Búginde halyq arasynda dárigerler men densaýlyq saqtaý júıesi mamandarynyń qyzmetine degen qurmet arta túsken. Óıtkeni, olar qarýsyz maıdanda kózge kórinbeıtin jaýmen kúrese bildi, árbir naýqastyń ómirin saqtaý úshin óz ómirin qaýipke tige júrip, alǵy shepte qyzmet etti. Sol sebepti bizdiń búgingi kúnge aman-esen jetýimizdiń artynda medısına qyzmetkerleriniń úlken eńbegi jatyr.
Biz búgin sizderdi pandemıa kezinde talaı jannyń ómirine arasha túsip, erlikke para-par qyzmet atqaryp júrgen dárigerlerdiń biri, Ulttyq shuǵyl medısınany úılestirý ortalyǵynyń Almaty qalasyndaǵy ókildiginiń medısınalyq avıasıa mobıldik brıgadasynyń joǵary sanatty feldsheri ABYHANOVA Sanıa Toqmyrzaqyzymen tanystyrǵandy jón kórdik.
– Sánıa Toqmyrzaqyzy, áńgimemizdiń álqıssasyn ózińiz týraly málimetten bastasaq...
– Men Almaty oblysy Panfılov kentinde dúnıege keldim. 1980 jyly Talǵar medısınalyq ýchılıshesin «Emdeý isi» mamandyǵy boıynsha bitirip, «Emdeýshi-feldsher» biliktiligin alǵanmyn. Atalmysh oqý ornyn támamdaǵannan keıin Almatydaǵy jedel medısınalyq járdem stansıasyna jumysqa ornalastym. Ár jyldary reanımasıalyq jáne kardıologıalyq brıgadalardyń quramynda jumys istedim. Jalpy, qazaq qyzdaryna ásemdik pen ádemilik tán qasıet qoı. Sondyqtan bolar, jastaıymnan bortta júretin ádemi, jyly shyraıly, ár sózinen bıazylyq pen náziktiktiń lebi esip turatyn qyzdarǵa, olardyń erekshe talǵamdaǵy kostúmderine jáne romantıkaǵa toly jumystaryna qyzyǵatynmyn. 2014 jyly Almaty qalasynda sanıtarıalyq avıasıa ókildigi ashylǵan kezde, men esh oılanbastan medısınalyq avıasıa brıgadasynyń quramynda jedel járdemmen jumysty qatar atqaryp júrdim. Keıinnen 2018 jyly Ulttyq shuǵyl medısınany úılestirý ortalyǵynda qyzmet etýge tolyqtaı aýystym.
– Sizdiń oıyńyzsha, dáriger bolý úshin adam qandaı qasıetterge ıe bolýy kerek?
– Adam ómirine arasha túsetin dárigerlik mamandyqty tańdaý úlken jaýapkershilikti júkteıdi. Sondyqtan, meniń túsinigimde dáriger bolý úshin eń aldymen adamǵa sheksiz meıirimdilik pen úlken júrek kerek. Adamnyń tánin ǵana emes, janyn emdeı alatyn psıholog bola bilý de - dárigerge tán qasıet. Iaǵnı, mamandyqty súıý kerek.
– Aıtyńyzshy, naýqastyń syrqatynan aıyǵýy psıhologıalyq kóńil-kúıimen baılanysty ma?
– Adamǵa pozıtıvti oılar eń jaqsy plasebo ekendigi ǵylymı dáleldengen. Sergek oı men oń kózqaras hám jaqsy tilek tileý kez kelgen aýrýdy tezirek jeńýge kómektesedi. Ásirese, jaqyn adamdar beretin jaǵymdy emosıalar - bul naýqas úshin eń paıdaly ári óte jaqsy «dári» bolmaq.
– Ushý barysynda medısınalyq kómek kórsetýde qandaı qıyndyqtarmen kúresýge týra keledi?
– Iá, keıde ushý barysynda avıajolaýshylarǵa, keıbir jaǵdaılarda áýe kemesiniń ekıpajyna medısınalyq kómek kórsetýge týra keledi. Mundaı kezde áýe men jerde kómek kórsetýdiń aıyrmashylyqtary óte kóp. Óıtkeni bortta biz tek óz bilimimizge, daǵdylarymyzǵa súıene alamyz. Sebebi onda qońyraý shalýǵa jáne konsýltasıa alýǵa múmkindik joq, toqtap, naýqasty jaqyn stasıonarǵa jetkize almaısyz. Sol sebepti mundaı jaǵdaıda naýqasty A núktesinen B núktesine deıin tasymaldaýdyń naqty belgilengen baǵyty bar. Ushý aerofızıologıasynyń erekshelikterin bilý biz úshin mindetti.
– Siz úshin jumys - ómir salty ma álde...?
– Medısınanyń atasy Gıppokrat: «Dárigerdiń júzi jyly, uqypty, kıimi taza, qoldary jumsaq, jaǵymdy bolý kerek» degen eken. Sondyqtan dárigerlik tek oqýmen ǵana shektelmeıdi. Men úshin dárigerlik mamandyq – jaýapkershilikti, biliktilikti talap etetin jaýapty qyzmet. Sebebi onyń jumysy adam densaýlyǵy men ómirin saqtaýǵa baǵyttalǵan. Túptep kelgende, dárigerdiń qolynda adam ómiri, bolashaq taǵdyry tur. Sol sebepti aldyńa kómek surap kelgen naýqastyń kóńilinen shyǵyp, senimin aqtaý dáriger úshin úlken jetistik der edim. Menen járdem surap tanystarym, kórshilerim jıi habarlasady: bireýge ıneksıa jasaý, bireýge qan qysymyn ólsheý kerek, taǵy biri emen-jarqyn sóıleskisi keledi degendeı... Ondaı sátterde men eshkimnen bas tartqan emespin. Kansha sharshap tursam da, kómektesýge daıarmyn. Al jumystaǵy mańyzdy faktor – bul ujymdaǵy jaıly atmosfera. Men ujymmen jumys isteýde jolym bolǵan janmyn.
– Jumys barysynda emosıonaldy kúızeliske boı aldyrǵan naýqastarmen jumys isteıtinderińizdi bilemiz. Ondaı sátterdi qalaı jeńesiz?
– Medısına qyzmetkeri tek óz salasynyń mamany ǵana emes, sonymen qatar adamnyń tánimen qosa janyn da emdeı alatyn sezimtal psıholog bolýy kerek. Dáriger de pende. Onyń da jeke ómirinde ártúrli oqıǵalar bolýy múmkin. Alaıda ony jumyspen aralastyrýǵa bolmaıdy. Bizdiń jumysta qaýip-qatermen betpe-bet kelip, medısınalyq avıasıa qyzmeti shuǵyl iske kiriser sátter bolady. Biz negizinen aýyr patologıasy bar pasıentterdi tasymaldaý kezinde emosınaldy kúızelistiń elementteri boı kórsetip jatady. Ásirese, kishkentaı balalardyń qalaı zardap shegetinin kórý óte qıyn. Olardyń jáýdiregen kózderi, úreıge toly kózqarastary esińde qalyp qoıady. Sondyqtan mundaı sátterde siz qandaı tájirıbeli, kásibı maman bolsańyz da, oǵan nemquraıly qaraý qıynǵa soǵady.
Men ondaı sátterde otbasymmen kóbirek ýaqyt ótkizýge tyrysamyn. Júzýmen aınalysamyn. Sebebi, sý stresti azaıtýǵa, ıaǵnı adamnyń psıhologıalyq jaǵdaıyn jaqsartýǵa kómektesetinin bilemiz. Sýda júzýdiń emosıonaldyq turǵydan kóterilýge kómegi óte zor. Budan bólek medıtasıamen aınalysamyn. Bul áreket qorqynysh, aýyrsyný men renishti jeńildetýge kómektesedi, mıdyń belsendiligin yntalandyrady. Eski zattarǵa ekinshi ómir syılaý meniń súıikti hobbıim desem de bolady. Iaǵnı, qolónermen aınalysamyn. Qazir arab tilin úırenýge belsene kirisip júrmin.
– Pasıentterdi respýblıkalyq jáne oblystyq klınıkalarǵa tasymaldaý kezinde ne mańyzdy?
– Pasıentti tasymaldaý kezinde biz árqashan hattamanyń saqtalýyn qadaǵalaımyz. Kóbinese, respýblıkalyq jáne oblystyq klınıkalarǵa tasymaldaý adam ómirin saqtap qalýǵa múmkindik beredi. Óıtkeni adamǵa barlyq qajetti medısınalyq kómekti áýe bortynda tikeleı kórsetýge árdaıym múmkindik bola bermeıdi. Keıbir jaǵdaılarda naýqasqa ómirlik mańyzdy bar shuǵyl ota qajet. Sodan keıin medısınalyq avıasıa arqyly aspanǵa arnaıy bort kóterilip, aýyr haldegi pasıent jatqan aýrýhanaǵa beıindi medısınalyq mamandar jetkiziledi. Brıgadanyń árbir ushý sapary basqalarǵa uqsamaıdy. Munda eń bastysy pasıenttiń jaı-kúıi mańyzdy ról atqaratyndyqtan, kóptegen faktorlar eskeriledi.
– Taqyryptan sál aýyssaq... Siz úıde qandaı adamsyz?
– Úıde súıikti ana, aıaýly ájemin. Aırandaı uıyǵan, tatý-tátti otbasym bar. Alysta qyzmette júrgende, olardyń men úshin alańdap otyratynyn júregim sezip turady. Biz otbasymyzben dastarhan basyna birge jınalǵandy, taýǵa baryp, tabıǵat aıasynda demalǵandy jaqsy kóremiz.
– Otbasyńyzda qandaı dástúrlerdi ustanasyzdar?
– «Otbasy – shaǵyn memleket». Meniń oıymsha, árbir shańyraqta otbasylyq atmosferany qalyptastyratyn óz dástúrleri bar. Ol mindetti túrde úlken nárse bolýy shart emes. Tipti nemerelerińniń jetistikteri, ómir týraly áńgimeler, otbasylyq fotoalbomdardyń kórinisteri talqylanatyn otbasylyq keshki as sıaqty qarapaıym nárseler de otbasyn jaqyndastyrady. Meniń anam 79 jasta. Biz otbasymyzben anamyzǵa jıi barǵandy jaqsy kóremiz, bul da bir dástúr. Mundaı jyly júzdesýlerde aǵa býyn óz estelikterimen bólisedi. Al kishileri otbasy tarıhyn sanasyna sińirip ósedi. Bul otbasylyq qundylyqtarynyń sabaqtastyǵyn mura etý degen sóz.
- Ár feldsher neni armandaıdy?
- Eń birinshiden, feldsher halyqtyń deni saý bolǵanyn, ásirese, balalar aýyrmasa eken dep armandaıdy. Al qyzmet barysynda jedel medısınalyq járdem reanımasıalyq brıgadasynyń nemese medısınalyq avıasıanyń mobıldik brıgadasynyń quramynda jumys isteýdi qup kóredi. Óıtkeni, bul qurylymdarda jumys isteýdiń bedeli zor.
- Oqyrmandarǵa ne tilegińiz keledi?
– «Deni saýdyń – jany saý», «Aýrý jelmen kelip, termen shyǵady» deıdi halyq danalyǵy. Basqa aýrý túskende, onymen kúresý qajet. Bul rette pandemıa bizge densaýlyqtyń qanshalyqty mańyzdy ekenin kórsetti. Ár kúnińizdi pozıtıvti, jaqsy kóńil-kúıden bastańyz. Tazalyq, salaýatty ómir salty, kútim, ımýndyq ahýaldy udaıy baqylap otyrý da aýrýdyń alady. Aldyńyzǵa shaǵyn jáne úlken maqsattar qoıyńyz, sportpen shuǵyldanyńyz! Al biz óz kezeginde qandaı jaǵdaıda da táýlik boıy kómekke kelýge daıynbyz! Elimiz aman, urpaǵymyzdyń denin saý bolsyn!
- Suhbatyńyzǵa rahmet!
Ázirlegen Quralaı IMANBEKQYZY