Apta sońynda Astana kúnimen qatar tól ónerimizdiń tórindegi dombyranyń da ataýly kúni kele jatyr. Qasterli ulttyq jádigerimizge arnaıy kún belgilep, qadir-parqyn áspettep jatsaq, ol-daǵy eldiktiń aıshyqty bir aıǵaǵy.
«Alatau Aqparat» medıabirlestigi Dombyra kúniniń aqparattyq nasıhatyn arttyryp, ulttyq qolónerge qoldaý kórsetý maqsatynda «Qosmura» ulttyq saz aspaptary sheberhanasymen baılanys ornatqan bolatyn. Sheberhananyń ujymymyzǵa arnaıy daıyndaǵan dombyrasy mereke qarsańynda kelip jetti. Shanaǵy qaıyńnan qaqtaı shabylyp, moıyny berik qyzylaǵashtan salynǵan, tıegi taldan kertilip ásem dombyranyń bet qaqpaǵynda medıa-birlestiktiń emblemasy salynǵan. Reti kelgende «Qosmura» sheberhanasyn qurýshy Qýanyshbek Rahmandy áńgimege tartqan edik. Ulttyq qolóner salasynda eńbektenip júrgen shebermen óz kásibi tóńireginde, sondaı-aq, ulttyq mýzykalyq aspaptaryn jasaýdyń qyr-syry jaıynda áńgime órbittik.
Báseke qolónerdiń qozǵaýshysyna aınaldy
Qazir ulttyq qolóner salasynda báseke qyzý júrip jatyr. Tipti ulttyq mýzykalyq aspaptar jasaýdyń tehnologıasy jyl saıyn jetile túsken. Ol jaıynda Qýanyshbek Rahmanmen bolǵan áńgimeden bildik. Aıtýynsha, dástúrli qolónershiler naryqtyq ómirge beıimdelip, óz ónimderin barǵan saıyn sapaly óndirýge tyrysyp jatyr. Nátıjesinde bul saladaǵy básekelestik iskerlik salalardyń qaı-qaısysynan kem túspeıtin deńgeıde. Saladaǵy qyza túsken báseke kásibı qolónershilerdiń básin bıiktete túsken.
Qýanyshbek Rahmannan áýeli ulttyq qolóner salasynyń qazirgi jaǵdaıyn suradyq. Otandyq ónim óndirýshiler retinde osy salanyń básekesi men bazary qandaı degen saýalymyzǵa: «Mysaly, Júrgenov atyndaǵy akademıanyń mektebinen, kolejinen tartyp qolónerge baýlyǵan, keıin akademıada da kásibı bilim alǵan jastar qazir jyl saıyn osy salada top jaryp júr. Sebebi, olar sýretti, dızaındy arnaıy etaptarymen jastaıynan oqyp jetilgen. Dombyranyń, qobyzdyń ún tazalyǵy, kásibı deńgeıi jaǵynan ese bermesek te, dızaındy kásibı deńgeıde meńgergen, ári jańa zamanǵa saı modernızasıalaı alatyn jańa býyn óziniń myqtylyǵyn tanytyp keledi. Bul, árıne, qýanarlyq jaǵdaı», – dep jaýap berdi.
Qarap otyrsaq, qazir dombyra jasaýshy sheberler sany da kóp, ári mýzykanttar nemese sala mamandary bolmasa, bylaıǵy jurtqa naǵyz úzdikterin anyqtaý da qıyn. Degenmen, sheberdiń aıtýynsha, saladaǵy tájirıbe bárinen mańyzdy. Ásirese, dombyranyń úni men syrtqy dızaınyn qatar meńgergen kásibıler ǵana osy salada óz qoltańbasyn qaldyryp keledi.
Jaqsy dombyra nesimen baǵaly?
Ádette, 10–15 myń teńgeden bastap ondaǵan myń AQSH dollaryna baǵalanatyn dombyralardyń bar ekenin bilemiz. Zaty bir aǵashtan jasalǵanymen, qolónerdiń qunyn qalaı baǵalaıdy? Qýanyshbekke bul suraqty da qoıyp kórdik.
«Dombyra shertýshiler úshin dombyranyń baǵasy onyń úninde, al sheberler úshin úni de, jasalý materıaly da, oǵan qosa dızaıny da mańyzdy», – deıdi sheber.
Onyń pikirinshe, ádette keıbir dombyralar bastabynda úni de, dızaıny da ádemi turǵanymen, sol qalpynda uzaq saqtalmaıdy. Ýaqyt óte kele ne úni solǵyndap, buzyla bastaýy múmkin; ne bolmasa moıyny qaıyp, bet qaqpaǵy túsip ketedi degendeı áýelgi kúıin joǵaltady. Taza keptirilgen ári qyzylaǵash sekildi tabıǵatynan berik aǵash materıalynan jasalsa ystyq-sýyqqa, qoldanysqa tózimdi aspaptar shyǵady. Sondyqtan sheber jumysy tek minsiz jumyspen qana emes, onyń barynsha uzaqqa saqtalýymen de baǵalanady.
Atadan qalǵan asyl mura
Áńgime barysynda Qýanyshbekten óz ómiri men óneri týraly da sóz tarttyq.
«Qolónerim – atanyń qany, ananyń sútimen kelgen asyl muram» dep túıdi Qýanyshbek bul ónerge qalaı kelgenin suraǵanymyzda.
Temir ıip, jez ılegen, kúmis qaqtap, altyn aptaǵan ustalyq pen zergerlik arǵy atalarynda da bolǵan eken. Kózi kórgen atasy da, ákesi de, aldyn kórgen aǵalary da qara temirdiń sýyn tapqan, aǵashtan túıin túıgen sheber, arǵy bet Altaıdaǵy óz aýlyna belgili ustalar bolypty.
«Qolónerge bala jasymnan qyzyqtym, 4-5 jasymnan bastap qolyma báki-pyshaq ustap álde birdeńelerdi jasaýǵa qumar edim. Úlkender jaralanyp qalmasyn dep alańdaı ma, báki-pyshaq utatpaıtyn. Biraq balany nege talpynsa da betin qaqpaı soǵan qaraı baýlyǵan durys eken dep oılaımyn, qazir», – deıdi qolónerge degen bala kúngi talpynysy jaıynda.
Janyma jaqyn óner
Mekteptegi «úzdik oqýshy», «qolónershi bala» ári dombyra shertip án salatyn ónerli jetkinshek mektepten keıin ózi súıgen ónerdi ıgerýge bel býypty. Biraq sol óńirde kásiptik-tehnıkalyq kolejden qolóner mamandyǵyn tańdaǵan jalǵyz shákirtke arnaıy top ashylmaı qalady. Óz armanynan ýaqytsha qol úzse de kórkemónerlik talanty ony ónerden alys alyp ketpepti. Kásibı án mamandyǵy boıynsha oqý bitirip, 7 jyldaı týǵan eli Altaıda qalalyq fılarmonıada jumys istegen.
«Fılarmonıada júrgen kezimde halyqqa unaǵan birqatar avtorlyq ánderim boldy. Al konserttik, ózge de qoıylym sahnalarynyń dekorasıasyn jasaı júrip, ózimniń bala kúnnen qyzyqqan qolóner kásibine qaıta bet burdym. Osylaısha ózim súıgen ónerim bári bir ózimdi izdep tapqandaı boldy», – deıdi Qýanysh.
Degenmen, kez kelgen sheber keminde bireýden úlgi almaı ónerin ushtamasy anyq. Altaıdyń Shemirshek degen jerindegi ári sheber, ári sazger Paızolla Qabdyrahmanulymen shyǵarmashylyq dostyǵy bolashaq sheberge tálim bolady.
«Sol kisiniń birqatar ánderin sahnalarda aıtyp júrdim, keıde sheberhanasynda bolamyz. Áne sol qarapaıym sheberhana meniń ulttyq saz aspaptaryn jasaýǵa degen yntamdy oıatty. Ónerimdi odan saıyn jetildirý úshin Altaıdaǵy jaıly oryn, jaqsy qyzmetimdi birjola tastap, 2013 jyly Atamekenge keldim. Birden Temirbek Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademıasyndaǵy Sándik qoldanbaly óner kafedrasyna tapsyryp, sonda 4 jyl akademıalyq bilim aladym. Onda naǵyz kásibı ónerge baýlyǵan Erdos Rahymbekov, Maqsat Maǵzum qatarly elge belgili sheber ustazdarym boldy. Dombyralary estrada juldyzdarynan tartyp elge belgili ónerpazdarǵa, dombyrashy sheberlerge de belgili bolatyn. Ónerde mine osy kisilerden tálim aldym», – deıdi Qýanyshbek Rahman.
Aqsha tabý úshin jasamaımyn
Bizdiń keıipkerimiz 2017 jyly akademıany bitire salysymen óz ónerine súıenip kásibin ashyp, «Qosmura» sheberhanasyn qurady. Ult aspaptary arasynan negizinen dombyra men qobyzdy kóbirek jasaıtyndyqtan, sheberhanasynyń atyn osylaı qoıǵan eken. Sodan bergi tabandy eńbegi ony dombyrashy sheberler arasynda óz qoltańbasyn áıgileı bastaǵan.
«Shynymdy aıtsam, dombyrany aqsha tabý úshin jasap kórmedim. Bul sózime kóp adam ılana qoımas, «dombyralary 100 myńnan bastalady, aıyna 10 dombyra jasasa da mıllıon taýyp otyr» dep oılaýy múmkin. Biraq meniń óz ustanymym bar, dombyranyń úni men sapasy kóńilimnen shyqpaıynsha, ony ıesine tabystamaımyn. Qashan dybys boıaýy kelip, sapasy kóńilime tolady, sol kezde jumysymdy aıaqtadym dep esepteımin. Osylaısha keıbir dombyralarǵa birneshe apta ýaqyt jumsaımyn. Osy ónerge jan-tánimen berilgen ózge de kásibı sheberler osylaı jasaıdy dep oılaımyn». Bul biz áńgimelesken sheberdiń tól sózi.
Árıne, qazirgi tehnologıalyq múmkindiktermen stanoktar quryp, kúnine júzdegen dombyra jasap shyǵaryp, laıqty baǵasynda satýǵa bolady. Biraq qol ónerin atadan mura dep sanaǵan ári ózi de dombyraǵa jany qushtar shyn sheber úshin bul jóndi sanalmaıdy. Bizdiń keıipkerimiz tipti ony qıanatqa balaıdy. «Bir dombyra jasasam da jaqsy dombyra jasaǵym keledi. Sapaly qolóner týyndysyn zaýyt ónimimen salystyrýǵa kelmeıdi», – degeni bar. Múmkin, kásibı sheber úshin óz jumysynyń ashshy azaby men tátti rahaty da mine osy jerde bolsa kerek.
Sheberdiń keńesi (Vyrezka)
Oqyrmandarymyz úshin sheberden «Jaqsy dombyrany qalaı tańdaý kerek?» degen saýaldy da qoıdyq. Ondaǵy jaýaby: «Dombyrany naǵyz kásibı kúıshilerge, dombyrashylarǵa tańdatqan eń abzal. Odan keıin árıne aǵashynyń, qoldanǵan materıalynyń sapasyna qaraý kerek. Qoldanylǵan aǵashyna qaraı dombyralardyń úni de ártúrli bolyp shyǵady. Bul jaıly aıtsaq uzaq áńgime, sondyqtan bastysy jaqsy keptirilgen, qyzyl aǵash sekildi berik aǵashtardan jasalǵan dombyralardy tańdaǵan durys», – deıdi sheber keńesinde.
Buǵan qosa, Qýanyshbek sheber balalarǵa dombyra tańdaýǵa qatysty da óz keńesin usyndy: «Kóbinde balalaryn dombyraǵa bergen ata-analar qazirshe osymen úırene tursyn, ábden ıgergen kezde jaqsy dombyra alyp beremin dep bastap ta arzanqol dombyra alady. Eger balasynan shyn úmit kútse kerisinshe áý bastan sapaly, úni taza, perneleri durys qoıylǵan dombyra tańdaǵany durys. Sebebi, bular balanyń mýzykalyq talantynyń ushtalýyna, ishki túısiginiń oıanýyna tikeleı áser etedi. Balanyń ár pernedegi notalardy áýelden durys tanyp úırengen óte mańyzdy, basynda sapaly dombyramen úırenip shyqqan bala keıin kez kelgen dombyranyń tilin saıratatyn bolady», – deıdi ata-analarǵa keńes retinde.
Sheberler arasynda konkýrstar ótip tursa eken
Áńgime sońynda qolónershiden Dombyra kúnine qatysty oı-pikirimen bólisýdi suradyq. Arnaıy Dombyra kúni belgilenip, dástúrli óner men ulttyq jádigerdiń áspettelýine dán rıza ekenin jetkizdi. Mektepterde dombyra sabaǵy engizilip, Dombyra kúninde túrli merekelik is-sharalardyń ótýi, ulttyq qundylyqtyń keń kólemde nasıhattalýyn qolónershi dástúrli qadirleıtin, óz qundylyǵyn tórge shyǵaratyn el ekenimizdi kórsetedi dep sanaıdy.
Bularǵa qosa dombyrashy sheber ataýly kúnge qatysty óz usynystaryn da aıtyp ótti: «Dombyra kúninde elimizdiń ár óńirinde sheberler arasynda da konkýrstar ótip tursa deımin. Bul aýyldarda da qolónerdiń damýyna, keı óńirde saqtalǵan dástúrli mektepterdiń jandanýyna múmkindik berer edi. Sondaı-aq, T.Júrgenov atyndaǵy óner akademıasy syndy joǵary oqý oryndarynda dombyra jasaý mamandyqtary ashylyp jatsa nur ústine nur bolatyn edi», – degen oıyn aıtady.
Rasynda Dombyra kúnin tek án men kúıdiń ǵana emes, ulttyq qolónerdiń kúnine aınaldyrýǵa ábden bolatyndaı. Sheberler arasyndaǵy konkýrs ulttyq qolónerdiń damýyna da keń aıdyn ashyp bereri anyq. Sonyń áserinde qolónerdiń ózge salalaryna da oń áserin berip jatsa, Dombyra kúni naǵyz ulttyq merekege aınaldy degen sol bolar.