Memleket basshysy Qasym- Jomart Toqaev 2024 jáne 2025 jylǵy halyqqa Joldaýlarynda bank sektoryn reformalaý jáne zaman talabyna saı jańa zań qabyldaý týraly bastama kótergen edi. Eldiń qarjy-ekonomıkalyq júıesi úshin mańyzdy ári kúrdeli sala bolǵandyqtan jańa zańdy qabyldaý uzaqqa sozylýda. Bıyl qyrkúıekte Májiliste QR Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi jańa zańnyń jobasyn tanystyrdy. Osyǵan oraı maqalada agenttik usynǵan ózgeristerge taldaý jasalmaq.
ÓZEKTİ MÁSELELER SHESHİMİN TABÝY KEREK
Bank sektoryn reformalaý týraly ekonomıser men qarjy salasynyń mamandary uzaq ýaqyttan beri aıtyp keledi. Bul máseleni Prezıdent te halyqqa Joldaýlarynda kóterdi. Sońǵy eki Joldaýdy taldaı kele, memleket bankterdiń qoǵamdaǵy mısıasyn ózgertýge bel býǵanyn baıqaımyz.
Prezıdent 2024 jylǵy Joldaýda Bankter týraly jańa zań qajet ekenin aıtqan. Qujatta ekonomıkalyq belsendilikti qoldaý jáne fınteh salasyn qarqyndy damytý sıaqty ózekti máseleler sheshimin tabýy kerek ekenin málimdegen. Bul usynys arqyly memleket bankterdiń qoǵamdaǵy mısıasy men rólin ózgertýge tyrysýda.
Osy ýaqytqa deıin ekinshi deńgeıli bankter qarjy toptarynyń halyq esebinen tabys tabý kózi retinde áreket etti. Investısıany naqty sektorǵa emes, táýekeli tómen baǵyttarǵa quıǵandy ádetke aınaldyrǵan. Buǵan memlekettik qoldaý tetikteriniń álsizdigi de sebep bolǵanyn aıta ketken jón. Sondyqtan táýekelsiz tabys tabý bankterge tıimdi boldy.
Prezıdent tapsyrmasyn oryndaý maqsatynda Úkimet músheleri 2025 jyly naýryzda ekinshi deńgeıli bank basshylarymen keńes ótkizgen. Onda keltirilgen derekke súıensek, elimizdegi bank aktıviniń 21,2% ǵana bıznesti nesıeleýge jumsalǵan. Kerisinshe, tutynýshylyq nesıeler kólemi sońǵy jylda edáýir ósken. Munyń bári ekonomıkalyq belsendilikke keri áser etedi. Sondyqtan Prezıdent salany reformalaýdy usyndy. Endi jańa zań qabyldansa, bankter eldiń ekonomıkalyq belsendiligin qoldaý jáne sıfrlandyrý men JI salalaryn damytýǵa úles qosýǵa bet burmaq.
Sıfrlandyrý baǵytynda otandyq ekinshi deńgeıli bankterdiń jetistigi az emes. Sózsiz Kaspıı bank bul baǵytta kóshbasshy bolyp sanalady. Sońǵy jyldary ózge de bankter óz qyzmetterin jappaı sıfrlandyrýǵa kóshti. Endi ekonomıkany nesıeleý men JI salasyna basymdyq berý qajet.
JAŃA ZAŃ JOBASY: SANDYQ JÁNE SAPALYQ BAǴDAR
QR Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi usynǵan zań jobasy qazirgi zańmen sandyq jáne sapalyq turǵyda ózgeshe.
2025 jyly 5 qyrkúıekte Májilis qaraýyna «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy bankter jáne bank qyzmeti týraly» zań jobasy kelip tústi. Zań jobasy 9 bólim, 23 taraý jáne 135 bapty qamtıdy. Al qoldanystaǵy zań 1995 jyly qabyldanǵan. Ol 2 bólim, 10 taraý jáne 78 baptan turady. Kórip turǵanymyzdaı, usynylǵan zań jobasy bólimi, taraýy jáne bap sany boıynsha qoldanystaǵy zańǵa qaraǵanda kólemdi.
15 qyrkúıekte Májilistiń Qarjy jáne búdjet komıtetiniń tóraıymy Tatána Savelevanyń jetekshiligimen «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy bankter jáne bank qyzmeti týraly» zań jobasy men oǵan qarjy naryǵyn retteý men damytý máseleleri boıynsha ilespe túzetýlerdiń tanystyrylymy ótti.
Jıynda Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń tóraıymy Mádına Ábilqasymova baıandama jasap, qoldanystaǵy zańnyń eskirgenin jáne 140 retten astam ózgeriske ushyraǵanyn, sonyń saldarynan bank sektorynyń zamanaýı talaptarǵa saı emes ekenin jáne qarjy tehnologıalarynyń qarqyndy damymaı jatqanyn atap ótti.
BASTY EREKSHELİK – BANK MISIASYN ÓZGERTÝ
Zań jobasynyń negizgi ereksheligi, joǵaryda atap ótkenimizdeı, bankterdiń mısıasyn ózgertý. Agenttik tóraıymy bul zań jobasy bank resýrstaryn ekonomıkany qarjylandyrýǵa belsendi túrde tartýǵa, básekelestikti arttyrýǵa, qarjylyq tehnologıalardy damytýǵa jáne sıfrlyq teńgeniń quqyqtyq mártebesin bekitýge, sıfrlyq aktıvterdi retteýge baǵyttalǵanyn aıtty. Al qoldanystaǵy zańnyń maqsaty basqa bolǵan edi, ol – 1995 jyly táýelsiz eldiń turaqty bank júıesin qurý úshin qabyldanǵan. Budan bólek, jobada mynadaı usynystar engizilgen:
• Ekinshi deńgeıli bankterdi lısenzıalaýlyń jańa tásilderi engizilmek. Olar bazalyq jáne ámbebap bank lısenzıalary. Bazalyq bank lısenzıasy bank sektoryna jańa qarjy ınstıtýttaryn qurýdy yntalandyrý úshin usynylǵan. Bul shaǵyn bankterdi memlekettik retteý tetigi bolyp sanalady. Mundaı bankterge memlekettik qadaǵalaý jeńildetilip, eseptilik az bolmaq. Osylaısha básekelestikti arttyrý kózdelýde.
• Sıfrlandyrýǵa asa mán berilýde. Zańda sıfrlyq teńgeniń quqyqtyq mártebesi bekitilmek. Sondaı-aq, qujat sıfrlyq qarjy aktıvteriniń aınalymyn retteıdi, qarjy tehnologıalary men ekojúıeni damytýǵa múmkindik beredi.
• Tutynýshylardyń quqyǵy artady. Zań jobasynda bank ónimderin tutynýshynyń quqyqtaryn qorǵaý tetikt e r i e n g i z i l g e n . Tutynýshynyń quqyqtaryn qorǵaý maqsatynda qarjy ombýdsmenniń biryńǵaı keńsesin qurý kózdelgen.
Osylaısha zań jobasy bank sektoryn zaman talabyna oraı reformalaý úshin daıyndalǵan dep qorytyndy jasaı alamyz. Qujatta mańyzdy usynystar engizilgen. Soǵan qaramastan, jyl sońyna deıin ózgerister men túzetýler enýi múmkin. Sebebi, ekinshi deńgeıli bankterdiń de pikirleri eskerilgeni jón. Ásirese, «júıelik mańyzy bar bank» ınstıtýty men memleket tarapynan bankterdi daǵdarys kezinde qutqarýǵa baılanysty ózgeristerge bankterdiń kózqarasy ózgeshe sekildi.