Sońǵy kezderi jeke sot oryndaýshylarǵa qatysty shaǵym kóbeıgen. «Bireýdiń banktik shotyn zańsyz buǵattapty», «eńbegine alatyn ústemaqyny birneshe ese kóp alypty», «jalǵyzbasty ananyń alımentten óndiretin aqshasyn alyp qoıypty», «joq qaryzdy bar etip kórsetipti» degenderdi jıi estımiz.
Sottyń sheshimderi men qaýlylaryn oryndaıtyn, oryndamaǵan azamattarǵa oryndatatyn quqyqtyq qyzmetkerge arnaıy lısenzıa beriledi. Búginde keıbiri sot oryndaýshylaryn kolektorlarmen shatastyryp jatady. Byltyr Almaty oblysy, Aqbulaq aýdanynda 5 adamdy óltirip, ómir boıy túrmege toǵytylǵan Dýjnovtyń isinen keıin sot oryndaýshylarynyń mindetin retteý máselesi Parlamentte qaralǵan edi. Qoǵamda da biraz pikirtalas týyndady. Biraq arada jyl ótse de, zań talaptaryn oryndaıtyn qyzmetkerler máselesiniń áli «bir qaınaýy kem» sıaqty ma, qalaı? Jeke sot oryndaýshylaryna qatysty shaǵymdar kóbinde jıi zańsyz áreketke baratynyn zańgerler de rastaıdy. Sala mamandarynyń aıtýynsha, sot oryndaýshylarynan qorqýdyń qajeti joq.
Instıtýttyń tarıhyna zer salsaq, 2005 jyly ótken QR Sýdıalarynyń IV sezinde Qazaqstanda jeke sot oryndaýshylar ınstıtýtyn engizý máselesi kóterilip, keıinnen «Atqarýshylyq is júrgizý jáne sot oryndaýshylardyń mártebesi týraly» Zańnyń jobasy Parlament Májilisine usynyldy. Sóıtip, QR Prezıdenti 2010 jyldyń 2 sáýirinde qol qoıdy. Soǵan sáıke s, jeke sot oryndaýshylar ınstıtýtynda bastapqyda burynǵy memlekettik sot oryndaýshylar ǵana lısenzıa alyp jumys isteı bastady. Bıyl jeke sot oryndaýshylar qurylymynyń qurylǵanyna 13 jyl toldy. Sodan beri 57 zań men onyń 116-babyna 397 túzetý engizildi, 11 bap alynyp tastaldy, 10 jańa bap paıda boldy. Byltyrǵy resmı aqparat boıynsha, respýblıkada 263 memlekettik sot oryndaýshysy, 2200 jeke sot oryndaýshysy bar. Olardyń qyzmeti men mindetteri «Atqarýshylyq is júrgizý jáne sot oryndaýshylardyń mártebesi týraly» Zańymen retteledi.
Zańǵa engizilgen sońǵy ózgeristerdiń biri – endi sot oryndaýshylary boryshkerdiń esepshotyndaǵy qarajatyn tolyq buǵattaı almaıdy. Jyldyń basynda Ádilet mınıstrligi osyndaı ádistemelik usynymdy bekitken edi. Taǵy bir másele, bir ret lısenzıasynan aıyrylǵan sot oryndaýshy 3 jyldan keıin qaıta lısenzıa ala alady. Prokýratýra keltirgen málimet boıynsha, byltyr 9 jeke sot oryndaýshy lısenzıasynan aıyrylǵan. Ne úshin lısensıasynan aıyrylǵanyna, naqty sebebine qaramastan sol sot oryndaýshylary úsh jyldan keıin qaıtadan qyzmetine kirise alady.
Zańgerlerge azamattar tarapynan sot oryndaýshyǵa qatysty keletin suraqtar óte kóp. Sondaı suraqtardyń biri – «nege men sot oryndaýshyǵa qaryzdan bólek, taǵy da ústemaqy tóleýim kerek?». Osy rette sot oryndaýshynyń sanksıasynyń naqty somasy bolý kerek ekenin aıta ketken jón. Nesıede ǵana emes, basqa bireýden qaryz óndirýde qarajattan bólek, sot oryndaýshynyń jumysyna sanksıasyn tóleý mindetteledi. Jeke sot oryndaýshylar týraly sóz bolǵan kezde, eń aldymen, alıment máselesi tilge tıek bolatyny jasyryn emes. Osy rette qala boıynsha jeke sot oryndaýshylary óńirlik palatasynan surap bilgen edik.
Amangúl QYDANQYZY, qoǵam qaıratkeri, zańger:
QUQYǴYN QAITA QARAÝ QAJET
Jeke sot oryndaýshylaryna qatysty maman retindegi pikirim ekige aıyrylady. Memlekettik sot oryndaýshylarynyń tarapynan jumys isteý tásili óte tıimdi de, al jeke sot oryndaýshylaryna kelgen kezde qarama-qaıshylyqtar baıqalyp-aq qalady. Eń aldymen, jaýapkershiligin kúsheıtý kerek dep sanaımyn. Sot oryndaýshylarynyń jumysyna qatysty zańdy áli de muqıat qaraý kerek sıaqty. Zańgerlik keńes alý úshin Almatydan bólek, basqa óńirlerden jıi habarlasyp jatady. Sottarǵa jıi qatysamyz. Shıkilikter jıi baıqalady. Sot oryndaýshylarynyń ishinde mindetin 2019 jyldan beri áli oryndamaǵan ister kóp. Memlekettik deńgeıdegi sot oryndaýshylarynyń tarapynan 10 mıllıonnan astam isti qaraý barysynda olardy óndirý ońaıyraq bolady. Sot oryndaýshylary jumysy bar azamattardan alımentti óte qysqa merzimde óndire alady, al jumyssyzdardan óndire almaı, isti sozyp júrip alatyn sot oryndaýshylary bar.
Máselen, Mańǵystaý oblysy, Jańaózen qalasyndaǵy bir turǵynnyń isin qaradym. Azamattyń kámelet jasyna tolmaǵan 2 balasy bar. Bir balasy İİ toptaǵy múgedek. Sot oryndaýshysy tórt jyl buryn shyqqan sottyń sheshimin áli kúnge deıin oryndamaı júr. Sot oryndaýshysyna birneshe ret habarlasqan. Tek bir jyldan keıin ǵana, 2020 jyly boryshkerdi izdeýge kirisken. Óziniń tarapynan jumys istep jatqan joq. Óz isine salǵyrttyq tanytatyn sot oryndaýshylarynyń lısenzıasyn alyp qoıý kerek dep oılaımyn. Jalǵyzbasty analardyń kóbi alıment óndirýde óziniń quqyǵyn tolyq bilmeıdi. Muny jaqsy biletin sot oryndaýshylary alımentke qatysty isti qaramaı, nemquraılylyq tanytady. Sebebi, alıment ala almaı júrgen analar sot oryndaýshylarynyń ústinen aryz jazýdy bilmeıdi.
Maman retindegi keńesim, eger sot oryndaýshylarynyń tarapynan zańsyzdyqtar baıqalsa, mindetti túrde tıisti mekemelerge aryz-shaǵym túsirgen jón. Óńirlik sot oryndaýshylar palatasyna aryz berý arqyly sot oryndaýshyǵa shaǵym beriledi.
Taqyrypqa oraı
Saltanat DIHANBAEVA,
«Quqyqtyq qorǵaý jáne zańdy qyzmet kórsetý ortalyǵy» zań konsýltanttary palatasynyń zańgeri:
TÁRTİP PEN ÁDİLETTİLİKTİ SAQTAÝDA RÓLİ MAŃYZDY
Senimdi jeke sot oryndaýshylary óz mindetin zańnamaǵa jáne joǵary kásibı standarttarǵa sáıkes oryndaıdy. Olar atqarýshylyq rásimderdi júrgizý kezinde dáldik jáne obektıvtilik tanytady. Mundaı jeke sot oryndaýshylar sot prosesinde barlyq taraptyń ıgiligi úshin jumys isteıdi, zańdylyqty saqtaý úshin ádil jolmen júredi. Jeke tájirıbemde óz isine adal, senimdi sot oryndaýshylardy jıi kezdestirdim.
Ár iske, taraptardyń quqyqtary men múddelerine qurmetpen qaraıdy jáne olardyń sheshimderi zańdy negizderge negizdelgen. Olar sondaı-aq, azamattarmen ashyqtyq pen qarym-qatynasty saqtaıdy, bul azamattardyń senimine kiredi, senimdi qarym-qatynasqa yqpal etetini sózsiz. Ókinishke qaraı, basqa qyzmet salasy sıaqty, jeke sot oryndaýshylarynyń arasynda da zańsyz áreket etetin mamandar tabylady. Jeke sot oryndaýshylary qoǵamdaǵy tártip pen ádilettilikti saqtaýda mańyzdy ról atqarady. Bári birdeı zańdy belden basady deý – ábestik. Men biletin sot oryndaýshylardyń deni jumysyna adaldyq tanytyp keledi. Sondyqtan keıbir sot oryndaýshylardyń áreketi basqalaryna kóleńke túsirmeýi kerek. Sottyń sheshimderin oryndaýda, azamattardyń quqyǵyn qorǵaýda kásibı tájirıbesi mol sot oryndaýshylaryn qoldaý óte mańyzdy.
Ǵanı MUSAQULOV,
Almaty qalasy jeke sot oryndaýshylary óńirlik palatasy basshysynyń orynbasary:
TALAP KÚSHEIE TÚSTİ
Almatyda 286 sot oryndaýshy jumys isteıdi. Bıyl ekinshi toqsanda alıment máselesi boıynsha jeke sot oryndaýshylarynyń ústine 34 shaǵym tústi. Onyń bári qarastyrylýda. Keıbir azamattar esepshotqa buǵat qoıý boıynsha shaǵymdanady. Bıyl 8 sot oryndaýshynyń lısenzıasy toqtatylyp, jumystan shyǵaryldy. Qazir alımentke qatysty shaǵymdar edáýir azaıdy. Almaty qalasy boıynsha 10 mamandandyrylǵan arnaıy baqylaý keńsesi jumys isteıdi. Bul keńse tek alıment máselesin qarastyrady. Qala boıynsha jeke sot oryndaýshylary aınalysatyn isterdiń úlesi boıynsha alıment birinshi orynda tur. Bizdegi mamandardyń kóbi osy máselemen jıi aınalysady. Sot oryndaýshylarynyń basty mindeti – sottyń sheshimin oryndaý. Tek alıment qana emes aıyppuldar, memleketke tólenetin aıyppuldar isi de qaralady. «Boryshker» is-sharasy arqyly Almaty qalasy Polısıa departamenti men Salyq komıtetimen birge jumys istep, qalalyq búdjetke 15 mıllıonǵa jýyq qarjy óndirildi. Sondyqtan barlyq sot oryndaýshyǵa kir keltire berýge bolmaıdy. Qazir talap ta, zań da qatańdatyldy. Zańsyz áreketke barǵan qyzmetkerdi jumystan shyǵaramyz.
Lısenzıasynan aıyrylǵan sot oryndaýshynyń qaıtadan palataǵa jumysqa kirýi ekitalaı. Memleketke jarna tólep, aýyzsha, jazbasha emtıhan tapsyrady. Mamandarǵa talap kúsheıdi. Memlekettik qyzmetke jumysqa kirerde test tapsyrady ǵoı. Qazir bizde de sondaı júıe engizilgen. Kompúter arqyly test tapsyrady. 100 baldan 75 bal alýǵa tıis. «Úsh jyl demalyp, jumysyna qaıta kirisedi. Lısenzıa qaıtarý qıyn emes» degen alypqashpa áńgimelerge senýdiń qajeti joq.
Almaty qalasy jeke sot oryndaýshylary óńirlik palatasy 2013 jyldan beri jumys istep keledi. Biz Almaty oblysyna qatysty máselelerdi qaraı a lmaımyz. Keıbir boryshkerler keledi. Tek qala boıynsha qyzmet kórsetiledi. Respýblıkanyń ár óńirinde palatalar jumys isteıdi. Qalada tirkelgen, biraq basqa qalada turatyn boryshkerge isti jiberemiz. Turǵylyqty mekenjaı boıynsha ister qozǵalady. Jeke sot oryndaýshylaryna qatysty shaǵymdardyń arasynda dáleli joqtar da bar.
Qazir kóptegen kolektorlyq kompanıa qyzmetkerleri sot oryndaýshylarynyń atyn jamylyp, azamattarǵa habarlasyp jatady. Jeke sot oryndaýshylarynyń emblemasyn ózderine qoıyp, bizdiń atymyzdan sóıleıdi. Osyndaı faktiler buryn jıi kezdesetin. Kolektorlar tarapynan bolatyn mundaı zańsyz áreketter sońǵy kezderi azaıyp keledi.
Daıyndaǵan Gúljanat SEMBAEVA
«Almaty-akshamý» №85, 18 shilde, 2023 jyl