Ulttyq bank túsinik berdi
QR Ulttyq banki tóraǵasynyń orynbasary Aqyljan Baımaǵambetov bazalyq mólsherlemeni qazirgi deńgeıde saqtap qalý sheshimin jan-jaqty túsindirip berdi, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz Nationalbank.kz-ke silteme jasap
– Aqyljan Málikuly, Ulttyq bank bazalyq mólsherlemeni úsh ret kótere kele, nelikten saqtap qalýǵa sheshim qabyldady? Ne ózgerdi? Joǵary ınflásıa táýekeli tómendedi me?
– Shyn máninde, ınflásıanyń baıaýlaǵanyn kórip otyrmyz. Ázirge ınflásıanyń ornyqty quramdas bólikteriniń ýaqytsha turaqtanǵanyn atap ótýge bolady. Sózimdi rastaý úshin jasalǵan baǵalaýdan mysal keltireıin. Maýsymdyq kezeńnen tazartylǵan tutyný baǵalarynyń ınflásıasy bıyl qarashada 5,6 paıyzǵa deıin baıaýlady.
Dál osyndaı kórsetkish jyldyń ortasynda 16 paıyzdan asty. Munan ári ne bolatyny, ıaǵnı ınflásıanyń budan bylaı tómendeý úrdisi qalyptasa ma, joq pa – sol mańyzdy. Eger bul úrdis emes, ýaqytsha qubylys bolsa, onda tıisinshe áreket etemiz.
Munda koronavırýstyń jańa shtamy men odan týyndaıtyn belgisizdik týraly sóz qozǵamaýǵa bolmaıdy. Kórip otyrǵanymyzdaı, keıbir elder qazirdiń ózinde lokdaýndar men jolaýshylar aǵynyn shekteý is-sharalaryn engizip otyr. Eger mundaı is-áreketter barlyq jerde oryn alsa, onda ekonomıkanyń baıaý ósýi, óndiris tizbeginiń odan ári buzylýy, tipti proınflásıalyq táýekelder túrinde qaýip týady.
Ekinshiden, keıbir sarapshylardyń paıymynsha, «omıkron» densaýlyqqa aıtarlyqtaı qaýip tóndirmese, ıaǵnı senarı ońynan órbıtin bolsa, onda bul pandemıanyń birtindep aıaqtalǵanyn bildirýi múmkin.
Osy sıaqty belgisizdik jaǵdaılarynyń bári qarjy naryqtary men sentımentterge tez áser etedi. Ásirese jańa shtamdardyń tolqyn tárizdes soqqysyn damýshy naryqtar qatty sezinedi.
İstiń osyndaı jaǵdaıyn eskerip jáne oqıǵalardyń bolashaq damýyna jańa shtamnyń áserin baǵalaý úshin jetkilikti aqparat bolmaǵan soń kútý pozısıasyn ustandyq. Bizge táýekelderdiń jańa teńgerimi qalaı qalyptasatyny jáne onyń syrtqy jáne ishki ekonomıkaǵa qalaı áser etetini týraly naqty túsinik qajet. Osy turǵyda mólsherleme boıynsha sheshim qabyldaýǵa qoldanǵan saralanǵan tásilimiz burynǵyǵa qaraǵanda úmitimizdi aqtady dep aıtýǵa bolady.
– Inflásıaǵa qatysty ne kútip edińizder, sońynda ne boldy? Ádette, qandaı syrtqy faktorlar ınflásıany qalyptastyrady?
– Bul – azyq-túlik ónimderi baǵasynyń jalpy álemdik ósýi. Álemniń kóptegen elinde ınflásıanyń rekordtyq deńgeıi áli de saqtalyp keledi. Azyq-túlik baǵasy óndiristik-logıstıkalyq tizbekterdiń buzylýyna jáne qolaısyz aýa raıynyń saldarynan usynystyń tómendeýine baılanysty joǵarylaıdy. FAO azyq-túlik baǵalarynyń ındeksi tórtinshi aı qatarynan óskenin kórsetti. Bıylǵy qarashada ındeks 2011 jylǵy maýsymnan bastap eń joǵary deńgeı – 134,4 tarmaq belgisine jetti. Osylaısha, syrtqy azyq-túlik baǵasy bir jyl ishinde 27,3 paıyzǵa ósti.
Bizdiń iri saýda seriktesimiz nemese ımport turǵysynan negizgi saýda áriptesimiz – Reseıdegi ınflásıanyń ósýin de atap ótken jón. Inflásıa bıyl qazanda 8,1 paıyzǵa deıin jedeldep, 5 jyldyq eń joǵary kórsetkishke jetti. Bul olardyń nysanaly dálizinen eki ese kóp. Reseı ımportynyń joǵary úlesin eskersek, árıne, ondaǵy joǵary ınflásıa ishki baǵalarǵa da áser etedi. Qymbattaǵan taýarlarmen qatar ınflásıany da ımporttaımyz.
– Al Qazaqstanda ınflásıanyń qozǵaýshy kúshi ne?
– Azyq-túlik baǵasynyń ósýi el ishindegi ınflásıaǵa aıtarlyqtaı úles qosyp otyr. Qazir ǵana álemde azyq-túlik baǵasynyń joǵary ekenin aıttyq jáne Qazaqstandy kez kelgen basqa el sıaqty álemnen bólektep, oqshaý qaraýǵa bolmaıtynyn túsinýimiz kerek. Álbette, syrtqy álemmen tyǵyz qarym-qatynasta saýda jasaıtyn ashyq ekonomıkany ustanamyz.
Óndirisi ishki suranysty qanaǵattandyratyn keıbir taýarlar baǵasynyń syrtqy baǵalarmen aıyrmashylyǵy bar. Bul ınflásıalyq qysym týdyrady. Olarǵa negizinen, nan-toqash ónimderi, jarma, un jáne sút ónimderiniń baǵasy kiredi.
İshki naryqtaǵy ahýal dándi daqyldar men jem-shóp daqyldary túsiminiń tómendeýimen kúrdelene túsedi. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń dereginshe, 11 aıda 16,4 mln tonna ortasha ónimdilik gektaryna 10,3 sentner bolǵan kezde) astyq bastyryldy. Bul ótken jylmen salystyrǵanda 21,3 paıyzǵa az.
Sonymen qatar, janar-jaǵarmaı men elektr qýaty baǵasynyń joǵarylaýyna baılanysty tamaq ónimderin óndirýshilerdiń shyǵyny óskeni de baıqalady. Munyń bári nan, et, jumyrtqa jáne basqa da negizgi tamaq ónimderi baǵasynyń ósýine ákelýi múmkin. Sonymen qatar ekonomıkalyq belsendilik pen tutynýshylyq suranystyń qalpyna kelýi jalǵasýda. Ulttyq statısıka búrosynyń aqparatynsha, halyqtyń naqty aqshalaı tabysy artyp keledi. Sonymen birge, tutynýshylyq kredıtteýdiń óskenin kórip otyrmyz. Bul bólshek taýar aınalymynyń serpinine oń áser etedi.
Osy jaǵdaılarda ınflásıalyq kútýler joǵary deńgeıde saqtalady. Bul qosymsha ınflásıalyq qysymǵa, sodan keıin tutynýdyń artýyna alyp keledi.
– Siz ekonomıkadaǵy proınflásıalyq qysym týraly aıttyńyz. Bul ishki suranys tolyǵymen qalpyna keldi degendi bildire me? Olaı bolsa, onyń qazirgi ınflásıaǵa qosatyn úlesi qandaı?
– Árıne, ónerkásip pen qyzmet kórsetý salalarynda baıqalyp otyrǵan óndiristiń qalpyna kelýi, ımporttyń ulǵaıýy, halyq tabysynyń oń serpini, kredıtteýdiń joǵary qarqyny, karantındik shekteýlerdi jeńildetý ishki suranys serpinine oń áser etedi.
Jyl basynan beri naqty tutyný shyǵystarynyń tez óskenin baıqap otyrmyz. Qazirgi ýaqytta suranystyń joǵary quramdas bóligi daǵdarystan keıingi qalpyna kelý jáne keıinge qaldyrylǵan suranystyń iske asyrylýy baıqalatyn azyq-túlikke jatpaıtyn segmentte baıqalady. Eger bólshek taýar aınalymynyń serpinine keletin bolsaq, ol jyl basynan beri belsendi túrde ulǵaıyp, ósý qarqyny eki tańbaly sanǵa – 2021 jylǵy 10 aıdyń qorytyndysy boıynsha 10,1 paıyzǵa jetti. Bul serpin tek kiristermen ǵana emes, sonymen birge joǵaryda atap ótken tutynýshylyq kredıtteýdiń belsendi ósýimen de baılanysty. Óz kezeginde ol bıylǵy qazanda 36,6 paıyzǵa óskenin kórsetti, al jańa tutynýshylyq kredıtter berý paıyzǵa artty.
Ekonomıkada qyzmet kórsetý salasynyń qalpyna kele bastaǵany baıqalady. Jyl basynan beri aqyly qyzmetterge jumsalatyn shyǵystar úlesi ósti. Ótken jyly olar karantındik shekteýler kezinde azaıǵan bolatyn. Sońǵy derekterge sáıkes, bıylǵy 2-toqsanda úı sharýashylyqtarynyń qyzmetterge arnalǵan ataýly shyǵystarynyń úshten birinen astam mólsheri 36,2 paıyzǵa óskeni tirkeldi.
Bizdiń boljamymyzǵa sáıkes, jyl sońyna deıin jáne orta merzimdi perspektıvada úı sharýashylyqtaryn tutynýdyń serpindi ósýi jalǵasady. Osy jyldyń ekinshi jartysynda onyń kólemi naqty mánde 2019 jylǵy deńgeıge jetti. Osyǵan baılanysty tutynýshylyq suranys tarapynan ishki baǵalarǵa qysym jalǵasady.
– Endi boljamdarǵa keler bolsaq, eń mańyzdysy – ınflásıa men JİÓ-ge qatysty ne kútesizder?
– Aldymen ekonomıkalyq belsendilikten bastaıyn. Bul serpin Brent surypty munaı baǵasyn bir barel úshin 70 AQSH dollary deńgeıinde boljaǵan ótken boljamdy raýndtyń optımısik senarıine sáıkes damyp keledi. Naryqtaǵy pozıtıv pen halyqaralyq uıymdardyń boljamyn eskere otyryp, bul joly bazalyq senarı boıynsha munaı baǵasyn bir barel úshin 60 AQSH dollarynan 70 AQSH dollaryna deıin kóterdik. Osy alǵysharttardy eskersek, 2021 jyldyń qorytyndysy boıynsha, JİÓ ósimi burynǵydaı 3,7-4 paıyz sheginde boljanyp otyr.
Ósýdiń negizgi kózi qalpyna kelip jatqan tutynýshylyq suranys bolady. Ol halyqtyń naqty kirisi men tutynýshylyq kredıtteýdiń ósýimen qoldaý tapty. Investısıa belgili bir degeıde ósedi degen de boljam bar. Syrtqy suranystyń ulǵaıýyna jáne OPEK+ mámilesiniń talaptaryn eskere otyryp, energıa resýrstaryn óndirý kóleminiń azdap ósýine baılanysty eksport JİÓ-niń ósýine qosymsha qoldaý kórsetedi. İshki tutynýshylyq jáne ınvestısıalyq belsendiliktiń qalpyna kelýine baılanysty ımporttyń ulǵaıýy kerisinshe JİÓ-niń ósýin shekteýge qabiletti.
Keler jyly ne bolatyny aıtar bolsam, 2022 jyly ekonomıka 3,9-4,2 paıyzǵa ósedi. Ósý pandemıanyń iskerlik belsendilikke barynsha álsiz áserimen jáne OPEK+ shekteýleriniń jeńildeýi saldarynan energıa resýrstaryn óndirý kóleminiń ulǵaıýymen qamtamasyz etiledi.
OPEK+ mámilesine sáıkes, munaı óndirýdi birtindep ulǵaıtý jáne kelesi jyly ýaǵdalastyq merzimderin keıinnen aıaqtaý energıa resýrstaryn óndirý kólemin ulǵaıtýǵa yqpal etedi. Bul eksportqa da, ınvestısıalardyń barynsha belsendi serpinine de oń áser etedi. Ósý faktorlary bıylǵy kórsetkishtermen qalady.
– Al ınflásıa ne bolmaq?
– Endi ınflásıaǵa toqtalsam, osy jyldyń sońyna deıin ınflásıalyq prosester 8,5-8,7 paıyzǵa deıin baıaýlaıdy degen boljam bar. Bıyl qarashada ınflásıa jyl basynan beri alǵash ret baıaýlaǵanyn kórip otyrmyz. Úkimet pen ákimdikter qabyldaǵan ınflásıaǵa qarsy jedel is-sharalar oń nátıje berdi. Osyǵan baılanysty jyl sońyna qaraı Memleket basshysynyń alǵa qoıǵan maqsaty – ınflásıany 8,5 paıyz deńgeıine deıin tómendetýge qol jetkizýge jaqyndaı túskenimizdi kórip otyrmyz. Azyq-túlikke jatpaıtyn taýarlar baǵasynyń ósýin jedeldetý tamaq ónimderine baǵanyń ósýin baıaýlatýmen ishinara teńestiriletin bolady.
Azyq-túlik baǵasynyń ósý qarqynynyń tómendeýi negizinen 2021 jylǵy joǵary baza esep aıyrysýlarynan shyǵýǵa jáne aılyq ósý qarqynynyń tarıhı mánderine qaıta oralýyna baılanysty bolady. Alaıda, Qazaqstanda jáne álemde jekelegen azyq-túlik taýarlaryna baǵanyń joǵary ósýi osy dezınfeksıalyq serpindi tejeıdi. Azyq-túlik baǵasynyń neǵurlym joǵary ósýine qatysty eleýli táýekelder de saqtalyp otyr.
Azyq-túlikke jatpaıtyn taýarlar arasyndaǵy ınflásıalyq prosesterdiń jedeldeýi halyqtyń satyp alý belsendiliginiń odan ári artýyna jáne jetkizý tizbekteriniń buzylýy jaǵdaıynda ımporttyq baǵalardyń ósýin kútýge baılanysty bolady.
Sondaı-aq qysqa merzimdi perspektıvada aqyly qyzmetter baǵasynyń qalypty ósýi boljanyp otyr. Bul, kóbine, turǵyn úı-kommýnaldyq retteletin qyzmetter naryǵyndaǵy qazirgi tarıfterdiń saqtalýyna baılanysty.
Tutynýshylyq belsendiliktiń qalpyna kelýi, joǵary ınflásıalyq kútýler, sondaı-aq taýarlar men kórsetiletin qyzmetterdiń ózindik qunynyń ósýi arqyly janar-jaǵarmaı baǵasy ósiminiń janama yqpal etýi tutyný qorjynynyń taýarlary men qyzmetteriniń baǵa belgileýine qosymsha áser etetdi. O
synyń nátıjesinde bizdiń baǵalaýymyzsha 2022 jyly jyldyq ınflásıa birtindep baıaýlaıdy jáne 6-6,5 paıyz sheginde qalyptasady.
Úkimet tarapynan Inflásıaǵa qarsy den qoıý is-sharalarynyń kesheni tıimdi iske asyrylǵan jaǵdaıda kelesi jyly ınflásıanyń baıaýlaýy barynsha serpindi bolýy múmkin.
– Munyń bári qalaı bolǵanda da boljam ekenin túsinip otyrmyz. Al olardyń oryndalýyna qandaı táýekelder kedergi bolýy múmkin?
– Rasynda, táýekelder joq emes, bar. Birinshiden, ınflásıanyń bazalyq senarıden aýytqý táýekelderi joǵary. Aldymen, bul – álemdik ekonomıkanyń qaıta quldyraýy jaǵdaıynda munaı baǵasynyń kúrt tómendeý táýekeli. Mundaı jaǵdaı 2020 jylǵy kóktemde bolǵan edi. Bul joly COVID-19 jańa shtamdaryna, onyń ishinde «omıkronǵa» shaldyǵýshylar sanynyń ósýine qaraı shekteý is-sharalaryn engizýmen baılanysty bolýy múmkin.
Aldyńǵy boljamdy raýndpen salystyrǵanda, syrtqy ınflásıa ımportynyń táýekeli artty. Energıa tasymaldaýshylarǵa baǵanyń ósýi jáne jetkizý tizbekteriniń úzilýi álemde eleýli ınflásıalyq qysymǵa alyp keledi. Keıbir taldaýshylar bul prosesterdi áli de ýaqytsha dep esepteıdi. Biraq olar neǵurlym uzaqqa sozylyp, ınflásıanyń ósýine alyp kelýi múmkin.
Ekinshiden, joǵary jáne uzaq ınflásıalyq qysym saldarynan damyǵan elder tarapynan aqsha-kredıt jaǵdaılarynyń kúrt kúsheıý táýekeli joǵary bolyp qalyp otyr. Bul faktor damýshy elderden kapıtaldyń áketilýine jáne olardyń valútalarynyń álsireýine ákep soǵýy múmkin. Bul ınflásıanyń budan bylaıǵy avtomatty túrde jedeldeýine, onyń ishinde Qazaqstanda da jeńildeýine alyp keledi.
Úshinshiden, Qazaqstanda bıdaı túsiminiń az bolǵany bar jáne janar-jaǵarmaı men elektr qýaty qunynyń kóterilýi aıasynda óndiristiń ózindik qunynyń yqtımal ósýine baılanysty usynys faktorlary tarapynan ınflásıanyń qarqyn alý táýekeli saqtalyp otyr.
Nátıjesinde, orta merzimdi perspektıvada azyq-túlik ınflásıasynyń joǵary bolýy jáne azyq-túlikke jatpaıtyn taýarlar men qyzmetter baǵasynyń asa joǵary ósýi jaǵdaıynda ınflásıalyq kútýlerdiń turaqtanbaý táýekeli saqtalady.
– Suhbat sońynda bazalyq mólsherlemege qaıta oralsaq. Qazirgi sheshim aqsha-kredıt talaptaryn kúsheıtýdiń aıaqtalǵanyn jáne Ulttyq banktiń ekonomıkalyq ósýdi yntalandyrý úshin proınflásıalyq qysymǵa qaramastan mólsherlemeni tómendetýge kóshetinin bildire me?
– Inflásıalyq qysym burynǵydaı joǵary bolyp tur. Sondyqtan aqsha-kredıt saıasatyn kúsheıtý kezeńin toqtatý týraly aldyn ala aıtýdyń ózi jetkilikti.
Mandatqa sáıkes bizdiń negizgi baǵdarymyz – baǵa turaqtylyǵyn qamtamasyz etý, ınflásıany nysanaly dálizde saqtaý. Sebebi, turaqty tómen ınflásıa – ekonomıkanyń ornyqty damýynyń kepili. Qazirgi jaǵdaıda mólsherlemeni tómendete berý teris saldarǵa ákelýi múmkin ekenin buryn da birneshe ret aıtyp ótkenmin. Bul qadamǵa barmaıtynymyz jáne onyń sebepteri naryqqa túsinikti. Naryqpen qarym-qatynasymyz barynsha aıqyn, qazirgi jaǵdaılarda syrtqy jáne ishki faktorlarǵa qatysty qoldanylǵan is-áreketter oryndy.
Endi faktorlarǵa toqtalsaq. Bazalyq mólsherleme jónindegi jýyrdaǵy sheshimderde barynsha muqıat baqylanatyn faktorlardy atap kórseteıin.
Birinshiden, bul - kútiletin jáne naqty ınflásıalyq úrdister. Úkimetpen jáne ákimdiktermen birlesip iske asyrylyp jatqan Inflásıaǵa qarsy den qoıý is-sharalar kesheni áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik ónimderi baǵasynyń jyldyq ósimin báseńdetti. Bul – azyq-túlik ınflásıasy úshin óte qolaıly kezeń. Biraq, sátti bolýyna qaramastan ol ýaqytsha áser etetin shuǵyl is-sharalar sanalady. Úkimettiń orta merzimdi perspektıvada monetarlyq emes ınflásıany tómendetý úshin qurylymdyq sheshimderdi qalaı iske asyratyny mańyzdy.
Ekinshiden, syrtqy sektordaǵy jaǵdaı. Qazaqstan úshin negizgi shıkizat, taýar men azyq-túlik naryqtarynda koronavırýstyń jańa shtamynyń paıda bolýy aıasynda belgisizdik joǵary bolyp tur. Onyń aýqymyn jáne álem elderiniń ekonomıkalyq saıasatyna, Qazaqstandaǵy epıdemıologıalyq jaǵdaıǵa jáne iskerlik belsendilikke áseriniń uzaqtyǵyn túsiný qajet.
Úshinshiden, ınflásıalyq kútýlerdiń joǵary deńgeıde saqtalý táýekelderi. Olardy turaqtandyrýǵa umtylý bazalyq mólsherlemeni arttyrýdyń dáleli bolmaq.
Ulttyq Bank syrtqy sektordaǵy jáne ishki naryqtardaǵy jaǵdaıdy muqıat baqylap otyrady. Nysanaly baǵdarlarǵa qol jetkizýde qater týyndaǵan jaǵdaıda baǵa turaqtylyǵyn qamtamasyz etý úshin barlyq qajetti quraldar bar.