵan edi.

Bul týrasynda aldymen akademık Mámbet Qoıgeldini tyńdap alaıyq. – Almaty qalasynyń tarıhy, aty aýyq-aýyq dıskýssıa taqyrybyna aınalyp otyrady. Bul árıne kezdeısoq nárse emes. Qalanyń el ómirindegi alatyn erekshe ornyna baılanysty nárse bolsa kerek. Bul máseleniń ar jaǵynda mádenıetter egesi tur. Osy jaǵdaıǵa baılanysty latynamerıkalyqtar men evropalyqtardyń arasynda oryn alǵan bir daý eriksiz eske túsedi. Evropalyqtar Amerıka kontınenti ashylýynyń 500 jyldyǵyn atap ótýdi usyndy. Bul usynysqa latynamerıkalyq jergilikti halyqtar úzildi-kesildi qarsy shyqty. Argýmentteri: evropalyqtardyń aıaǵy tıgenge deıin-aq damyǵan órkenıeti bolǵan (astek, ınkter j.b) halyqtar ómir súrip jatqan kontınentti qalaı ashý múmkin? Latyn amerıkalyqtardyń ýáji negizdi bolǵan soń atalǵan data kún tártibinen túsip qaldy. Sol sıaqty qazaq jeri kóne mádenıet­ter tamyr jaıǵan meken. Máselen, Shý ózeniniń boıyndaǵy Balasaǵun atalatyn shaharda Júsip Balasaǵun degen ǵulama ǵalym jáne aqyn «Qutadǵý bilik» sıaqty ǵajap, danyshpandyqqa toly eńbek jazdy. Adamzattyń ıgiligine aınalǵan kitap. Ózekti ıdeıasy - memleket, onyń halqy qaıtkende baqytty ómirge jetedi? Avtordyń pikiri boıynsha, ondaı bolashaqqa bilim men parasat qana jol ashpaq. Osy jaǵdaıdan málimeti joq kisiler sizderge memlekettilik mádenıeti men dástúrin biz alyp keldik deıdi. Mundaı pikirmen kelise salýǵa árıne bolmaıdy. Sol sıaqty qala qurý mádenıetin de bázbireýler bizge qıǵysy kelmeıdi. Esimde, 2003 jyly Sh.Ýálıhanov atyndaǵy tarıh jáne etnologıa ınstıtýtyna joǵary bılik oryndarynan hattar kelip jatty. Olarda sol kezdegi Almaty qalasynyń ákimi Hrapýnovtyń qalanyń 150 jyldyǵyn atap ótý jóninde usynys jasaǵanyn, soǵan baılanysty ıns­tıtýttan tarıhı negizdeme berý týraly aı­tylǵan edi. Men ol kezde ınstıtýttyń dırektory qyzmetindemin. Bir kúni qala ákiminiń orynbasary shaqyryp jatyr dedi. Ákim orynbasary kirgen bette aldyma bir paraq qaǵazǵa jazylǵan qalanyń 150 jyldyǵyna baılanysty tarıhı negizdemeni tastap, qol qoı dedi. Men kóz júgirtip shyqtym da, qol qoıa almaımyn dedim. Qujattyń astarynda saıası pıǵyldyń jatqanyn aıttym. Jumysqa kelgen bette Prezıdenttiń atyna hat jazdym da, tez arada jónelttim.

Arada birneshe kún ótken soń Almatyǵa kelgen sol kezdegi Memlekettik hatshy I.Tasmaǵambetov shaqyryp, joǵary buryshyna Prezıdent pikiri jazylǵan hatymdy kórsetti. Ol kisi máseleni ǵalymdarmen keńesip otyryp sheshýdi usynǵan eken. Meniń rızashylyǵymda shek bolǵan joq. Baıandalǵan pıǵyl neniń kórinisi? Kúni ótken tákapparlyqtyń, «túp­nusqa mádenıet mende, al sen kóshirme mádenıettiń ókilisiń» degen bilimsizdiktiń kórinisi. Fransýz jazýshysy Erve Bazen: «Evropa jerdiń úlkeni emes» degen maqala jazdy. Jazýshy maqalasynda «Men aqshaly Evropaǵa senbeımin, ol úshin kóp ultty Evropa jamylǵy ǵana... Men álemdi bıleý pıǵylynan bas tartqan, sondaı-aq, óziniń aýyzbirligi arqyly ǵana ózin basqaǵa bıletpeıtin Evropaǵa senemin» degen oı aıtty. Menińshe, bul barlyq elderge ortaq ustanym bolýǵa laıyqty pikir. Budan qandaı qorytyndy jasaýǵa bolady? Qazir tarıh jazǵyshtar kóbeıdi. Demek bizde tarıhpen sheneýnikter de aınalysa beredi degen sóz. Eger M.Qoıgeldiniń ornynda ǵalymdyǵynan góri zalymdyǵy, sheneýniktigi basymdaý bireý bolǵanda myńjyldyq taǵdyry qalaı sheshilgen bolar edi. Qysqasy, bul góı-góıdi keıinirek osy «Aqshamda» jarıalanǵan «Hrapýnovtyń qalpaǵyn qaıyryp jibergen ǵalym» atty maqalamda da jan-jaqty aıtqan­myn. Kórnekti qalamger, senator N.Júsip «Qalıdyń qoltańbasy» atty maqalasynda da bul jaıdy jerine jetkizip jazdy.

Bas redaktorlar bas qosqanda

KENESARYNY SHATYR TİGİP KÚTKEN

Almatyny qorǵaǵan Toıshybek batyrdy bilesiz be?

Sonymen mańdaıshadaǵy «Myń jasaǵan shahardyń shamshyraǵy» ishki bette de rýbrıkaǵa aınalyp, myńjyldyq týraly toptamany jalǵastyra berdik. Aıtqandaı, Hrapýnovtyń qalpaǵyn qaıyryp jibergennen keıin Mámbet aǵamyz bizdiń usynysymyzdy qabyldap, Almaty tarıhyna erekshe qulshynyspen kiristi. Kezinde Jetisý óńirinde Almaly bekinisin (Almaty dep túsinińiz) patshaly Reseı ımperıasynyń jendetterinen qorǵaǵan Toıshybek batyr týraly «Almaty aqshamyna» tyń tarıhı derekterge negizdelgen suhbat berdi. Toıshybektiń toǵyz uly bolypty. Olar ákesiniń erlik isterin jalǵastyrdy. Sonyń ishinde Baıseıit degen jaýjúrek balasynyń shapyrashty Suranshy batyrmen birge tize qosyp soǵysýy orystardy qatty sastyrady. Baıseıitke arnap Súıinbaı óleń jazǵan. Toıshybek batyrlyǵymen qosa bı bolǵan. Kenesaryny Jetisýǵa kelgende shatyr tigip kútip alǵan. Bul Almatynyń tarıhyn Vernyı bekinisinen bastaıtyndarǵa der kezinde qoıylǵan tosqaýyl edi. Osydan soń myńjyldyqtarǵa tereńdep, Almaty – úısin memleketiniń ortalyǵy bolǵanyn dáleldeıtin buljymaıtyn tarıhı derek, dáıektermen negizdelgen maqalalar shoǵyry berile bastady. Myńjyldyq halyqaralyq konferensıalardyń taqyrybyna aınaldy. Kóp uzamaı IýNESKO deńgeıinde atalyp ótti. Ókinishke qaraı, qazir Almatyda «Vernyı» dep atalatyn oıyn-saýyq otaýlary kóbeıe bastady. Keıbir kólikterge battyıtyp jazyp qoıǵan.

ZENKOVTYŃ «ORYSSHA-QAZAQSHA SÓZDİGİ»

Ras, memlekettik, bylaı aıtqanda, bıliktiń basylymy bolǵannan keıin onyń óz baǵyty, óz kózdegeni, aqparattyq saıasaty bolady. Árıne resmı jarıalanymdar da jetip artylady. Sheraǵańsha aıtqanda «muzdy muhıtty» buzyp, birdeńe jasaý da ońaıǵa soqqan joq. Bul rette bizdi aldymyzǵa aıqyn maqsat qoıyp jumys isteý, soǵan oraı týyndaǵan túrli jobalar qutqardy. Sonyń biri – «Almatyny basqarǵandar». Meniń bilýimshe, bul joba buryn-sońdy qolǵa alynbaǵan. Sonaý Zenkov zamanynan bermen qaraı shahardy basqarǵandardy túgendedik. Tilshiler arhıvtyń shańyn qaqty. Eń aldymen ár tulǵa týraly jarıalanymdardyń hronologıalyq sıpat alyp ketpeýinen saqtandyq. Ár basshynyń shynaıy óz bolmysyn jazý nazarda boldy. Onyń qıyn, qyzyq, qıly taǵdyr joly naqty derek, dáıektermen bederlendi. Máselen, Pavel Zenkov asa zıaly bolǵan adam. Jergilikti halyqpen tyǵyz qarym-qatynas ustap, onyń dástúr-salty, ádet-ǵurpy, minez qulqyna deıin shaǵyn zertteýler júrgizip otyrǵan. Qalany jaıaý aralap, basqarǵan. Sonyń nátıjesi – qala turǵyndarymen jıi sóılesip, kıiz kitap ashyp «oryssha-qazaqsha sózdik» jasaýǵa kirisken. Sóıtip júrip qazaq tilin úırenip alǵan. Qazaqtyń aýqatty, bedeldi adamdarymen kóp keńesip otyryp, is qylýdy daǵdyǵa aınaldyrǵan. Sonyń biri ataqty Medeý Pusyrmanov bolǵan. Adam, tulǵa, elge qyzmet etýge kelgende olardyń qandaı erekshelikteri boldy degende kókteı sholyp aıtsaq, bylaı bolyp shyǵar edi. Keńestik bılikpen arpalysyp júrip Abaı eskertkishiniń tuǵyryn bıiktetken, qalada tuńǵysh ret bıik úıler men ǵımarattar salýǵa qarsy shyqqan, teatrdyń ár premerasynan qalmaıtyn, Seıfýllınge dańǵyl atyn berý úshin júrgen qıan-keski shaıqas jáne ony bilmegeni úshin qalalyq mádenıet bólimin bas­qaratyn evreı qatynyn jurt aldynda qyzmetinen alyp tastaǵan, ómirden ozarynda ámıanynda 50 dollar qalǵan ákim, qalada qazaq sanyn 40 paıyzǵa jetkizgen, kimder ekenin birimiz bilsek, birimiz bilmeımiz árıne. Osy joba «Almatyny basqarǵandar», «Gradonachalnıkı Almaty» degen kitapqa aınalyp, Ahmetjan Esimovtiń alǵysózimen jaryq kórdi. «Qazaq ádebıeti» gazetinde jaryq kórgen «Zákeńniń sońǵy suhbaty» atty maqalamda da bul joba jóninde keńirek baıandalǵan.

«TULǴATANÝ». «ALMATY AQSHAMYNYŃ KİTAPHANASY» NEMESE TAŃDANDYRǴAN TALASBEK

Halqynan keshirim suraǵan tuńǵysh qazaq sheneýnigin bilýshi me edińiz? Tuńǵysh baǵban, tuńǵysh tramvaıshy kim ekenin she? «Káýken kafege» jolyńyz túsip pe edi? Osy myna 2-Almaty vokzalynyń túbinde bala kúninde Nurǵısanyń úıi bolǵanyn estip pe edińiz? Qurmanǵazy orkestrin Ahańnan soń 45 jyl basqarǵan KSRO halyq artısi Shamǵon Qajyǵalıev uzaq jyl tósek tartyp jatqanda «Insýltke ıilmegen» degen maqala jazyp, kisiniń kóńili bosaýy degenniń qandaı bolatynyna da ujym bolyp, kóz jasymyz móltildep kýá bolyp edik. Mundaı jarıalanymdar az bolǵan joq. Birde opera jáne balet teatrynda uzaq jyl eden jýǵan orys áıeliniń Kúlásh, Shabal, Sharalar týraly esteligin bergende álgi kisiniń júzi qýanyshtan bal-bul janyp, saıajaıynan redaksıaǵa qyp-qyzyl aport ákelip taratqany da eske túsip otyr. Estelik demekshi, Q.Badyrovtyń (Á.Syǵaı daıyndaǵan) kúndelikteri, S.Orazbaıdyń, A. Áshimulynyń ǵajap áńgimeleri (jeke-jeke kitap bolyp jaryq kórdi), Á.Syǵaıdyń «Jaryq juldyzdary» estelik-esseni qalaı esiltip jazýdyń názıra úrdisindeı boldy. Qazaq sózin utqyr, tapqyr aýdarmalarymen baıytqan, umyt qalǵan İslám Jarylǵapovtyń urpaǵymen zorǵa kelisimge kelip, ol jınady degen 500 sóz emes, myń bir sózin taýyp, Ótesh Qyrǵyzbaevtyń «Sóz zergeri İslám Jarylǵapov» atty kitaby jaryq kórdi. Osy zerdeli zertteýdiń sońy İ.Jarylǵapov atyndaǵy halyqaralyq konferensıanyń ótýine muryndyq boldy. Bul jóninde akademık Ó.Aıtbaevtyń konferensıa minberinen tebirenip sóılegeni de este. Memlekettik basylymda jumys kúni – segiz saǵat. Bul tártip qatań saqtalady, jalaqysy sonymen esepteledi. Biz ony sanaly túrde buzdyq. Oıly jazarmanǵa shyǵarmashylyq erkindik berildi. Olsyz qatyp qalǵan resmılikti, shablondy buzý múmkin emes. Sondyqtan da taqyryptan tarylǵan, tosylǵan emespiz. Almatynyń rýhanı, tarıhı taǵdyryna alańdamaǵan kúnimiz joq. 1971 jyly «Qyz Jibek» fılmi alǵash ret bul shaharda osy kúngi «Selınnyı» kınoteatrynda kórsetildi. Ol kezdegi jurttyń rýhanı suranysy surapyl edi ǵoı. Teatrdyń esik-terezesin syndyryp kirgen. Sol kınoteatrdyń ataýyn nege «Qyz Jibek» qoıyp, aldyna fılmdi jasaýshylardyń toptanǵan beınesin qoımasqa degen de usynys aıttyq. Biraq ol tıisti oryndardyń qulaǵyna kirmedi. Sebebi teatr ǵımaraty jeke adamnyń ıeligine kóshken. Eger ulttyń rýhanı tarıhyn qymbat kórse, ony satyp alý memleketke túkke turmas edi. «Tórteý tóbege shyqty» dep te dabyl qaqtyq. Kimder ekenin bilip otyrsyz. «Bıtlz». Kóktóbe. Tasmaǵambetov osy Kóktóbeni kók tútinnen, qaptaǵan káýapshylardan sottasyp júrip, zorǵa ajyratyp edi. Maqsaty bul aımaqty rýhanı óńirge aınaldyrmaq bolatyn. Sýretshilerdiń kóshpeli galereıasyn, kúı kerýenin ashyp, bastap ta ketken. Alaıda sol kezdegi orys tildi, batysshyl, qaltaly qazaqtardyń qoldaýymen «Bıtlz» toby tóbege shyqty. Tasmaǵambetov olardy qalanyń qaı qıyryna qýsa da eshteńe shyqpady. Úkimet qoldamady. Árıne bul áreket qoǵamda jaǵymdy pikir týdyra qoıǵan joq. Tipti birde Dýlat Isabekov Londondaǵy kezdesýde bizde «Bıtlzǵa» eskertkish qoıylǵanyna maqtanǵandaı bolǵanda aǵylshyndardyń tańqalyp, abyrjyp qalǵanyn aıtyp edi. Ákimdiktegi bir jıynda «ol jerge «Dos-Muqasan» suranyp tur ǵoı» degen Nurlan Ónerbaev (Mádenıet basqarmasynyń basshysy) ekeýmizdiń pikirimiz qatty qarsylyqqa kezikken. Almatyda Baým toǵaıy bar. Sol Baýmdy Almatynyń tuńǵysh baǵbany dep te jazyp júrdi. Tuńǵysh baǵban Jarqynbaev degen qazaq bolǵan. Ol kisi jónindegi tarıhı derekterdi taýyp, jarıaladyq. Tolyq aqparat berýge qapelimde gazet tigindisi taptyrmaı tur. Alǵashqy tramvaı aıdaǵan qazaq qyzy Nafıza Ábilqasymova. Ol sol kezdegi orystyq shovınızmniń sesine qaramaı aıaldamalardy qazaq tilinde habarlap otyrǵan. Tanymal tulǵalar, kórnekti qalam­gerler basylymnyń ıntellektýaldyq deńgeıin, shyǵarmashylyq áleýetin kóterýde kóp kúsh jumsady. Onyń bárin sanamalap aıtyp jatýdy ýaqyt kótermeıdi. Menińshe, «Almaty antologıasy», «Almatyǵa syımaı ketken aqyndar», «Almatylyqtardyń aldanyshy», «Almatynyń aıymdary», «Almatynyń aqsaqaly», «Saǵyndym Almatymdy», «Burynǵynyń adamdary-aı», «Bizdiń qalanyń turǵyndary», «Uıyqtamaıtyn qala», «Birtúrli baǵana», «Tulǵataný», «Tulǵa-taǵdyr», «Tazarǵyń kelse, teatrǵa bar», «Jarıalanbaǵan jazba», «Sana tazarmaı, qala tazarmaıdy», «Tańsyq taqyryp», «Saǵyndyrǵan sańlaqtar», «Ónerbaıan», «Ne baıqadyńyz?», «Mekemeńiz qaı tilde sóıleıdi?», «Aýdanyńyzda kim turady?» t.b rýbrıkalardyń atynyń ózi kóp jaıdan habar berse kerek. Jalpy jan dúnıesi, bolmysy qyńyrlaý emes, asa bir kúreskerlikke de jaralmaǵan qońyr adamnyń jýrnal emes, kúnara shyǵatyn resmı basylymdy oqylymdy jasaýy jan azabyna túsýimen birdeı. Áldebir sáti túsken suhbattarda «qyńyr emes, qońyr gazet shyǵardyq» degen oıǵa ıek artyp sóıleıtinim de sodan. Onyń ústine biz bilgende ázelden ult ıntellıgensıasynyń baıyrǵy Otany, alash ardaqtylarynyń tabanynyń izi qalǵan Almaty bulqynyp jatqan rýhtyń, shabyttyń qaınar kózi emes pe edi. Tipti 2012 jyly 2-Almaty vokzalyndaǵy shýly jerimizden osy kúngi (Masanshy-SHevchenko) ǵımaratqa qonys aýdarǵanda bizdi bir ǵajap jaı kútip turdy. Ahań – Ahmet Baıtursynuly murajaıymen qońsy ornalasýymyzdy jaqsy yrymǵa baladyq. Taıly taıaǵymyz qalmaı uly reformatordyń shańyraǵyna baryp taǵzym etip, duǵa baǵyshtap, as berdik (sýrette). Osy bir sapar bizdiń rýhymyzdy odan saıyn janyp, rýhanı qýatymyzdy eselep jibergendeı boldy. Sodan bastap Ahańnyń demi qalǵan qasıetti quthana bizdiń adastyrmas Temirqazyǵymyzǵa aınaldy. Rýhanı órisimiz keńip, Alash rýhyn burynǵydan beter sezinip, basylymnyń mazmun, maǵynasy ózgeshe úrdiste sıpat alyp, ulttyq ıdeıa qazyǵyna baılandyq. Buǵan deıin oqyrman oıynan shyqqan «Tulǵataný» rýbrıkasy aıasynda umyt qalǵan, beımálim tulǵalardyń taǵdyryna tereń barǵyshtadyq. Ásirese bul taqyryptyń mańdaıyn jarqyratqan Talasbek Ásemqulov boldy. Bir kúni kabınetime Talasbek kirip keldi. Salǵannan «Qaleke, mynaý men isteıtin gazet eken» dedi. Sodan otyra qalyp, aldaǵy taqyryptarmen bólistik. İle bir jalaqy kóleminde qalamaqyǵa kelisim-shartqa otyrdyq. İzdegenge suraǵan, Tákeńniń jospary joıqyn bolyp shyqty. Bárin aıt ta birin aıt, Tákeń tópedi. Sol surapyldyń biri Asqar Súleımenov týraly «Kemeńger ómirinen bir úzik syry» basylymnyń onshaqty nómirinde jarıalandy. Al endi bul esseniń oqylymdy bolǵany sonsha, redaksıaǵa sol nómirdi surap kelýshilerdiń nópirin eskerip, baspahanaǵa tırajǵa qosymsha arnaıy zaıavka berip otyrdyq. Tákeń munymen toqtamady, tereńdeı berdi, tipti Almatynyń tarıhyna da kirisip ketti. Ońasha bir áńgimede «jatsam tursam, kóńilimnen ketpeıtin tórt tulǵa bar. Ǵumyr jetse olar týraly jazýym kerek. Onyń biri Asekeń edi, onyń kiltin tapqandaımyn. Qalǵan úsheýi – T. Toqbergenov, Z. Serikqalıev, A. Seıdimbek» dep edi. Tákeń ol armanyna jetpedi. Qaıran, bilimi ushan-teńiz, talant tegeýrini múldem bólek, ómiriniń sońǵy jyldarynda «Qunanbaı» men «Birjan saldyń» senarıin jazyp, uzaq jyldardan soń kınonyń tilin túzegen birtýar baýyrymyzǵa Memlekettik syılyqty da qımadyq qoı. Sońǵy paryzymyz bolsyn dedik pe, osy bir qıanat týrasynda gazetimizde Álıa Bópejanovanyń arzý maqalasyn, salqyn sózin berýmen ǵana shekteldik. Oǵan pysqyrǵan eshkim de bolmady. Esesine esil er «Aqshamdy» bir bıikke kóterip ketti. Bul ómirge tamsandyrý, tańdandyrý úshin kelgen qaıran baýyrym, rýhyń shat bolsyn! Endigi bir ózin ózi aqtaǵan sátti joba – «Almaty aqshamynyń» kitaphanasy». Bul serıamen basylymda jaryq kórgen tanymal tulǵa-avtorlardyń eńbegin bylaı qoıǵanda, qosymsha qarajat kózin taýyp on shaqty redaksıa qyzmetkerleriniń kitabyn da shyǵaryp berdik. Munyń syrtynda berilgen ataq, marapattardy sanamalamaı, on beske jýyq qyzmetkerdiń páterli bolǵanynan ǵana habardar etsek, muny nege aıtyp otyr deıtinder tabyla qoımas degen úmittemiz. Eń aldymen sol tusta Almatyǵa Imanǵalı Tasmaǵambetovtiń ákim bolyp kele qalǵanyn qarasańyzshy. Oraıy kelgende aıtqan jón-aý. Osy ómirimde eki adamnyń ýádege berik bolǵanyn áli kúnge umyta almaımyn. Onyń biri – Sherhan Murtaza, biri osy – Tasmaǵambetov. Imekeń «Aqshamnyń» materıaldyq jaǵdaıyn jaqsartyp ketti. Páterdi bylaı qoıǵanda jýrnalıser úshin basty másele qalamaqyny sheship berdi. Tozyp turǵan kólikterdi jańartty. Bul qýanyshymyzdy kóp kórdi me, redaksıaǵa jańa ǵımarat izdeýge pármen bergende Astanaǵa alyp ketti. Jalpy óz kásibine adal bolǵan, sonymen aýyrǵan adam ǵana elge jumys isteıdi, birdeńe bere alady. Ásili biz de sondaılardyń sanatynda boldyq-aý deımin. Ómiri gazet kórmegendeı, ıa gazetti jańa kórgendeı jumys istedik. Jumys degennen esime túsip otyr. 2009 jyly 50 jasqa keldim. Sol kúni tańala­geýimnen shaharbasy Ahmetjan Esimov telefondady. Sondaǵy quttyqtaýdan soń aıtqany: «Osy seni nege qyzmetten alma­ǵanymdy bilesiń be?» – dedi de, tosyn saýalǵa ne derimdi bilmeı tosylyp qalǵan meni «sender jumys isteıdi ekensińder», – dep ózi qutqardy. Sol Ahańnyń tusynda «Almaty aqshamynyń» 20, 25 jyldyǵy joǵary deńgeıde ótti. Ásirese 25 jyldyqta sóılegen sózi esti oqyrmannyń esinde dep oılaımyn. Maqtan úshin emes, ár nárseni óz atymen, óz qalpynda áńgimeleýge daǵdylanǵan jón degen prınsıpti ustanyp otyrmyn. Sonda jurt onyń aq-qarasyn ózi ajyratyp alady. Biz bıliktiń basylymyna qaı kezde de tas laqtyryp jiberýge úırengenbiz ǵoı. Oǵan tipti ondaǵy jýrnalıserdiń de eti úırenip ketken. Sondaǵy bar kinámiz túnde kóleńke izdemedik, bireýdiń izinen sham alyp túspedik, kektenip, kókbettenip, keketip, muqatyp maqala jazbadyq. Biz nege olaı tómendeýimiz, nege ondaı deńgeıge túsýimiz kerek? Onsyz da tosylyp, taýsylyp, toqyrap turǵan joqpyz. Biz úshin onsyz da tosyn, tańsyq taqyryptar jetkilikti edi. Gazet ishinen onshaqty qosymsha basylym shyqty. Qaladaǵy, eldegi máselelerdiń bárine sonyń betinde jaýap tabylatyn. Ásirese bir ǵana «Biz...» atty saıası-tanymdyq qosymshanyń oqyrman tartýdaǵy yqpalyn aıtsaq ta jetkilikti. Birde «Senbilik saýalnamada» «Ákimderdiń kabınetinde nege dombyra joq?» degen másele kóterildi. Bir qyzyq jaǵdaı, osy saýalnama shyqqannan soń birer kún ótkende Túrksib aýdanynan bir qart oqyrman telefon shalyp, ákim Ýstúgovtyń kabınetinen dombyra kórgenin aıtty. Mundaı mysal aıta berse kóp. Qala ishindegi problemalardy, aqıqatty, shyndyqty bılikke jetkizýdiń túrli joldary bar. Máselen «Shyndyqty bilgińiz kelse, balalarǵa shyǵarma jazdyryńyz» atty taqyryppen qala mektepterinde oqýshylarǵa erkin taqyrypta shyǵarma jazdyryp, arnaıy konkýrs ashyp, jeńimpazdardy marapattadyq. Sol shyǵarmalardaǵy shyndyq tilshilerge jyl boıyna azyq, tipti baǵdar bolatyn.

MÚMKİNDİKTİ MÚMKİNDİGİNSHE PAIDALANDYQ

Aıtpaǵym, bıliktiń basylymy degen sýmaqaı sóz qazaqtyń dástúrli basylymdarynyń bárine áli kúnge aıtylyp kele jatyr. Oqyrmandy ot basy, oshaq qasynyń emes, eldik, ulttyq máseleler, tulǵa, tarıh, tanym-túısik arqyly tárbıelep, tartý, úlken sóz aıtý, joǵary ıntellekt tanytý bul basylymdardyń basty ıdealy, ustanǵan baǵyt-baǵdary boldy, áli de solaı, «Aqshamda» hal-qaderinshe sol sapta keledi. Bes ákimmen jumys istedim. Jigitter aıtaryn aıtty, jazaryn jazdy. Aýyzǵa qaqpaq bolǵan eshqaısysy joq. Bul jóninde aıta bersek, alystap ketemiz. Bir nárse anyq: biz suranshaq, jaramsaq bolmadyq. Álginde aıtqan páteri de, ataǵy da, depýtattyǵy da bıliktiń sol jankeshti eńbektiń baǵasyn bilgendigi arqasynda keldi. Eń bastysy birdeńe jasaı alǵan bolsaq, osynyń bári ýnıversıtetten keıingi kórgen ýnıversıte­timiz, mektebimiz, bala kúnimizden balapandaı baýyryna basqan baspasózdegi bahadúr basshylarymyz (ókinishke qaraı, ulttyq baspasózdiń ustyny bolǵan sondaı tulǵalar týraly aıtyla bermeıdi), tulǵalarymyz. Biz bar bolǵany solardyń rýhanı muratyna adal bolýǵa tyrysyp, solardyń ult baspasózine alyp kelgen minezin, bolmysyn jańǵyrtýshy, sonymen ómir súrýshi ǵanamyz. Internettiń ıirimine túsip ketpeı, ulttyq jýrnalısıkada qalyptasqan mekteptiń mazmunyn baıyttyq. Bizdi, birneshe býyndy «Sher­hannyń shekpeninen shyqqan» dep jatady. Bir aǵamyz «osy qıt etse, Sherhansyz sóılemeısiń» dep keıis bildirýshi edi. Taǵy da aıtaıyn, sheneýniktiń emes, Sherhannyń shekpeninen shyqqanymyzǵa shúkir, Bul eshqashan kir shalmaıtyn, shań baspaıtyn, shirimeıtin, shedevr shekpen. Birneshe irgeli basylymdarda basshylyqta boldym. Sonyń ishinde «Almaty aqshamynda» uzaq ýaqytym ótti. Osynaý jyldar ishinde ózińdi bastyq sezinýge ýaqyttyń da tapshy bolǵanynyń ózi bir baqyt edi. Uzaq jyl bılik dálizinde júrgen adamnyń shylqyǵan sheneýnik bolyp shyǵýy da múmkin edi. Bizdi budan qudaı saqtapty. Onyń basty sebebi, bizdiń qyz-jigitter ózin bıliktiń baspasózinde istep júrmiz dep sezinbedi. Tipti usynǵan laýazymdy qyzmetterden bas tartqandar da boldy. Olar ózin qaı jerde kerek ekenin, árkim óz isimen aınalyssa ǵana, óz ornynda otyrsa ǵana elge qyzmet etetinin tereń paryqtady, basqanyń bári baıansyz ekenin der kezinde túısindi. Eger gazet talapqa saı shyqqan bolsa, onyń syryn osy qarapaıym qısyndardan izdeý kerek. Gazetti bas redaktor ǵana shyǵarady deý qısynsyz. Gazetti túrli pikir, túrli kózqaras shyǵarady. Keshegi demokratıanyń úp etken lebi de sezilmeıtin kúnde oq pen ottyń ortasyna júrip te Sheraǵań, Kamal aǵalar eldiń sózin aıtýdyń jolyn tapty, basyn báıgege tikti. Biraq olar jalǵyz emes edi. Árqaısysy bir-bir redaktordaı sarbazdaryna da arqa súıedi. Ol tustaǵy surapyldyń, basylymdardaǵy lezdeme kezindegi qan sorpa aıtystardyń talaıyn kózimiz kórdi. Demek, Ábdilda aqyn aıtqandaı, «kesheden keldik búginge». Eger boıymyzda shyndyqtyń bir shalyǵy bolsa, solardan qalǵan muradaı kórdik. Sol kezeńmen salystyrǵanda bizge qalaı bolǵanda da múmkindik berildi. Múmkindikter kezeńindegi ómirge tap keldik. Múmkindiginshe múmkindikti paıdalandyq. Sondaı kezeńde bar qabilet-qarymyn basylymǵa arnap, óz kásibine, rýhanı muratqa adal bolyp, mamandyǵyn mansapqa aıyrbastamaǵan áriptesterime ár kez basymdy ıip, eljirep eske eske alyp júremin. Gazet jasaý – óner, onyń ár nómiri bir shaǵyn qoıylym daıyndaǵanmen birdeı, tipti ǵylym dese de bolady. Qapelimde eske túsken jaılar da – sol gazetnamanyń bir úzigi.

«Anatili.kazgazeta.kz», 14 Qyrkúıek, 2023