Bir balany mektepke  tolyq daıyndaý úshin qansha qarajat kerek?

Bazardaǵy baǵa myń qubylyp tur

«Kún jylyp, jaz keldi. Endi demalyp, kóńil jaılanady» degen kezde eń jyly maýsymnyń eki aıy ótip ketipti. Al tamyz aıynda ananyń da, balanyń da boıyna ýaıym kiredi. Búldirshinder «tý, qaıtadan erte turyp sabaqqa baramyn ba» dep qam jese, ata-ananyń oıy bir bólek. Úı úlkenderi mektepte balasy eshkimnen kem bolmaı, eńsesin tik kóterip júrý úshin jaqsy baǵada sapaly mektep formasyn, oqý qural-jabdyqtaryn alýdy oılaıdy. Qyrkúıek jaqyndaǵan saıyn ata-analardyń balasyn kıindirýge ketken aqshasyn aıtyp shaǵymdanǵan beınejazbalary áleýmettik jelilerde jıi jarıalanyp jatyr. Bul máselege biz de mán berip, Almatydaǵy úlkendi-kishili bazar men saýda ortalyqtaryn aralap, baǵany basty nazarǵa aldyq.

Bazarǵa bararda bile júrińiz

Almatyda kerek-jaraqtyń qaı-qaısysyn da taba alatyn birden-bir bazarlardyń biri "Altyn Orda" bolǵandyqtan, aldymen at basyn osynda burdyq. Birinshi kezekte kózge túskeni tıimdi baǵalar emes, Eýropanyń tar kóshelerindeı adamdar sapylysqan kishkentaı joldar boldy. Olardyń barlyǵy kópshiliktiń erkin júrisine yńǵaıly dep aıta almaımyz. Ásirese, balalar arbasymen asyqqan adamdardyń arasynda júrý tipti qıyn. Sondyqtan bul máseleni de nazarǵa alǵan jón.

Endigi kezekte bazardaǵy baǵalarǵa toqtalaıyq. Bıyl Oqý-aǵartý mınıstrligi mektep formasyn qara-qoıý kók qylyp bekitti. Jýrnalıs degende seskenip, satýshylar baǵa aıtýdan tartynǵan soń, «qaryndasyma, inime almaq edim» dep júrip, kıimderdiń qunyn bildik. Bastaýysh synyptyń oqýshylaryna kostúm-shalbar 7 myńnan bastalyp, sapasyna qaraı 10–15 myńǵa deıin jetedi. Al 7–9-synyp arasyndaǵy balalarǵa mektep formasynyń eń arzany 15 myńǵa tur. 18–20 myń arasynda satýshylar sapaly dep usynǵan kostúmdi ala alasyz. Boıy da oıy da jetilip, mektep bitirgeli turǵan 10-11- synyptaǵy túlekterge baǵa 20 myńnan bastalady. Mekteptegi sońǵy jylǵa aqsha aıamaımyn deseńiz, 25–30 myńdyq formany alýǵa bolady.

Sapasy men baǵasy kelisken kostúm-shalbar tabylsa, kelesi rette kóılek turady. Aq jeıdeniń tek ózin alamyn deseńiz, 3,5–7 myńnyń arasyndaǵy baǵa aıtylady. Kishi synyptarǵa negizgi baǵa 3,5–4,5 myń bolsa, odan joǵary oqýshylar úshin 6-7,5 myń arasynda. Alaıda, kóılekti, búkil formamen bir dúkennen qarap kórseńiz, satýshynyń qoly men kóńiline qaraı 1-1,5 myń teńge jeńildik jasaýy múmkin.

Qarajattyń qomaqty bóligin alatyn kıimderdiń biri – týflı. Bilim izdep, úıden mektepke, mekteptegi bir kabınetten ekinshisine júgiretin balasynyń aıaǵynda yqsham ári yńǵaıly aıaqkıim bolǵanyn barlyq ata-ana qalaıdy. Muny bilgen kásipkerler ádette osy bir kıimniń baǵasyn aspandatyp qoıady. Alaıda, «bazarǵa, qarap tursam, árkim barar, izdegeni ne bolsa, sol tabylar» dep Abaı atamyz aıtpaqshy, bazardan barlyq baǵadaǵy týflıdi taba alasyz. Bastaýyshta júrgen búldirshinge jaqsy aıaq kıimder 4,5–6 myń arasynda tur. Al bala ósken saıyn, baǵa da soǵan saılanyp, 7,5–8 myńnan 15-16 myńǵa deıin barady. Árıne, qarajaty jetkenge 20–30 myńdyq aıaq kıimder de bar.

Negizi, mektep formasynyń qosymsha kerek-jaraqtaryn aıtyp ótsek, beldiktiń ortasha quny – 2-3 myń, galstýk – 1-1,5 myń, bantık – 500 ben 1000 teńge arasynda.

Mektep formasy alynǵan soń, ata-ana jaqsy sómke alyp, onyń ishin qalam, dápter, kúndelik syndy mektep jabdyqtarymen toltyrýdy oılaıdy. Osy sebepti keńse taýarlaryna da bir kóz júgirtken edik. Bazardaǵy eń arzan sómkeler 4,5 myń teńgege baǵalanǵan. Jalpy, bastaýyshtaǵy balalar úshin orta baǵa 5,5–6,5 myń arasynda qoıylsa, jasóspirimder úshin 7,5–8,5 myńdyq sómkeler taba alasyz. Eger kerek-jabdyqtyń bárin bir satýshydan alsańyz, siz úshin 12 bettik dápterdiń quny 20 teńge. Áıtpese, 25 teńgeden kem berýge kelispeıdi. 36 bettik dápterge baǵa 180 teńge, 96 bettikke 350 teńge qoıylǵan. Sıasy nyq túsetin qalam úshin 150 teńge, arzandaýyna 70–80 teńge jumsaısyz. Al balanyń mektepte alǵan baǵasyn bilip otyrý úshin kúndelikke taǵy 600 teńge kerek. 12 danasy bar túrli-tústi qaryndashtar 800–1000 teńge arasynda baǵalanǵan. Onyń bárin jınaqty alyp júretin qalamsaýyttyń baǵasy – 1000–1200 teńgeden bastalady.

Qoryta kele, orta baǵamen bir oqýshyny bar jabdyǵyn jınap, bastan-aıaq kıindirip kórelik. Kostúm – 20 myń, jeıde – 6 myń, týflı – 10 myń, sómke – 6 myń,  beldik  - 2 myń, galstýk – 1 myń jáne oǵan 10 myń kóleminde mektep kerek-jaraqtaryn qosqanda, jumsalatyn qarajat 55 myń bolmaq. Al sporttyq kıimdermen birge eseptesek, túpki baǵa 85–90 myńǵa barady. Osyǵan qaraı otyryp, áleýmettik jelide «bazarǵa baryp bir balama 86 myń jumsadym» degen ananyń aıtqanyna kóz jetkizdik.

Jármeńkeniń jaıy qalaı?

Bazardan shyqqan soń onyń janyndaǵy «Aport» oıyn-saýyq ortalyǵyna jol tarttyq. Munda adam azyraq bolar degen úmitimiz aqtalmady. Saýda úıinde de kıim izdegen halyqtyń qarasy kóp. Munda isteıtin qyzmetkerler «qyrkúıek kelgenshe adamdar azaımaıdy» deıdi. Bazar sekildi uqsas taýarlar bir qatarǵa jınalmaǵan oıyn-saýyq ortalyǵynyń qaı tusyna baramyz degende, jolymyz boldy. Daıyndyq maýsymynyń kelgenin bilgen kásipkerler munda mektep jármeńkesin uıymdastyrypty. Bazar kıimderi negizinen Qyrǵyzstan ne Qytaı ónimderi bolsa, jármeńkede otandyq óndirýshilerdiń kıimderi eken. Kelgen bette qabyrǵaǵa ilýli turǵan tizimge kózimiz tústi. Jármeńke satýshylary ár kıimniń baǵasymen qatar, jalpy kıinýge ketetin aqshanyń qorytyndysyn jazyp qoıypty. Otandyq óndirýshilerden mektep formasyn alsańyz, bastaýysh synypqa 33 myń men 43 myń arasynda (pıdjak 13 200–15 400 tg, beldemshe 6600-8800 tg, shalbar 7200–7700 tg, qapsyrma 6100–12 100 tg), 5–7-synypqa 34 myń men 50 myń arasynda (pıdjak 13200–19 800 tg, beldemshe 6600-8800 tg, shalbar 7500–8800 tg, qapsyrma 6600–13 200 tg), odan joǵary synyptar 40 myń men 53 myń arasynda (pıdjak 16 500–19800 tg, beldemshe 8300–9400 tg, shalbar 8800 tg, qapsyrma 7200–14 300 tg) aqsha jumsaısyz.

Kelesi kezekte jármeńkede satylyp jatqan mektep kerek-jaraqtarynyń baǵasyn suradyq. Munda 12 bettik dápter 29 tg, 36 bettik 200 tg. Qalam men qaryndashtarda da bazarǵa qaraǵanda 20–30 tg ósim bar. Qalamsaýyttyń baǵasy 2 myńǵa deıin jetedi. Baıqaǵanymyzdaı, jármeńkedegi taýarlar 15–20% qymbattaý túsedi. Degenmen, oıyn-saýyq ortalyǵynda qanshalyqty adam kóp bolsa da, qaýipsiz ári yńǵaıly saýda jasaýǵa barlyq jaǵdaı jasalǵanyn umytpaǵan jón.

Osy oraıda, ınternet-dúkenderge de sholý jasap óteıik. XXİ ǵasyr adamdary, ásirese, karantın kezinde, bar keregin úıde jatyp aldyrýdy ádetke aınaldyrdy. Alaıda, dál osy balalarynyń mektep formasyna kelgende ata-analar ınternet-dúkenderden kıim alýǵa tartynady. Onysy «balama durys kelmeı qalsa qaıtem» degen ýaıymyna baılanysty. Degenmen, ǵalamtor arqyly saýda jasaıtyn dúkenderdiń kópshiliginde keri qaıtarý kelisimi bolǵandyqtan, nar táýekel etip, mekteptiń kerek-jaraǵyn onlaın satyp alatyn adamdar da az emes. Ondaı tutynýshylar úshin tek búldirshinder men orta jastaǵy balalarǵa arnalǵan ınternet-dúkenderde eń arzan aq jeıdeniń baǵasy 3299 tg bastalady. Orta baǵadaǵy kóılekter – 4499 tg, al qymbat degenderi – 6999 tg. Onyń syrtynan kıetin qapsyrmany 2899 tg men 7999 tg arasynda taba alasyz. Jeke shalbardyń ózi 7999–11 999 teńge kóleminde baǵalansa, tolyq mektep formasynyń quny (pıdjak pen shalbar) 29999 tg barady. Qyzdarǵa arnalǵan eń qoljetimdi beldemshe 3699 tg, al qymbattaýy 7999 teńgege deıin jetedi. Jigitterge arnalǵan týflıdiń ortasha baǵasy 8799–11 399 teńge arasynda bolsa, qyzdarǵa arnalǵany 8799–13 199 teńgege tabylady.

«Baraholkada» baǵa byltyrǵa qaraǵanda 20%-ǵa ósken

Ata-analardyń kópshiligi mektep formalaryn arzan baǵada tabýǵa tyrysady. Bul kezde qara bazardyń saýdasy qyza túsedi. Qala turǵyndarynyń basym kópshiligi kıinetin «Baraholkada» baǵa byltyrǵa qaraǵanda 20%-ǵa ósken. Bul jańalyq úıinde 4-5 balasy bar otbasylardyń shamyna tıgendigin kórip otyrmyz. Amal neshik, baǵa ósce de, balany kıindirý - ata-ananyń mindeti. Sol úshin de tapqan tabysynyń jarym-jartysyn kıindirýge jumsaıdy. Máselen, qyz balanyń jeńil jeıdesi 3500 teńgeden bastalyp, 7000 teńgege deıingi aralyqta satylymda. Beldemsheniń baǵasy 5500–10 000 teńgege deıin, kostúmniń baǵasy 15 000 teńgeden bastalady. Eskiden kele jatsa da, áli kúnge sánnen joǵala qoımaǵan  sarafandar 4500–7000 teńge kóleminde qaıta satylymǵa shyqqan. 7–12 jastaǵy qyzdardyń aq, qara tústi klasıkalyq aıaq kıimderi 5500 teńgeden bastalyp, 12 000 teńgemen turaqtalady. 13 jastaǵy qyzdarymyzdyń týflı, báteńkeleri jeńildikpen 8000–15 000 teńgeni qamtıdy. Er balany mektepke daıarlaýda qyzdarǵa qaraǵanda kóp qarjy kete qoımaıtynyn baıqadyq. Qalaı deısiz ǵoı, 1–7-synypqa deıingi balalardyń jeıdesi 2500 teńgeden bastalady. Jasóspirimderdiki 3500–5000 teńge aralyǵyn qamtıdy. Bir shalbarly kostúmniń baǵasy – 12 500 teńge. Eki shalbarly kostúm 13 000 teńgeden bastalyp 18 000 teńgege barady. Alaıda, er balanyń aıaq kıimderi qymbatqa shyǵady.

Máselen, 1–11-synypqa deıingi uldardyń aıaqkıimderi 7000–15000 teńge aralyǵyn qamtıdy. «Úıdegi baǵany bazardaǵy naryq buzady» demekshi, ata-analardyń kópshiligi baǵanyń bulaı sharyqtaıtyndyǵyn kútpegen. Sondyqtan bolar, saýdagerlermen kelisýge tyrysqan ata-analardy kózimiz shaldy. Obaly ne kerek, saýdagerler de halyqtyń qalaýyn taýyp, kóńilinen shyǵýǵa tyrysady-aq. Alaıda, ári ketkende 500–1000 teńge kóleminde jeńildik jasaıdy. Osy rette kıimderdiń baǵasy sapasyna tatymaıtyndyǵyn aıta ketkenimiz jón.

Qazirgi ýaqytta bazardaǵy kıimderdiń kópshiligi kórshiles Qyrǵyz elinen ákelinedi. Tipti, buryndary samsap turatyn Qytaı men Túrik elderiniń kıimderin tabý qıynǵa túsken. Al otandyq kıimderdi bazardan múldem kezdestire almaısyz. Sebebi, baǵasy tym qymbat deıdi saýdagerler. Olardy tek qalanyń ortańǵy bóliginde ornalasqan saýda ortalyqtarynan ǵana taba alasyz. Saýda ortalyqtarynyń baǵalaryn salystyrmaq bolyp, Grand Park saýda ortalyǵyna barǵanda, baǵa birneshe ese qymbat ekenin baıqadyq. Qaltasy qalyń bolmasa da, «Bar jaqsyny – balama» degen uran ustanǵan ata-analar bul jerde baǵaǵa qarsylyq bildire qoımaıtyn kórinedi. Sebebi, baǵa bazarǵa qaraǵanda eki ese qymbat. Bazardan kezdestire almaǵan otandyq ónimderdi osy jerden baıqadyq.

Elimizge etene tanymal sheteldik materıaldardan jasalǵan GLASMAN atty otandyq ónimniń baǵalary mynadaı: Kishkentaı balalarǵa arnalǵan pıdjak 12 000 tg, shalbar 7000 tg, jeıde 6000 tg, qapsyrma 12 000 tg, galýstýk 1500 tg, beldik 4000 tg bastalady. Úlken synyptaǵylardyń pıdjaktary 14 000 tg, shalbar 9000 tg, jeıde 9000 tg turady, galýstýk 2000 tg, beldik 5000 tg quraıdy. Al qyzdar qaýymynyń sarafandary 10 000 tg, beldemshe 9000 tg, pıdjak 14-15 myń tg aralyǵynda. Kúzdik jempir 10 myń tg, jaket 7 myń tg bastalady. Qyz bala men er balalardyń aıaqkıimderi 20 000 tg bastalyp sapasyna qaraı 40 000 tg deıin jetedi. Kópshiligimiz qyzyǵatyn Túrik eliniń kıimderi otandyq ónimnen baǵa jaǵynan da, sapa jaǵynan da asyp túsedi. Qalaı deseńiz, pıdjaktyń baǵasy 20 myń tg bastalady, shalbar 16 myń tg quraıdy. Aq jeıde 15 myń, sarafan 20 myń, kúzdik jempir 13 900 tg quraıdy. Ul balalarǵa arnalǵan ıtalándyq kıimderdiń pıdjaktary - 23 myń tg, shalbary - 22 myń tg. Kúzdik jempirler - 15 myń tg. Jeıdeleri 17 myń tg bastalady. Qyz bala men ul balalarǵa aıaq kıimder 30 myń tg bastalyp, 100 myń tg jalǵasady.

Siz ben biz mensine qoımaıtyn kórshiles Qytaı memleketiniń sapaly mektep formalarynyń baǵasy da birshama. Saýdagerlerdiń aıtýynsha, bul taýarlardyń matasy óte jaqsy desedi. Mysalǵa, qyz balalarǵa arnalǵan sándi sarafandar 13–19 myń tg aralyǵynda. Pıdjaktardyń baǵasy 19 700 tg bastalsa, shalbardyń baǵasy - 15 myń tg. Túrli oıý-órnektermen, tastarmen kómkerilgen aq jeıdeler 13–15 myń tg quraıdy. Kúzdik jempir 17 500 tg turaqtalady. Al er balalarǵa pıdjak 18 900 tg, shalbar 15300 tg, aq jeıde 10 500 tg bastalady. Beldik 3000 tg, kúzdik jempir 20 280 tg quraıdy. Er bala men qyz balalardyń aıaq kıimderiniń baǵasy shamalas – 15–30 myń tg aralyǵyn qamtıdy.

Eskere ketetin bir jaıt, saýda ortalyqtarynyń ishinde de bazardyń baǵasyna shamalas gıpermarket bar. Alaıda, ol jaqta kıimderge tańdaý bar dep aıta almaımyz. Qyzdarǵa arnalǵan sarafan 5340 tg, aq jeıde 6540 tg, ıýbka 6540 tg. Er balalarǵa arnalǵan shalbar 7140 tg, aq jeıde 6540 tg. Qyz balamen er balanyń aıaqkıimderin 6540–8900 tg aralyǵynda tabýǵa bolady. Gıpermarketten baıqaǵanymyz, bul jerde keńse taýarlaryn, oqýǵa qajetti quraldardyń birneshe túrin kezdestirýge bolady.  Osy rette salystyrmaly túrde, oqýǵa qajetti quraldardyń bazar men gıpermarkettegi baǵalaryn nazarlaryńyzǵa usynamyz.

Nazıra BEREKELDİ, ata-ana: Qaltaǵa salmaq túspese eken deımin

     Bazarda izdegen taýaryńyzdyń arzany da, qymbaty da bar. Bári endi sapasyna kelip tireledi ǵoı. Úıde 4 balamyz bar. Onyń 3-eýi mektepke barady. Mektep formasynyń baǵalary qymbattaǵany qaltaǵa qıyndyq týdyryp jatqany jasyryn emes. Úıde joldasym ǵana jumys jasaıdy. Men balalarymyzǵa qarap úıde otyramyn. Aqshamyzdy únemdep, árqaısysyna 2-3 zattan ǵana alyp jatyrmyz. Máselen, búginge bir balamdy ǵana kıindirdim. Onyń eskire qoımaǵan formalaryn qalǵandary kıedi degendeı. Biraq baǵasyna qarap, sapasyz kıimder alǵandyqtan, kelesi jyly toz-tozy shyǵyp ketedi. Qazir jaqsy boldy ǵoı, kishigirim kredıtke balamyzdy kıindiremiz. Keıin ol qarajatty aqyryndap tóleımiz, bizge kim 200-300 myń tg beredi deısiz. Amal joq, úıde jalǵyz asyraýshymyz bolǵandyqtan, qaltaǵa salmaq túspese eken deımin.

Erbol MYRZAHMET, saýdager: Kıimderdi kóbine dollarmen alamyz

     Mektep formasy qymbattady, baǵany kóterýge  uıalmaısyzdar ma dep jatady ata-analar. Bul bizdiń qolymyzda turǵan joq qoı, taýardy biz Qyrǵyzstan, Qytaıdan ákelemiz. Kıimderdi kóbine dollarmen alamyz, sondaı-aq, qazirgi tańda matanyń jetispeýshiligi kıimniń qymbattaýyna ákelip soqtyrady. Osy rette kóp balaly ata-analarǵa bir laıfhak aıtaıyn.  Sapaly ári sándi kıimderdi alǵyńyz kelse, kóterme baǵada alyńyzdar. Sonda jarty baǵaǵa arzanǵa túsedi. Saýdagerlikte júrgenime 13 jyldyń kólemi bolypty, eldegi ınflásıanyń áserinen bolar, saýdamyz burynǵydaı emes. Halyqtyń basym kópshiliginiń jalaqylary áli óspedi. Bul barlyq saýda ortalyǵyna keri áserin tıgizip jatyr.

Aman SEITOV, QR Oqý-aǵartý Mınıstrligi mektepke deıingi jáne orta bilim komıtetiniń basqarma basshysy:

Talaptar men normalar ózgermeıdi

Bıyl mektep formasyna qoıylatyn talaptar  jáne oǵan qatysty zańnamalyq normalar ózgertilmeıdi. Iaǵnı oqýshylar buryn satyp alǵan nemese bıyl daıyndaǵan mektep formalarymen mektepke bara alady. Eń bastysy, klasıkalyq stılde bolýy tıis. Uldardyń mektep formasy pıdjak, qapsyrma, shalbar, kúndelikti jáne merekelik jeıdelerden tursa, qyz balanyń formasy pıdjak, qapsyrma, beldemshe, shalbar jáne klasıkalyq jeıdeden turady. Ata-analar óndirýshini, mektep formasyn satatyn saýda jelisin ózderi tańdaı alady. Bul rette jekelegen óndirýshilerge artyqshylyq jasaýǵa jol berilmeıdi.

P.S. Almatynyń kúndiz 30-40 gradýsqa ysyp, túste aq jaýyn quıyp  ketetin aýa raıyndaı, bazar-saýda ortalyqtaryndaǵy baǵa da myń qubylyp tur. Mektepke baratyn ýaqyt jaqyndaǵan saıyn, ár kıimniń quny sharyqtap bara jatqanyna kóz jetkizdik. Bir balaǵa kemi 90-100 myń ketedi. Bir aılyqqa súıenetin kópshilik qaýymǵa mundaı qarajatty jarata salý ońaıǵa túspesi anyq. Al kóp balaly ata-analarǵa túsetin aýyrtpalyq tipti qıyn. Sondyqtan «Mektepke jol» respýblıkalyq aksıasynan qur qalmaıyq. Aksıa az qamtylǵan jáne kóp balaly otbasylardyń oqýshylaryna kómek kórsetýge jáne áleýmettik sebepter boıynsha balalardyń mektepke barmaýynyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan. Bul aksıa 1 tamyz – 30 qyrkúıek aralyǵynda osymen on birinshi jyl ótkizilip otyr. Aksıa ótkizilgen on jyl ishinde 2 mln 600 myńnan astam balaǵa jalpy somasy 17 mlrd 800 mıllıon teńgeden astam materıaldyq kómek kórsetildi. Muqtaj jandarǵa kómektesýdi, sondaı-aq demeýshilik kómek kórsetýdi qalaıtyn kez kelgen azamat elimizdiń Bala quqyqtary jónindegi ýákilettiginiń «111» ulttyq baılanys ortalyǵyna nemese Balalardyń quqyqtaryn qorǵaý komıtetiniń 74-25-28 senim telefonyna habarlasýyna, qajetti aqparatty komıtettiń www.bala-qqk.gov.kz veb-saıtynan alýǵa bolady.

Jaqsylyq jasap jarysaıyq!

Ázirlegen Dosbol ATAJAN, Aqtolqyn TURLYǴAZY