Qazaqstan halqy Assambleıasy elimizdegi etnosaralyq kelisim men qoǵamdyq turaqtylyqtyń basty ınstıtýttarynyń biri. 1995 jyldan beri Assambleıa Konstıtýsıada bekitilgen teńdik, beıbitshilik jáne tatýlyq qaǵıdattaryna súıene otyryp jumys júrgizip keledi. Búginde elimizdiń ár óńirinde júzdegen etnomádenı birlestik halyqty birlikke, ózara túsinistikke, ortaq qundylyqtardy qadirleýge shaqyryp otyr. Konstıtýsıa talaptaryn is júzinde júzege asyrý, quqyqtyq mádenıetti arttyrý jáne qoǵamdyq kelisimdi nyǵaıtý jolynda atqarylyp jatqan jumystar týraly bizge «Barbang» Qazaqstan kúrdteri qaýymdastyǵy basqarma keńesiniń tóraǵasy Rafık Iakýbuly Mırzoev áńgimelep berdi.
Qazaqstan halqy Assambleıasy Ata zańnyń negizgi qaǵıdattaryn (teńdik, beıbitshilik, tatýlyq) saqtaýda qandaı naqty jumystar atqaryp keledi?
– Qazaqstan halqy Assambleıasy 1995 jyldan bastap Konstıtýsıada bekitilgen qaǵıdattarǵa súıenip jumys atqaryp keledi. Búginde elimizdiń barlyq aımaǵynda 600-den astam etnomádenı birlestik bar. Olar tek mádenı is-sharalar ótkizip qana qoımaı, halyqtyń quqyqtyq mádenıetin kóterýge, azamattardyń teńdigin nasıhattaýǵa jáne qoǵamdyq kelisimdi nyǵaıtýǵa úles qosyp júr. Assambleıanyń uıymdastyrýymen jyl saıyn respýblıkalyq deńgeıde «Qazaqstan – ortaq úıimiz» atty forýmdar, «Dostyq festıvali», túrli konferensıalar ótkizilip keledi. Mundaı sharalardyń basty maqsaty – Konstıtýsıada bekitilgen teńdik pen tatýlyq qaǵıdattaryn naqty ómirde júzege asyrý. 2024 jyly jańa «Qazaqstan halqy Assambleıasy týraly ereje» bekitildi, onda Assambleıanyń qoǵamdaǵy etnosaralyq kelisim men jalpyulttyq birlikti qamtamasyz etýdegi orny aıqyn kórsetildi. Bul – Ata Zańymyzdyń qaǵıdattarynyń ómirsheńdigin aıǵaqtaıdy.
Konstıtýsıada bekitilgen quqyqtar men bostandyqtardy nasıhattaý baǵytynda Assambleıanyń bastamalary bar ma?
– Árıne bar. Konstıtýsıa ár azamattyń quqyqtary men bostandyqtaryna kepildik beredi. Assambleıa osy normalardy halyq arasynda túsindirý úshin ǵylymı-saraptamalyq keńester, jastar uıymdary men qoǵamdyq kelisim keńesteri arqyly kóptegen jobalardy júzege asyryp keledi. Mysaly, aımaqtardaǵy «Qoǵamdyq kelisim» úılerinde turǵyndarǵa zańgerlik keńester beriledi, etnostardyń ana tilin damytýǵa arnalǵan kýrstar uıymdastyrylady. Jastar qanaty oqý oryndarynda kezdesýler ótkizip, Konstıtýsıa normalaryn jastarǵa túsinikti tilmen jetkizedi. Mundaı bastamalar qoǵamda quqyqtyq mádenıetti qalyptastyrýǵa yqpal etip otyr.
Qoǵamdaǵy kelisim men turaqtylyqty nyǵaıtýda Assambleıa men memlekettik organdardyń ózara árekettestigi qalaı júzege asýda?
– Assambleıa memlekettik organdarmen óte tyǵyz baılanysta. Ár oblysta Assambleıa hatshylyǵy jergilikti ákimdikpen, quqyq qorǵaý organdarymen jáne qoǵamdyq uıymdarmen birge jumys isteıdi. Qoǵamda týyndaıtyn daýlar men etnosaralyq túsinispeýshilikterdi sotqa jetkizbeı, bitimgershilik jolymen sheshýge erekshe kóńil bólinedi. Ol úshin qoǵamdyq kelisim keńesteri qurylǵan. Bul keńesterdiń qyzmeti tek daý-janjaldy sheshýmen shektelmeı, aldyn alý sharalaryn da qamtıdy: aýyl-aımaqta kezdesýler ótkizip, halyq arasynda túsindirý jumystaryn júrgizedi. Resmı derekterge súıensek, sońǵy jyldary myńdaǵan ótinishter dál osy qoǵamdyq alańdarda qaralyp, kópshiligi oń sheshimin tapqan. Bul – Qazaqstan halqy Assambleıasy men memlekettik qurylymdardyń úılesimdi jumysynyń naqty nátıjesi.
Ata zań qaǵıdattaryn saqtaý isinde etnomádenı birlestikterdiń úlesi qandaı?
– Etnomádenı birlestikter – Assambleıanyń negizgi tiregi. Olar Konstıtýsıa kepildik bergen quqyqtar men bostandyqtardyń naqty júzege asýyna yqpal etip keledi. Búginde árbir etnomádenı ortalyq óz halqynyń mádenıetin, dástúrin saqtap qana qoımaı, memlekettik tildiń damýyna da atsalysýda. Máselen, kóptegen etnomádenı birlestikterde qazaq tili kýrstary bar. Sonymen qatar, olar qaıyrymdylyq aksıalaryna belsendi qatysyp, áleýmettik máselelerdi sheshýde úlgi bolyp júr. Bul uıymdardyń jumysy tek mádenı deńgeıde emes, sonymen birge eldegi beıbitshilik pen turaqtylyqty nyǵaıtýǵa da baǵyttalǵan. Sondyqtan etnomádenı birlestikter – Konstıtýsıa qaǵıdattarynyń tiri tetigi deýge tolyq negiz bar.
Bolashaqta Assambleıanyń konstıtýsıalyq qundylyqtardy dáripteý baǵytyndaǵy basymdyqtary qandaı bolmaq?
– Bolashaqta Assambleıanyń basty mindeti – Konstıtýsıa bekitken qundylyqtardy jastardyń sanasyna sińirý. Jahandaný dáýirinde jastardyń oı-pikirine áleýmettik jeliler men jańa tehnologıalar qatty yqpal etýde. Sondyqtan Assambleıa sıfrlyq alańdardy belsendi paıdalanyp, quqyqtyq aǵartýshylyq jumystaryn kúsheıtýdi josparlap otyr. Sonymen qatar, qoǵamdyq kelisimdi saqtaý úshin medıasıa ınstıtýtyn damytý, aýyl-aımaqtaǵy qoǵamdyq kelisim keńesteriniń rólin arttyrý kózdelýde. Assambleıa árqashan memleket qundylyqtarynyń tiregi bolyp qala bermek.