Eýropa Keńesi Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń janyndaǵy Adam quqyqtary jónindegi komısıamen, Qazaqstan Respýblıkasynyń Bas prokýratýrasymen jáne Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy Adam quqyqtary jónindegi ýákilmen birlesip uıymdastyrǵan konferensıaǵa eýropalyq sarapshylar, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan, Túrikmenstan jáne Ózbekstannyń áreket etýshi sýdıalary, prokýratýralardyń, Quqyq qorǵaý organdary akademıasynyń jáne ulttyq quqyq qorǵaý mekemeleriniń qyzmetkerleri, advokattary, sondaı-aq halyqaralyq jáne otandyq úkimettik emes quqyq qorǵaý uıymdarynyń, azamattyq qoǵamnyń ókilderi qatysty.

Bas Prokýror Berik Asylov, Joǵarǵy Sotynyń tóraǵasy Aslambek Merǵalıev, Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy Adam quqyqtary jónindegi ýákil Artýr Lastaev, Eýropalyq Odaqtyń Qazaqstandaǵy elshisi Kestýtıs Iankaýskas, Eýropa Keńesiniń yntymaqtastyq baǵdarlamalaryn úılestirý jónindegi dırektory Klaýs Noıkırh, Ózbekstan Respýblıkasy Olıı Májilisi (Parlamenti) zań shyǵarý palatasy spıkeriniń birinshi orynbasary Akmal Saıdovtar sóz sóıledi.

Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń janyndaǵy Adam quqyqtary jónindegi komısıanyń tóraǵasy Igor Rogov konferensıany asha otyryp, azaptaý máselesi álemniń kóptegen elderine tán ekenin atap ótti. Qazaqstan Prezıdenti Q.Toqaev Respýblıkanyń quqyq qorǵaý organdarynyń aldynda elimizdegi azaptaýlar men qatygezdikterdi tolyq joıý mindetin qoıdy.

Biz bul zulymdyqpen júıeli túrde kúresýimiz kerek, sondyqtan azaptaýǵa jáne basqa da qatygezdikke qarsy is-qımyldyń eýropalyq standarttaryn zerdeleý, sondaı-aq osy saladaǵy áriptestermen tájirıbe almasý mańyzdy.

Budan ári Adam quqyqtary jónindegi komısıanyń tóraǵasy qatygezdik kórsetýge pen azaptaýǵa tyıym salý – is júzinde búkil álemde adam quqyqtary jónindegi halyqaralyq sharttarǵa da, sondaı-aq ulttyq zańnamaǵa da engizilgen tanylǵan irgeli quqyq ekenin atap ótti. Ortalyq Azıanyń bes eliniń Konstıtýsıalary  kez kelgen jaǵdaıda jáne eshqandaı ereksheliktersiz azaptaý men qatygezdik kórsetýdi qoldanýǵa tyıym salady.

Mundaı jaǵdaılarǵa qatysty qatań tózbeýshiliktiń eń joǵary deńgeıin qamtamasyz etý, sondaı-aq tıimdi aldyn alý normatıvtik quqyqtyq bazany ázirleý (buzýshylyqtardy tıimdi tergep-tekserýdi qosa alǵanda) tıimdi oqytýmen jáne jábirlenýshilerge ótemaqy berý rásimderimen ushtastyra otyryp, turaqty jáne uzaq merzimdi sheshimniń negizgi quramdas bóligi bolyp tabylady.

QR Bas prokýrory Berik Asylov atap ótkendeı, Qazaqstanda azaptaýǵa jáne tergeýdiń basqa da ruqsat etilmegen ádisterine qarsy is-qımyl boıynsha júıeli sharalar qabyldanýda. Memleket basshysynyń 2022 jylǵy 16 naýryzdaǵy Qazaqstan halqyna Joldaýynda 2023 jylǵy qańtardan bastap azaptaý týraly qylmystyq isterdi tergep-tekserý tek prokýrorlarǵa tapsyryldy.

Ystambul hattamasynyń qaǵıdattaryna sáıkes keletin azaptaýdy tergep-tekserýdiń nusqaýlyǵy men ádistemesi ázirlendi. Osy jylǵy naýryzda zańnamaǵa qatygez, adamgershilikke jatpaıtyn nemese qadir-qasıetin qorlaıtyndaı jábir kórsetý uǵymy engizildi, osy qylmystardyń sýbektileriniń aýqymy keńeıtildi. Qylmystyq qýdalaý organdary men túzeý mekemeleriniń úı jaılarynda «kórinbeıtin jerlerdi» baqylaý kameralarymen jaraqtandyrý júrgizilýde. Qazirgi kezde prokýrorlar qolda bar júıelerge qosylǵan jáne onlaın-baqylaý júrgizýde. Azaptaýdyń aldyn alý úshin basqa da sharalar qabyldanýda.

Artýr Lastaev qatysýshylarmen zańnamadaǵy novelalar jáne azaptaýdyń aldyn alý jónindegi óz josparlarymen bólisti.  Máselen, Ýákil keńsesiniń tikeleı qatysýymen Adam quqyqtary salasyndaǵy birinshi kezektegi sharalar jospary iske asyrylýda, bul zańnamalyq turǵydan mynalarǵa múmkindik berdi:

sottalǵan adam aýyr syrqattanǵan kezde jazasyn óteýdi keıinge qaldyrýdy kózdeý;

bir jyl ishinde jazasyn óteý boıynsha ol bosatylǵan jaǵdaıda balanyń anasymen birge bolý merzimin 3 jastan 4 jasqa deıin ulǵaıtý;

buryn sottalǵandardy birinshi ret sottalǵandardan bólek ustaýdy qamtamasyz etý.

Sondaı-aq, onyń pikirinshe, aldyn alý azaptaýdy joıýdyń aldyńǵy qatarynda bolýy tıis. Sondyqtan kelesi mańyzdy qadam -ulttyq aldyn alý tetigi týraly arnaıy zań ázirleý.

Bul zań osy jaǵymsyz qubylysty joqqa shyǵarý boıynsha burynnan oryn alǵan áleýetti kúsheıtedi. Bul bastamany BUU-nyń Azaptaýǵa qarsy kishi komıteti men BUU AQJKB-nyń Joǵarǵy Komısary aǵymdaǵy jylǵy naýryzda Qazaqstanǵa sapary kezinde qoldady.

Konferensıa barysynda Adam quqyqtary jónindegi Eýropalyq sottyń sýdıasy Látıf Gýseınov, Serbıanyń ákimshilik quqyq buzýshylyq jónindegi sotynyń sýdıasy Kosta Mıtrovıch, Tájikstan Joǵarǵy Sotynyń sýdıasy Kenjazoda Muhammadjalolıddın óz tájirıbelerimen bólisti.

Sonymen qatar Azaptaýdyń jáne adamgershilikke jatpaıtyn nemese qadir-qasıetti qorlaıtyndaı jábir kórsetý nemese jazanyń aldyn alý jónindegi Eýropalyq komıtet (AAEK) Hatshylyǵy basqarmasynyń basshysy jáne múshesi Borıs Výdz jáne Karın Rýanı-Vımmer, Demokratıalyq ınstıtýttar jáne adam quqyqtary jónindegi EQYU búrosynyń Adam quqyqtary jónindegi departamentiniń basshysy Andrea Hýber, halyqaralyq sarapshylar Erık Svanıdze jáne Anatolıı Mýntáný, Qazaqstan Respýblıkasy Respýblıkalyq advokattar alqasy tóraǵasynyń orynbasary Igor Vranchev, Polsha Ombýdsmeni keńsesiniń Azaptaýlardyń aldyn alý jónindegi ulttyq aldyn alý tetiginiń dırektory Prjemyslav Kazımırskı, Ózbekstan Respýblıkasy Bas prokýratýrasynyń ókili Tolıbjon Ýmarov jáne Qyrǵyzstan Respýblıkasy Azaptaýlardyń aldyn alý jónindegi Ulttyq ortalyǵynyń ókili Baqyt Rysbekov baıandama jasady.

Konferensıaǵa qatysýshylar qatygezdik kórsetý men azaptaýlar jaǵdaılaryn tergep-tekserýdiń ozyq tájirıbeleri, sondaı-aq sot organdarynyń, prokýrorlardyń, advokattardyń jáne osy máseleni sheshýdegi ártúrli quqyq qorǵaý tetikteriniń róli týraly aıtty.

Eýropa Keńesi Adam quqyqtary jónindegi dırektoratynyń Inovasıalar jáne damý bóliminiń basshysy Sergeı Dıkman jáne Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń janyndaǵy Adam quqyqtary jónindegi komısıanyń tóraǵasy Igor Rogov qorytyndy sóz sóıledi.

Konferensıaǵa qatysýshylar adam quqyqtary salasyndaǵy halyqaralyq standarttardy qamtamasyz etý úshin memlekettik organdardyń da, sondaı-aq quqyq qorǵaý ınstıtýttarynyń da qatysýymen azaptaýdyń barlyq nysandaryn joıý boıynsha birlesken kúsh-jigerdi shoǵyrlandyrýdyń mańyzdylyǵyn atap ótken qorytyndy qujatty qabyldady jáne birqatar usynymdar berildi.

 Bas prokýratýranyń baspasóz qyzmeti