Almaty – Jetisý jeriniń injý-marjany, tabıǵat pen órkenıettiń toǵysqan tusy. Aspantaýdyń eteginde ornalasqan bul qala óz tabıǵatynyń kórkemdigimen, erekshe aýrasymen kópshilikti baýrap keledi.
Shahardyń jasyl jelekti alqaptary tek aýa tazartýshy ǵana emes, adamdardyń boıyna qýat berip, demalatyn súıikti mekenge aınalǵan. Osyndaı jasyl aımaqtardyń ishinde tarıhy tereń, tabıǵaty kórkem Baým toǵaıynyń orny erekshe.
Seıfýllın men Súıinbaı dańǵyldarynyń jáne Rysqulov kóshesiniń arasyn alyp jatqan bul jasandy orman – qalanyń damylsyz soǵyp turǵan júregi tárizdi. Baým toǵaıy jaı ǵana aǵashtar shoǵyry emes, bul – Almatynyń tynys-tirshiligimen bite qaınasqan tabıǵı mura. Onyń tarıhy XIX ǵasyrdyń sońynda, qala áli Vernyı atalǵan zamanda bastaý alǵan. Sol kezeńde belgili agronom Edýard Baýmnyń bastamasymen otyrǵyzylǵan orman alqaby sodan beri 1 ǵasyrdan astam ýaqyt boıy qala turǵyndaryna saıa bolýda.
Edýard Baým 1894 jyly 137 gektar jerge aǵash otyrǵyzý jumystaryn júrgizdi. Máskeýden, Penzadan, Ialtadan jáne Tashkentten ártúrli aǵash túrleriniń kóshetterin ákelip ekti. Úlken eńbek nátıjesinde toǵaıda shamamen 250 myńnan astam aǵash ósip shyqty.
Osy mańda XIX ǵasyrdyń ortasynda, tipti Vernyı qalasynyń negizi qalanǵan 1854 jyly da aǵash kóp ósetin. Tarıhı qujattarǵa súıensek, munda tabıǵı toǵaıdyń qaldyǵy bolǵan, al Baým ony jasandy saıabaqqa aınaldyrdy. Edýard Baýmnyń jumystary Almatynyń basqa da jasyl beldeýlerin damytýǵa negiz boldy. Mysaly, Ortalyq saıabaq nemese Botanıkalyq baq sonyń úlgisimen paıda boldy.
Baým 1921 jyly Almatyda qaıtys bolǵanǵa deıin óziniń úıinde (qazir Baým murajaıy) turyp, shahardyń ekologıasyn jaqsartýǵa úles qosty. Toǵaı osylaısha onyń esimimen ataldy.
· XX ǵasyr: qalanyń ósýi
Ótken ǵasyr Baým toǵaıy úshin ózgeris kezeńi boldy. 1921 jyly Vernyı Almaty dep atalsa, 1927 jyly Qazaq ASSR-iniń astanasyna aınaldy. Shahardyń qarqyndy ósýi toǵaıdy demalys ornyna aınaldyrdy: turǵyndar serýendeýge, tipti sportpen aınalysýǵa da osynda jınalatyn.
Keńes dáýirinde toǵaıdyń aýmaǵy keńeıtilip, ınfraqurylymy jaqsartyldy: joldar salyndy, aǵash otyrǵyzý jalǵasty. Biraq ýrbanızasıa saldarynan keı bóligi qurylysqa berildi. Degenmen, toǵaı Almatynyń ekologıalyq tepe-teńdigin saqtaıtyn negizgi tiregi bolyp qaldy. 1911 jylǵy zilzaladan keıingi qalany qalpyna keltirý jumystarynda da onyń róli zor boldy: aǵashtar shahardyń mıkroklımatyn rettedi, aýa sapasyn jaqsartty.
1991 jyly Qazaqstan Táýelsizdik alǵan soń, Baým toǵaıynyń mártebesi joǵarylady. 2006 jyly ol respýblıkasynyń mańyzy bar tabıǵı eskertkishter tizimine endi, qorǵalýy kúsheıtildi. Osy kezeńde toǵaı týrızm nysanyna aınaldy: jergilikti turǵyndar men qonaqtar velojoldarmen júrip, sport alańdarynda jattyǵady, balalar arnaıy alańqaılarda oınaıdy.
Qazirgi Baým toǵaıy – 137 gektardan astam aýmaqty alyp jatqan jasyl oazıs. Onda 250-den astam aǵash túri ósedi. Onyń ishinde sırek kezdesetin túrleri de bar. Toǵaı Almatynyń ortalyq bóliginde ornalasqandyqtan, qala shýynan alshaqtaýǵa tamasha oryn. Munda júgirý joldary, velosıpedpen júrýge arnalǵan trassalar, sport quraldary ornatylǵan. Kóktem men kúzde marafondar men festıválder ótkiziledi, al jazda pıknık ótkizýge yńǵaıly.
Biraq toǵaıǵa qatysty túıtkilder de joq emes: ýrbanızasıa, lastaný jáne klımattyń ózgerýi aǵashtarǵa qaýip tóndiredi. Sondyqtan 2025 jyly Almaty ákimdigi toǵaıdy jańǵyrtý jobasyn bastady. Jaryqtandyrý, beınebaqylaý kameralary, yńǵaıly jaıaý júrginshiler joldary salynbaq. Sonymen birge jasyl qordy qalpyna keltirý jáne aǵash túrlerin kóbeıtý josparlanǵan.
Osy jumystar toǵaıdy qaýipsiz ári zamanaýı rekreasıalyq aımaqqa, ekologıalyq jáne belsendi demalys ornyna aınaldyrady.
Almatylyqtar: «Baým toǵaıy – bizdiń balalyq shaǵymyzdyń esteligi, ony saqtaý kerek» dep esepteıdi. Toǵaı shahar ekologıasy úshin mańyzdy: ol aýany tazartyp, ottegi bóledi. Halyqaralyq zertteýlerge sáıkes, mundaı jasyl aımaqtardyń ýrbanızasıa úderisin retteýdegi mańyzy zor.
· Máńgilik jasyl mura
Baým toǵaıy – Almatynyń tiri tarıhy. Edýard Baýmnyń 1894 jylǵy eńbeginen bastap, toǵaıdyń búgingi jańǵyrtý jobasyna deıingi joly – shahar damýynyń aınasy ispettes. Toǵaı aǵashtar kóp ósetin oryn ǵana emes, Vernyı turǵyndarynan bastap, qazirgi almatylyqtarǵa deıingi aralyqty qamtıtyn urpaq baılanysy. Ony saqtaý – bizdiń mindetimiz.
Almatyǵa qonaqqa kelseńiz, Baým toǵaıynda mindetti túrde serýendeńiz – munda tarıhtyń demi bar, al tabıǵat tynysy júrekti jylytady.