Prezıdent qazaqstandyq ár búldirshinniń balabaqshaǵa barýyn qamtamasyz etýge ýáde etti. Mundaı ýádeni bılik buryn da bergen. Bul joly oryndala ma? Bul týraly Almaty-akshamy.kz Inbusiness.kz-ke silteme jasap zertteý materıalyn usynyp otyr.
"Keńes kezinde Qazaqstanda Ortalyq Azıadaǵy eń úzdik mektepke deıingi bilim júıesi boldy". Bul tujyrym jas kezin, ótken zamandy ańsaıtyn adamdardyń aıtqany emes, sol kezdegi Premer Kárim Másimov qol qoıǵan Qazaqstan Úkimetiniń 2010 jylǵy 28 mamyrdaǵy №488 qaýlysynan alynǵan sıtata.
Biraq qansha maqtasa da, tipti qyzyl ımperıa bul problemany joıa almady: 7 jasqa deıingi balalardyń shamamen 70%-y ǵana balabaqshamen qamtyldy. Bul statısıkaǵa da senim shamaly. Sebebi, keńes kezinde aýyldarda qazaq balalarynyń kóbi kók shybyqty at qyp minip, báıge atyndaı oınaqtap ósti, dop qýalap, aq taqyrda asyq atyp, tal men qamystan sadaq jasap, árneni ermek etti.
Al jańa ǵasyrdyń ekinshi onjyldyǵy bastalǵanda birinshi Prezıdent N.Nazarbaev barlyq qazaqstandyq bala tegis balabaqshamen qamtylatynyn jarıalady. Onyń tapsyrmasymen 2010 jylǵy mamyrda Balalardy mektepke deıingi tárbıemen jáne oqytýmen qamtamasyz etý jónindegi 2010–2020 jyldarǵa arnalǵan "Balapan" baǵdarlamasy qabyldandy. Onda dál solaı jazylǵan: "2014–2020 jyldar aralyǵynda balalardy mektepke deıingi bilimmen 100% qamtý". Osy kezeńde qosymsha 480,4 myń jańa balabaqshalyq oryndar sany ashylýǵa tıis edi.
"Memleket basshysy mınıstrliktiń aldyna balalardy 2 jastan bastap balabaqshamen tolyq qamtý mindetin qoıdy. Búginde kezekte turǵan balalar sanyn qosa eseptegende 2–6 jastaǵy balalardyń 88%-y, al balalardyń jalpy sanynyń 58%-y balabaqshamen qamtylǵan. Qalaı bolǵanda, bul balalardy mektepke deıingi sapaly bilimmen qamtýymyz kerek. Osy másele boıynsha tıisti jumys júrgizilip, kelesi jylǵy búdjetke memlekettik tapsyrys berý úshin qosymsha qarajat qarastyrylyp otyr. Bıyldyń ózinde 300-den astam jańa balabaqsha salynyp, 40 myńǵa jýyq oryn ashylady dep kútilýde", – dep otyr qazir Oqý-aǵartý mınıstri Asqat Aımaǵambetov.
Iaǵnı, 2010 jyldan beri bılik balabaqshaǵa zárý balalardyń ózin tek 88 paıyz qamtı alǵan. Bul jerde biraz ana úıde otyryp, balasyn ózi baǵyp-qaǵyp, tárbıeleý arqyly (balalardyń 42%-y) memlekettiń júgin jeńildetip otyr. Eger olardyń bári balabaqsha izdese, bul problema kúrt ýshyǵatyn edi.
Osy oraıda Prezıdent Q.Toqaev Ádiletti Qazaqstanda bilim qundylyǵy birinshi orynda turatynyn jarıalady.
"Biz bala tárbıesine basa mán beremiz. Daryndy, bilimdi jáne otanshyl jastar kóp bolǵan saıyn, halyqtyń ál-aýqaty da jaqsara túsedi. Biz oqý-aǵartý salasyndaǵy teńsizdikti joıý úshin naqty sharalar qabyldaımyz. 2–6 jastaǵy balalar tolyǵymen mektepke deıingi sapaly tárbıemen qamtylady. Balabaqshalarda áleýmettik jaǵynan álsiz otbasylardan shyqqan balalarǵa jáne barlyq bastaýysh synyp oqýshylaryna tegin tamaq beriledi", – dep ýáde berdi osy aptada Q.Toqaev.
Bul rette Oqý-aǵartý mınıstrligi balabaqshalar tapshylyǵy syrtynda, aımaqtarda memlekettik balabaqshalarǵa shetinen jekeshelendirilý qaýpi tóngenin málim etti.
Táýelsizdik alǵan 1991 jyly Qazaqstanda 8 743 balabaqsha bolypty. Olardyń jartysynan astamy – 4 868-i "ońtaılandyrý" naýqanyna iligip, memleketten jekeniń qolyna berilgen. Bir bóligi bos qalǵan, tonalyp, qıratylǵan.
Tutastaı alǵanda, 2000 jylǵa qaraı respýblıkadaǵy balabaqshalar sany 1 144-ke deıin azaıdy.
Bul sala tek HHI ǵasyrdyń basynda túledi. 2007 jyldan bastap 2009 jyl kezeńinde 142,1 myń oryndyq 2 557 mektepke deıingi uıym ashyldy. Nátıjesinde, 2009 jyly 4 972 mektepke deıingi uıym jumys istedi, olardyń 2003-i – balabaqsha. Balalardy mektepke deıingi tárbıemen qamtý kórsetkishi 38,7% boldy. Balabaqsha kezeginde 260 myńnan astam bala turdy.
Osy kezde qolǵa alynǵan "Balapan" baǵdarlamasy jaǵdaıdy biraz túzegenimen, problemany sheshe almady.
Qazir qansha balabaqsha bar?
Ulttyq statısıka búrosynyń dereginshe 2022 jyldyń basynda Qazaqstanda mektepke deıingi uıymdardyń jalpy sany 10 871 boldy.
Onyń ishinde: 40%-y – qalalyq jerlerde. 60%-y – aýylda.
"Menshik nysany boıynsha onyń 5 898 nemese 54%-y – memlekettik, qalǵan 4 973-i nemese 44%-y – jekemenshik. 2011 jyldan beri jekemenshik balabaqshalar sany 10 ese ósti: ol kezde 444 qana jekemenshik balalar uıymy bolǵan. Al memlekettik balabaqshalar sany sońǵy 10 jylda nebary 211 birlikke kóbeıdi. Mektepke deıingi uıymdarǵa baratyn balalardyń sany – mıllıonǵa jýyqtady: 922 myń. Olardyń basym bóligi Túrkistan (158 myń) jáne Almaty oblystarynda (109 myń)", – dep habarlady Ulttyq statbúro.
Memlekettik balabaqshalar qatary alda tipten sıreýi múmkin. Sondyqtan Oqý-aǵartý mınıstrligi "Bilim týraly" qoldanystaǵy zańǵa ózgerister men tolyqtyrýlar usyndy. Ol túzetýler qabyldansa, respýblıka kóleminde memlekettik áleýmettik bilim berý obektilerin jeke qolǵa berýge tyıym salynady.
Vedomstvo memleket qarajatyna salynǵan áleýmettik obektilerdi, sonyń ishinde balabaqshalardy ákimdikterdiń artynsha jeke sektorǵa berýi beleń alǵanyna nazar aýdartty.
Sebebi, "memlekettik áleýmettik bilim berý obektilerin memlekettiń ıeliginen shyǵarýǵa zańnamalyq deńgeıde tyıym salynbaǵan".
"KSRO ydyrap, táýelsizdik alǵannan keıin Qazaqstanda jekeshelendirýdiń birneshe naýqany ótti. Elimizdiń barlyq aýdandary men qalalaryn jaılaǵan jekeshelendirý men ońtaılandyrý bilim berý júıesine eleýli soqqy boldy. Máselen, Ońtústik Qazaqstan oblysynda 90-jyldardyń basynda jumys istegen 652 balabaqshanyń 2000 jylǵa qaraı 10-y ǵana qalǵan. Osy oblysta 191 balabaqsha jekeshelendirilip, turǵyn úıge aınalǵan. Sondaı-aq, 56 balabaqsha basqa oqý oryndaryn ornalastyrý úshin berilgen. Al Semeıde birneshe jyl ishinde 200-den astam balabaqsha ǵımaraty satyldy nemese senimgerlik basqarýǵa berildi", – dep túsinikteme berdi oqý men aǵartýshylyqqa jaýapty mınıstrlik.
Ákimder bul naýqandy jalǵastyrýǵa yntyǵyp otyr. Jekeshelendirýdiń keshendi josparyna sáıkes 2025 jyldyń sońyna deıin taǵy 670 mektepke deıingi tárbıe uıymyn satý nemese senimgerlik basqarýǵa berý josparlanýda.
"Osy sebepti zańnamalyq deńgeıde mektepke deıingi, orta jáne qosymsha bilim berý obektilerin memlekettik ıelikten shyǵarýǵa jatpaıtyn obektiler tizbesine engizý qajet. Zańnamaǵa ózgerister men tolyqtyrýlar engizilgen soń, osy atalǵan memlekettik áleýmettik obektilerdi jeke sektorǵa berýge tyıym salynady", – dep túsindirdi Oqý-aǵartý mınıstrligi.
Jalpy, Prezıdent 2–6 jas aralyǵyndaǵy balalardy balabaqshamen 7 jyl ishinde 100% qamtý mindetin qoıdy. Oǵan deıin biraz ýaqyt bar. Álıhan Smaıylov Úkimeti Qazaqstanda 2022 jyldyń sońyna deıin balabaqshalarmen qamtý kórsetkishi 99,3%-ǵa deıin jetkiziletinin jarıalady. Jalpy, eresekter balalardy esh shimirikpeı, aldarqata salatyny belgili. Úkimettegi úlken aǵaılar balaqaılardy taǵy aldap ketpese bolǵany.