Qoıshyny – taıaǵy, qasqyrdy – aıaǵy, jýrnalısi de aıaǵy jáne qalamy asyraıdy. Tilshi qaýymynyń qalamyma jaqsy keıipker ilikse eken deıtini bar. Al keıde sondaı keıipkerlerińiz alysta emes, dál janyńyzda júrýi bek múmkin.
Biz búgin ózimizdiń Almaty aqshamy gazetiniń jýrnalıseri, qurmetti oqyrmandar, aty-jóni ózderińizge maqalalary arqyly tanys Gúljanat SEMBAEVA men Ernur RYSBAI degen jas áriptesterimiz týraly jazǵymyz keledi.
SHASHY UZYN QYZ, QANDAI SULÝSYZ
Gazetimizde kóbine quqyq, zań taqyrybyn qozǵaıtyn, jylqy dese ishken asyn jerge qoıatyn, osy bir kıeli janýardyń qyr-syryn bir kisideı meńgerip alǵan Gúljanatty kóp boıjetkenniń arasynan erekshelendirip turatyny – uzyn shashy, ıaǵnı burymy. Sózi – synyq, isi – túzik arýdyń tolqyndy buıra shashynyń uzyndyǵy – 75 sm. Ony qıý týraly eshqashan oılaǵan emes. Qaıta odan da uzyn bolyp ósse deıdi.
Aıyna bir ret shashtarazǵa baryp, ushyn qıdyrtyp turady. Sonyń ózinde sonaý aýylda otyrǵan ájesiniń «qatty qysqartyp jiberme» dep eskertip qoıatyny bar. Jórgeginen ata-ájesine tán bolyp, sol kisilerdiń baýyrynda ósken Gúljanat aıaýly ájesiniń sózine eshqashan qarsy kelmeıdi. Sebebi, «Shash – qyz balanyń ajary» degendi jıi aıtyp otyratyn ájesiniń nemeresiniń árdaıym sulý, kórkem bolyp júrýin qalaıtyny sózsiz.
Shashynyń ushyn qıdyrtqanda, mindetti túrde ózimen birge alyp ketedi, shashtarazǵa qaldyrmaıdy. Óıtkeni ájesiniń «Shashtyń da kıesi bolady. Kez-kelgen jerde jatpasyn», – degen sózi bala kúninen qulaǵyna sińip qalǵan. Sosyn jınalǵan shashtaryn aýylǵa demalysqa barǵanda órtep jiberedi. Mundaıdy qazaqy tárbıe kórgen bala ǵana jasaıdy.
Ras, burynǵylar «shashynyń bir talynyń ózin qus tistep ketken adam júıke dertine shaldyǵady» dep otyrýshy edi. Qazir sondaı nanym-senimderdi tarqatyp aıtyp berip, tazalyqqa úndep otyratyn ájeler de sırep barady. Qazir burynǵy burymdar da qysqara bastaǵan...
Iá, qazaqtyń barlyq yrymynyń astarynda tárbıe, tazalyq degender jatyr. Máselen, «túnde tyrnaq alýǵa bolmaıdy» deıdi. Nege? Óıtkeni buryn bári bir bólmede otyryp tamaq iship, sol jerge uıyqtaıtyn. Tyrnaq ushyp tamaqqa túsip ketýi múmkin. Sol sıaqty «shashty qalaı bolsyn tastasań, qus alyp ketediniń» astarynda sol tazalyqqa úndeý jatyr.
Aıtpaqshy, ájesi de eshqashan shashyn kesken emes. «Jas kezinde únemi órip júretin bolǵan. Álbomdaǵy eski sýretterdiń arasynda ájemniń shashyn eki órip túsken sýretteri kóp», – deıdi Gúljanat asa bir rıza keıippen. Burynǵylar shashyn solaı ekige jaryp órip, ıyǵynan asyra tastap, basyna oramal salyp júretin. Sosyn aq jaýlyqty analar órilgen shashyn súıekten jasalǵan taraqpen bekitip, jınap qoıatyn.
Gúljanattyń anasynyń da shashy uzyn. Sondyqtan bolar, bul otbasynda shashqa degen qurmet ózgeshe. Iaǵnı anasynan qyzyna mura bolyp kele jatqan ulttyq qundylyq dep áspettesek te artyq emes. Gúljanat ózin qysqa shashpen múldem elestete almaıdy. Kóbine órip júrgendi qolaıly kóredi.
Biz odan shashynyń kútimi týraly, erekshe ádis-tásiliń bar ma dep suradyq.
– Ózgeshe bir tásilderim bar dep aıta almaımyn. Biraq uzyn shashty kútý ońaı emes. Aptasyna eki ret jýamyn. Shashty uzyn ári sándi etip ósirý úshin kóp nárse kerek emes. Shashtyń ósimi bas terisine baılanysty. Sýsabynmen jýmaı turyp, aldymen sýmen shaıyp alamyn. Negizi ystyq sýmen jýamyn. Qatty yssy bolmasa, ashylmaı qalatyn sıaqty kórinedi. Tek sýsabynmen ǵana jýamyn. Qazir shash kútimine arnalǵan qosymsha zattar óte kóp. Máselen, arnaıy bálzamdar, shashty ósiretin maskalar bar. Túrli qospasy bar, paıdaly degen bálzam, maskalarmen men de eki-úsh ret jýyp kórdim. Biraq eshqaısysy shashyma jaqpady, kóp túsip, juqaryp ketti. Negizi, shashyńyzǵa saı sýsabyndy tańdasańyz, shashtyń jyltyrap ósýine sol jetkilikti dep oılaımyn. Shashty sýsabynmen bir ret jýý kerek. Keıingi kezderi keıbir qyzdardan «shashty eki ret kópirtip jýý kerek» degendi estip júrmin. Sýsabyndy paıdalanbas buryn jaqsylap turyp sýmen shaıyp alsańyz, bir ret qana jýǵan jetkilikti. Qanjylym sýmen shaıamyn. Taraý qıyn emes. Dymqyldaı taramaımyn. Kepkennen keıin ǵana taraımyn. Ylǵal shashty taraqpen taraýǵa bolmaıdy. Shashtyń túbine keri áserin berip, ushtary synǵysh bolyp alady. Shashym uzyn bolǵasyn keptirýge uzaq ýaqyt ketedi. Sebebi, shashty tez keptiretin fendi qoldanbaımyn. 10-15 mınýt súlgimen orap qoıamyn. Tabıǵı jolmen keptirgen durys, – deıdi shashy uzyn áriptesimiz.
Oǵan jańa ortalarda kezdesip qalǵan adamdardyń arasynda «shashyń qandaı ádemi, uzyn eken» dep súısinip, qyzyǵatyndar óte kóp. Búgingideı shilińgir shildede «ystyqtap, mazań ketpeı me» nemese «men de shashymdy ósirgim keledi, qandaı keńes beresiń» dep surap jatatyndar da az emes. Ondaı kezde bilgenimen bólisedi.
Gúljanat Naýryz meıramynda qos burymynyń ushyna syldyrlatyp sholpy, mańdaıyna shekelik taǵyp shyqqanda, tipti ajarlanyp ketedi.
Qyz bala – ulttyń uıaty, halyqtyń shyraıy. Al abyroıy – ata-ana bedeli. Abyroıly, aq júzdi bol, burymdy qyz!
DAÝYSTA DA MÁN BAR
Al qatarymyzǵa bıyl ǵana qosylǵan jas tilshi, jas otaǵasy Ernurdyń oqýshy kezinde birtalaı kınonyń dýblájyna qatysqanyn ózimizdiń aramyzda da biri bilse, biri bile bermeıdi. Minezi ashyq. Tiliniń ushynda ázili de bar. Adam jatyrqamaıdy. Kópshil. Elgezek. Symbatty boıy, úlken-kishimen bólise ketetin oıy da bar.
Ernur bala kúnnen kópshiliktiń aldynda sóılegendi unatatyn. Balabaqshada kelisti boıy, súıkimdi túrine qarap tárbıeshiler ony barlyq konsert, baıqaýlardyń aldyna shyǵaryp qoıatyn. Taqpaqtardy taqyldatyp jatqa aıta jónelgende, baldyrǵan Ernur dý qol shapalaqqa kómilip qalýshy edi. Balaqaı soǵan máz bolyp, arqalanyp, shabyttana túsetin.
Mektepke kelgende de qatarlastarynan oza shaýyp, taǵy da alǵa shyqty. Alataý aýdanyna qarasty №169 mektep-lıseıiniń 1-synybynda oqyp júrgende bilim oshaǵyna «Qazaqfılm» kınostýdıasynyń ókilderi kelip, Tuńǵysh prezıdent N.Á.Nazarbaevtyń bala kúninen syr shertetin «Meniń balalyq shaǵymnyń aspany» fılmindegi basty keıipker – kishkentaı Nursultannyń daýysyna kastıng jarıalady. Dýbláj degenniń dámin tatyp kórýge talaptanǵan barlyq balaqaıdyń ishinen Ernurdyń daýysy fılm keıipkermen úndese ketti. 
Odan soń kórermenderdiń ystyq yqylasyna bólengen «Jaý júrek myń bala», «Anaǵa aparar jol», «Elim-aı» sıaqty otandyq kınotýyndylarda da balalardyń daýysyna dýbláj jasady.
– Keıipkerlerimniń túrli emosıaǵa beriletin sátterin dál keltirý qıyn tıetin maǵan. Sondyqtan daýystar birneshe márte jazylady. Dýbláj kezinde keıipkerdiń kúletin jerin aınytpaı dybystaý úshin meni qytyqtaıtyn. Al entigip sóılegen daýysty salý úshin stýdıa ishinde ary-beri júgiretinmin. Keıipkerińizdiń qandaı emosıasyn bolsyn, rıasyz sezine bilseńiz, daýys sol kezde ǵana shynaıy shyǵady, – deıdi Ernur.
Onyń osy salaǵa bir sát qyzyǵýshylyǵy oıanyp, dýbláj salasynyń mamany bolamyn degen oıdyń da jyl etkeni bar. Biraq tarazy basyn jýrnalıs bolsam degen armany basyp ketti. Túrli qyzyqty, shym-shytyryq oqıǵalardyń bel ortasynda júretin tilshi bolǵysy keldi kópshilikti súıetin jigit. Anasy da osy mamandyqty meńgergenin qalady.
– «Jigitke jeti óner de az» degen sóz unaıdy maǵan. Iá, boıyńda bir ǵana qasıettiń bolǵany jetkiliksiz. Sebebi, er adam ózine ǵana emes, aınalasyndaǵy jaqyndaryna da jaýapty. Ákem árdaıym: «Seniń qolyńa qalam ustap, myqty jýrnalıs bolǵanyń jetkiliksiz. Bolashaqta ne kútip turǵanyn eshkim boljaı almaıdy. Sondyqtan da kóp qyrly bol», dep otyrady. Sol sebepti jan-jaqty bolýǵa, barlyq ortadan tabylýǵa tyrysamyn. «Bilgenimnen bilmegenim kóp» degen qaǵıdany ustanamyn. Bilmegenimdi suraýdan arlanbaımyn. Bireýdiń boıynan jaqsy nárseni baıqap qalsam, sony men de úırenip alýǵa umtylyp júremin, – deıdi jas áriptesimiz.
Jas demekshi, qazirgi jastar týraly oıyn da bilmekke saýal tastadyq. Onyń oıynsha, búgingi jastardy kóbirek qyzyqtyratyn nárse – materıaldyq baılyq. Zamandastarynyń basym kópshiligi qalaı tez baıysam, qalaı birden kóp aqsha tapsam dep oılaıdy. Kóbi eńbektenip, mańdaı terimen baıyǵysy joq. Bári birden bola qalsa dep oılaıdy. Sen óz kásibińniń úzdigi bolý úshin eń tómennen bastaýyń kerek. Sebebi, tájirıbeni bir kúnde meńgerý múmkin emes. Bul – Ernurdyń oıy.
Jas tilshiden qurby-qurdastaryna taǵy bir keńes: «Maqsatyńa jetý úshin bastaǵan isińdi sońyńa deıin jetkizý qajet. Jáne janyńda seni árdaıym qoldaıtyn jaqyndaryńnyń bolǵany mańyzdy».